თავი პირველი. საკუთარ სახელთა დავიწყება 1898 წელს ჟურნალში „ Monatsschrift fur Psychiatrie und Neurologie “ მე გამოვაქვეყნე მცირე სტატია სათაურით „ გულმავიწყობის ფსიქიური მექანიზმის საკითხისათვის “ , რომლის შინაარსს აქ ვიმეორებ და განვიხილავ, როგორც საწყის პუნქტს შემდგომი მსჯელობისთვის. მასში მე საკუთარი ცხოვრებიდან აღებულ მაგალითზე დავუქვემდებარე ფსიქოლოგიურ ანალიზს უკიდურესად გავრცელებული მოვლენა საკუთარ სახელთა დროებითი დავიწყებისა, და მივედი დასკვნამდე, რომ ეს საკმაოდ ჩვეულებრივი და პრაქტიკულად არცთუ მნიშვნელოვანი სახეობა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფუნქციის - გახსენების უნარის - დარღვევისა, უშვებს განმარტებას, რომელიც საკმაოდ სცდება ჩვეულებრივ შეხედულებათა ფარგლებს.
თუ მეტისმეტად არ ვცდები, ფსიქოლოგი, რომელსაც დაუსვამენ კითხვას, რით აიხსნება ესოდენ გავრცელებული უუნარობა, გაიხსენო არსებითად ნაცნობი სახელი, უმალ იმაზე უბრალო მინიშნებით შემოიფარგლება, რომ საკუთარი სახელები ზოგადად უფრო იოლად გვისხლტება მეხსიერებიდან, ვიდრე ჩვენი მეხსიერების ნებისმიერი სხვა შემადგენელი. ის მოიტანს რიგს მეტად ან ნაკლებად სანდო ვარაუდებისა, რომლებიც საკუთარი სახელების ამ თავისებურ უპირატესობას ასაბუთებენ. მაგრამ აზრი სხვა მიზეზობრივი დამოკიდებულების არსებობის შესახებ მისთვის უცხო იქნება.
პირადად ჩემთვის მოცემული ფენომენის მეტი ყურადღებით შესწავლის საბაბი გახდა ცალკეული შემთხვევები, რომლებიც შესაძლოა ყოველთვის არ იყო სახეზე, მაგრამ ზოგ შემთხვევაში საკმარისი სიცხადით ვლინდებოდა. ეს ხდებოდა სახელდობრ იმ შემთხვევებში, როდესაც დავიწყებასთან ერთად ადგილი ჰქონდა მცდარ გახსენებას. სუბიექტს, რომელიც მეხსიერებიდან ამოვარდნილი სახელის გახსენებას ცდილობს, თავში განსხვავებული სახელები მოსდის, სახელ-ჩამნაცვლებლები, ხოლო თუ ამ სახელების გაცნობიერება მყისიერად ხდება, როგორც მცდარებისა, ისინი მაინც ჯიუტად ბრუნდებიან აკვიატების სახით. მთელი პროცესი, რომელსაც საძიებელი სახელის აღდგენასთან უნდა მივყავდეთ, თითქოს გადაჩოჩებულია და ერთგვარ ჩანაცვლებასთან მივყავართ.
ვაკვირდები რა ამ მოვლენას, იქიდან გამოვდივარ, რომ გადაჩოჩება სულაც არ წარმოადგენს ფსიქიური თვითნებობის აქტს, რომ ის, პირიქით, ხორციელდება კანონზომიერ და გამოთვლას დაქვემდებარებულ ფარგლებში. სხვა სიტყვებით, მე ვვარაუდობ, რომ ჩამნაცვლებელი სახელი ან სახელები ერთგვარ, აღმოჩენად დამოკიდებულებაშია საძიებელ სიტყვასთან, და ვფიქრობ, რომ თუ ამ დამოკიდებულების მიგნება მოხერხდება, სახელთა დავიწყების ფენომენსაც მოეფინება შუქი.
იმ მაგალითში, რომელზეც მე ჩემი ანალიზი ავაგე ზემოაღნიშნულ სტატიაში, დავიწყებული იყო სახელი მხატვრისა, რომელმაც ცნობილი ფრესკები შექმნა იტალიური ქალაქის ორვიეტოს ტაძარში. ნაცვლად საძიებელი სახელისა - სინიორელი - მე ამეკვიატა ორი სხვა - ბოტიჩელი და ბოლტრაფიო; ეს ჩამნაცვლებელი სახელები მყისვე უარვყავი, როგორც მცდარი, ხოლო როდესაც მე ნამდვილი სახელი მითხრეს, უმალ და მერყეობის გარეშე ვაღიარე ის. მე შევეცადე დამედგინა, რა სახის გავლენისა და რა ასოციაციური გზების წყალობით განიცადა ამ სახელის აღდგენამ მსგავსი გადაჩოჩება (სინიორელის ნაცვლად - ბოტიჩელი და ბოლტრაფიო), და შემდეგ დასკვნებამდე მივედი:
ა) მიზეზი იმისა, თუ რატომ გასხლტა ჩემი მეხსიერებიდან სახელი სინიორელი არც ამ სახელის თავისებურებაში უნდა ვეძებოთ და არც იმ დამოკიდებულების ფსიქოლოგიურ ხასიათში, რომელშიც უნდა ფიგურირებდეს ის. თავისთავად ეს სახელი ჩემთვის ნაკლებ ცნობილი არ იყო, ვიდრე მისი ერთ-ერთი ჩამნაცვლებელი სახელი (ბოტიჩელი), და გაცილებით უკეთ, ვიდრე მეორე სახელი-ჩამნაცვლებელი (ბოლტრაფიო); ამ უკანასკნელის შესახებ მე თითქმის არაფერი ვიცოდი, შესაძლოა მხოლოდ ის, რომ ეს მხატვარი მილანის სკოლას ეკუთვნოდა. რაც შეეხება კავშირს, რომელშიც ეს სახელი იმყოფებოდა, მას არაფრის მთქმელი ხასიათი გააჩნდა და არანაირ ძაფს არ მაძლევდა საკითხის გასარკვევად: მე ცხენებით მივდიოდი ჩემთვის უცნობ ბატონთან ერთად რაგუზადან (დალმაცია) ჰერცეგოვინაში; ჩვენ იტალიაში მოგზაურობის შესახებ ავლაპარაკდით და მე ვკითხე ჩემს თანამგზავრს, თუ იყო ნამყოფი ორვიეტოში და თუ ჰქონდა ნანახი ცნობილი ფრესკები... NN.
ბ) ჩემი მეხსიერებიდან თემის გაუჩინარების განმარტება მე მხოლოდ მას შემდეგ შევძელი, რაც აღვიდგინე თემა, რომელიც უშუალოდ უსწრებდა მოცემულ საუბარს. მაშინ კი მთელი ეს ფენომენი ჩემს წინაშე წარმოდგა, როგორც ამ წინამორბედი თემის შემოჭრა შემდგომი საუბრის თემაში და ამ უკანასკნელის დარღვევა. უშუალოდ მანამ, სანამ ჩემს თანამგზავრს ორვიეტოში ყოფნის შესახებ ვკითხავდი, მე მას ვესაუბრებოდი ბოსნიასა და ჰერცეგოვინაში მცხოვრები თურქების ადათ-წესების შესახებ. ჩემი ერთი კოლეგის მონათხრობის საფუძველზე, რომელსაც იმ მხარეში ჰქონდა პრაქტიკა, მე მას მოვუყევი, თუ როგორი ღრმა ნდობა აქვთ მათ ექიმის მიმართ და რაოდენი მორჩილებით იხრიან ქედს ბედისწერის წინაშე. როდესაც მათ აუწყებ, რომ ავადმყოფი უიმედოა, ისინი გპასუხობენ: „ ბატონო (Herr), რა სალაპარაკოა? ვიცი, მისი გადარჩენა რომ შესაძლებელი ყოფილიყო, შენ მას გადაარჩენდი “ . აქ, ამ საუბარში, ჩვენ უკვე ვხვდებით ასეთ სიტყვებსა და სახელებს - ბოსნია, ჰერცეგოვინა (Herzegowina), Herr (ბატონი), - რომლებიც ასოციაციურ ჯაჭვში ჩაბმას ექვემდებარებიან, რომელიც ერთმანეთს აკავშირებს სახელებს Signorelli (Signor - ბატონი), ბოტიჩელი
ჩუქება
