მხატვრული აღსარება ანუ მხატვრული თარგმნის პარადოქსები დავიწყოთ ამ წიგნის სახელწოდებით: მკითხველს ბუნებრივად გაუჩნდება ასოციაცია გოეთეს „დასავლურ-აღმოსავლურ დივანთან“, რამაც შესაძლოა, კრებულის შემდგენლის მიმართ გარკვეული პრეტენზიულობის ეჭვიც კი აღძრას. მკითხველის დამშვიდების მიზნით უნდა განვაცხადო, რომ ასეთი ეჭვი ყოველგვარ საფუძველს მოკლებულია, ორიოდე მიზეზის გამო:
პირველი ის გახლავთ, რომ გოეთეს ეს წიგნი ორიგინალური ლექსების კრებულს წარმოადგენს და მისი ასეთი სათაური: „Vest-östlicher Divan“ მხატვრულ-კონცეპტუალური დატვირთვის მქონეა, ხოლო ჩვენს შემთხვევაში სხვას არაფერს ნიშნავს, თუ არა აღმოსავლური და დასავლური ლექსების კრებულს, ვინაიდან არაბულ-სპარსულ პოეტიკაში ლექსების ყოველგვარ კრებულს, ჩვეულებრივ, „დივანი“ ჰქვია.
ჩვენი წიგნის ამგვარი სახელწოდება, შესაძლოა, რადიარდ კიპლინგის ცნობილი გამონათქვამის საპასუხოდ უფრო ჩაითვალოს, აღმოსავლურსა და დასავლურ კულტურას ერთმანეთისგან რადიკალურად რომ თიშავდა და მათი შეერთების შესაძლებლობას გამორიცხულად მიიჩნევდა. ვფიქრობ, მისთვის რუსთაველის ფენომენი რომ ყოფილიყო ცნობილი, რომელშიც საოცარი სისავსით არის მოცემული ეს სინთეზი, მის განცხადებას ასეთი კატეგორიული ტონი არ ექნებოდა.
ამგვარი კრებულების გამოცემა სწორედ რუსთაველის ქვეყანაშია მოსალოდნელი და ბუნებრივი, ვინაიდან საქართველოს კულტურა ოდითგანვე უაღრესად ნოყიერ ნიადაგს ქმნიდა პართენონის სუროზე შირაზის ვარდის დასამყნობად.
ზემოხსენებული პრეტენზიულობის შესაძლო ბრალდებას რაც შეეხება, მის განსაქარვებლად აჯობებს, მამაჩემს, ვახტანგ კოტეტიშვილს დავესესხო, ვინაიდან ვგრძნობ, რომ მასზე უკეთ ძნელი იქნება ამ აზრის გამოხატვა. 1925 წელს „ქართული ლიტერატურის ისტორიის“ შესავალში იგი წერდა:
„წინასიტყვაობის დაწერა, მეტწილად, ბოდიშის მოხდა არის ხოლმე მკითხველის წინაშე, რომლის უკანაც იმალება ავტორის ქედმაღლობა და ზოგჯერ განდიდების სენიც.
მინდა დავარწმუნო მკითხველი, რომ ამ შემთხვევაში არც ბოდიშს ვიხდი მის წინაშე, რადგან საბოდიშო არაფერი მაქვს, და არც ქედმაღლობის გამოჩენა მინდა, რადგან მორიგი მუშა ვარ ჩვენი განათლების მომცდარ ყანაში. მე გავაკეთე ის, რისი გაკეთებაც შეიძლებოდა, და თუ მკითხველი არ დაკმაყოფილდება, ეს იქნება ჩემთვის სასიხარულო. სჩანს, რომ ჩვენი სული მომწიფებულა და მომავალი გააკეთებს იმას, რისი გაკეთებაც ამ წიგნის ავტორმა ვერ შეძლო.“
ახლა კი ორიოდ სიტყვით მინდა ამ წიგნის ახალგაზრდა მკითხველებსა თუ მომავალ მთარგმნელებს გავუზიარო ჩემი ზოგიერთი შეხედულება მხატვრული თარგმანის წყალქვეშა მეჩეჩებზე და იმ საბედისწერო მოულოდნელობებზე, რაც ამ ფათერაკიან გზაზეა მოსალოდნელი. საყოველთაოდ ცნობილია, რომ თარგმანის სხვადასხვა სახეობა არსებობს: ზეპირი, ანუ სინქრონიული, დოკუმენტური (კანცელარიული, იურიდიული და სხვ...), მეცნიერული, პწკარედული და მხატვრული, რომელიც თავად ორ სახეობად იყოფა: პროზაულად და პოეტურად. მაშასადამე, გვაქვს ორი უმთავრესი სახეობა:
მხატვრული და არამხატვრული თარგმანი. მათ შორის უმთავრეს სხვაობას სიზუსტის კრიტერიუმების განსხვავებულობა ბადებს: არამხატვრულ თარგმანში სიზუსტე სიტყვათა სემანტიკურ იგივეობას, იდენტურობას ნიშნავს, მხატვრულ თარგმანში კი - მხატვრულ ადეკვატურობას, მსგავსებას, ემოციურ შესატყვისობას.
არამხატვრულ ტექსტში სიტყვა მონოსემანტიკურია, ერთმნიშვნელოვანი, მხატვრულ ტექსტში კი პოლისემანტიკური, ანუ მრავალმნიშვნელოვანი. ამას ის განაპირობებს, რომ პირველ შემთხვევაში ცნებებთან, ტერმინებთან გვაქვს საქმე, მეორე შემთხვევაში კი მხატვრულ სახეებთან, პოეტურ ხატებთან, მეტაფორულ აზროვნებასთან.
მეცნიერისათვის „სამკუთხედი“ მხოლოდ და მხოლოდ ამ გეომეტრიულ ფიგურას უნდა აღნიშნავდეს და გამორიცხულია მისი „კვადრატისა“ თუ „პირამიდის“ გაგებით გამოყენება. ან კიდევ „ანევრიზმა“ არ შეიძლება „პოლიართრიტის“ ნაცვლად იხმაროს ექიმმა, ისევე როგორც ფიზიკოსი „მასის“ ცნების სანაცვლოდ „ინფრაქციას“ ვერ გამოიყენებს.
ამიტომაც არის, რომ მეცნიერების ყოველ დარგს თავისი ავტონომიური ლექსიკონი აქვს, სადაც მკაცრად არის შემოსაზღვრული ყოველი სიტყვის, ცნებისა თუ ტერმინის სემანტიკური ველი. და რაც უფრო ვიწროა ეს ველი, ანუ მნიშვნელობის არეალი, მით უფრო ზუსტი და მეტყველია ეს ტერმინი.
შესაძლოა ითქვას მეტიც: არამხატვრული ტექსტი სინონიმიზაციასაც გამორიცხავს: ვთქვათ, ამა თუ იმ იურიდიულ საბუთში წერია: „გარდაიცვალა“, იგი არ შეიძლება ითარგმნოს ასე: „სული განუტევა“, „აღესრულა“, „სული ზეცას მიაბარა“, „წერილი წაიღო“, „გაღმა გავიდა“ ან „ჭირი მოგჭამას“ და სხვა... აქ სტილიც მკაცრად უნდა იყოს დაცული. მეცნიერულ მსჯელობას თავისი სტილი აქვს, იურიდიულ დოკუმენტს თავისი საკუთარი, ხოლო საკანცელარიოს თავისი და მათი ერთმანეთში აღრევა დაუშვებელია.
ახლა გადავხედოთ მხატვრულ ტექსტს და მისი თარგმნის პრობლემატიკას: აქ ზემოთ განხილული ტექსტებისათვის დამახასიათებელ სიტყვათა მონოსემანტიზმს მხატვრული სიტყვის პოლისემანტიზმი, ანუ მრავალმნიშვნელოვნება უპირისპირდება, რაც განპირობებულია მხატვრული ენის ტროპული ბუნებით, მეტაფორული აზროვნების თავისებურებით. მხატვრულ ტექსტში ყოველ სიტყვას თავისი პოლისემანტიკური ველის უგრძესი „შლეიფი“ მოჰყვება. ნახსენებია, მაგალითად, „ლომი“, მაგრამ იგი გარეულ ცხოველს კი არ ნიშნავს, არამედ „გმირს“. „ვარდი“, სულაც არ არის აუცილებელი, რომ ყვავილს აღნიშნავდეს, იგი ამჯერად თურმე მშვენიერი სატრფოს ღაწვს უდრის. სამშობლოს მთების ფერი პოეტურ აღქმაში „დაბინდული ქლიავის“ ასოციაციას იწვევს, ხოლო თოვლი ზოგჯერ თურმე, შესაძლოა, „იისფერიც“ იყოს.
მეტაფორის შესანიშნავ განმარტებას გვაძლევს ცნობილი ამერიკელი მეცნიერი
ჩუქება
