სიტყვა მედეა ზაალიშვილზე ეს წიგნი გვეუბნება, რომ მედეა ზაალიშვილმა დიდი წვლილი შეიტანა ქართული ენისა და ლიტერატურის განვითარების საქმეში. და, არა მხოლოდ ეს წიგნი, არამედ უილიამ შექსპირის "ტიტუს ანდრონიკუსის" და "ვენერა და ადონისის", უილიამ ბატლერ იეიტსის "კელტური მიმწუხრის", უილიამ ფოლკნერის "სული რომ ამომდიოდას", ტომას ვულფისა და შირლი ჯექსონის მოთხრობებისა და სხვა თარგმანები უდავო დასტურია იმისა, რომ მედეა ზაალიშვილის ღვაწლი გამორჩეულია ქართული ენისა და ლიტერატურის განვითარების საქმეში, რადგან კარგად თარგმნილი უცხოური შედევრი ქართული ლიტერატურის კუთვნილება ხდება და ქართული მწერლობის განვითარებას უწყობს ხელს, რაც, თავის მხრივ, ენის განვითარების წინაპირობაა.
თარგმანმა, მხატვრულმა თარგმანმა განაპირობა ჩვენი ენისა და ლიტერატურის განვითარება და თვით "ვეფხისტყაოსანიც" კი არ გვექნებოდა, რომ არ ყოფილიყვნენ ადრეული შუა საუკუნეების მთარგმნელები, რომელთაც იცოდნენ, რომ ქართულ ენას და ქართველ მკითხველს განვითარება ესაჭიროებოდა. მას შემდეგ ასეული წლები გავიდა, მაგრამ მთარგმნელის შრომა კვლავ ისეთივე დიდმნიშვნელოვანია და უმადური.
მედეა ზაალიშვილის სახელი პირველად ბატონ ნიკო ყიასაშვილისაგან გავიგონე. შექსპირის ხუთტომეულის გამოცემაზე გვიყვებოდა მე და როსტომს და მედეა ზაალიშვილი ეიმედებოდა შექსპირის მთარგმნელთა შორის. როცა მოგვიანებით ქალბატონი მედეას მიერ თარგმნილი "ტიტუს ანდრონიკუსი" წავიკითხე და არათუ წავიკითხე, არამედ ორიგინალის ტექსტსაც შევადარე, მივხვდი, რასაც გულისხმობდა ბატონი ნიკო. ქალბატონი მედეა გამორჩეულია შექსპირის მთარგმნელთა შორის იმით, რომ ყველაზე მეტად ერთგულობს ორიგინალის ტექსტს, იგი გამოირჩევა წესრიგისა და სიზუსტის სიყვარულით, შეძლებისდაგვარად ცდილობს დაიცვას დაწერილი თუ დაუწერელი წესები თარგმნისა. მის თარგმანთა შესწავლისას ვერც მოულოდნელ თვითნებობას წააწყდები და ვერც დაუდევრობასა და ტექსტში ჩაუწვდომლობას დასწამებ. შეიძლება ითქვას, რომ ქართველ მთარგმნელთა შორის იგი ყველაზე მეტადაა წყარო ტექსტის ერთგული.
მედეა ზაალიშვილის თარგმანებს ერთფეროვნება არ ახასიათებს. მას არა აქვს მომარჯვებული ერთი სტილი, რითაც ყველა ამორჩეულ მწერალს გადმოაქართულებდა. იგი ცდილობს, ყოველ პოეტსა თუ მწერალს თავის ხმა შეურჩიოს თუ შეუნარჩუნოს. ამიტომაა, რომ მისეულ თარგმანებში ერთმანეთს არ ჰგვანან ტომას ვაიეტი და ჰენრი ჰოვარდი, კოლრიჯი და უორდსუორთი, იეიტსი და ელიოტი. სანიმუშოდ ამ ორი პოეტის საქვეყნოდ ცნობილი ლექსების ნაწყვეტებს მოვიტან:
ბრუნავს და ბრუნავს, ფართოვდება ჯარა ძალუმად,
ვეღარა სწვდება ქორ-შევარდენს ხმა ბაზიერის,
დანაწევრებულ საგნებს ვეღარ აკავებს ღერძი,
აღვირახსნილი ანარქია სამყაროს ებრძვის.
ნაკადი, სისხლით დაბინდული, მოდის ულევად
და შიგ იხრჩობა უმანკოთა წეს-ჩვეულება,
საუკეთესოს დაჰკლებია თვითდაჯერება,
ხოლო უარესს მგრძნობელობის ვნება ერევა.
ეს იეიტსის "მეორედ მოსვლის" თარგმანის პირველი ნაწილია. ამ ლექსში პოეტური ფორმების დიდოსტატი, იეიტსი, შეგნებულად წერს უფორმო, ურიტმო, სუსტი რითმებით გაწყობილ ლექსს, რათა აპოკალიფსური განწობილება შექმნას. სალექო საზომი თითქოს იამბური პენტამეტრია, მაგრამ არც არის, ისეა დაღავებული; რითმებიც უსისტემოდაა განლაგებული, სადღაა იეიტსის საყვარელი ოტტავა ღიმა, რითაც თავის შედევრებს წერდა?!
მედეა ზაალიშვილი სწორედ ასე თარგმნის იეიტსის ლექსს და დაშლილ, დაღავებულ, კოშმარული ხილვით განმსჭვალულ სურათს გადაგვიშლის თვალწინ, არადა იეტისის თარგმნისას იგი მიჩვეულია ოსტატურად გაწყობილ შედევრებს და თვითონაც ოსტატურად გადმოაქვს ქართულ ენაზე:
რა დარჩენიათ აქ მოხუცებს, ამ უცხო მხარეს,
სადაც ქალ-ვაჟნი ერთმანეთის მკლავებში წვანან
და მომაკვდავი თაობები, – ჩიტები, არეს
ატკბობენ სტვენით, სანამ ცხელი ზაფხული წავა;
აქებენ ჭორომს ორაგულით და ზუთხით სავსეს,
აქებენ ყოველს, რაც ჩნდება და რაც ქრება მარად,
და ისე იპყრობთ ხორციელი მუსიკის ძალა,
რომ ინტელექტის მარად ძეგლებს არ თვლიან არად.
("გაცურვა ბიზანტიისაკენ")
ტომას ელიოტის მოდერნისტული პოეზიის თარგმნისას იგი სულ სხვა ხმას შეარჩევს:
მოდი, წავიდეთ ახლა მე და შენ,
შეღამება რომ გაწოლილა მაღლა ზეცაზე,
ვით ნარკოზის ქვეშ პაციენტი გრძელ მაგიდაზე.
მოდი, წავიდეთ, გავუყვეთ ქუჩებს დაცლილს ნახევრად,
აქოთქოთებულ თავშესაფრებს ღამის სათევართ,
იაფფასიან, ერთი ღამის მშფოთვარ ოტელებს,
ნახერხმოფენილ რესტორნებს, სადაც
ნიჟარებს ნაჭამ ხამანწკისას დაყრილს ტოვებენ...
("ჯენტლმენ ელფრიდ პრუფროკის სამიჯნურო სიმღერა")
ამ სტრიქონების წაკითხვამ ჩვენს სტუდენტებსა და ახალგაზრდა პოეტებს უნდა შეახსენოს და ჩააგონოს, რომ პოეზიაში ისეთივე მნიშვნელოვანია ფორმა, როგორც სიმღერაში – მელოდია და თითოეულ პოეტს თავისი ხმა აქვს, უნდა ჰქონდეს, და თითოეულ ლექსს საზომი და ინტონაციები, რომ ვერლიბრი არაა სალექსო სტრიქონებად დალაგებული პროზა, ხოლო სალექსო სტრიქონი განსხვავდება პროზის, თუნდაც რიტმული პროზის სტრიქონისაგან.
ერთხელ ვთქვი, მედეა ზაალიშვილი არაა ნაყოფიერი მთარგმნელი-მეთქი და მას შემდეგ სულ ბოდიშს ვიხდი, როცა ქალბატონ მედეას მთარგმნელობით ღვაწლზე ჩამოვარდება სიტყვა. თურმე რამდენი ჰქონია თარგმნილი! ეს წიგნიც ხომ მისი ნაყოფიერების დასტურია.
დღეს მთარგმნელობით საქმეს საქართველოში აღმავლობის დრო უდგას. რა ვუყოთ, რომ გასაყიდად ხელსაყრელი, საშუალო და დაბალი დონის
ჩუქება
