ქართული ენის გრამატიკა - სინტაქსი

რა არის სინტაქსი
 
1. გაიხსენეთ, რას შეისწავლის ენათმეცნიერება და მოცემული ცხრილის დახმარებით იმსჯელეთ თითოეული დარგის შესახებ.
2. თქვენ უკვე შეისწავლეთ სახელები და ზმნა. გრამატიკის რომელი დარგი შეისწავლის მეტყველების ნაწილებს?
3. დააკვირდით ცხრილს — რას შეისწავლის სინტაქსი? თქვენი აზრით, რას ნიშნავს სქემაში მოცემული განმარტება? გადმოეცით იგი თქვენი სიტყვებით და მოიყვანეთ მაგალითები.
4. თქვენთვის სასურველი რომელიმე ტექსტიდან ამოიწერეთ რამდენიმე წინადადება. იმსჯელეთ, როგორ შეიძლება განიმარტოს წინადადება? რა შეიძლება ჩაითვალოს წინადადებად?
 
რა არის სინტაქსი  
ჩვენ უკვე ვიცით, რომ მორფოლოგია სიტყვის, ფორმის აგების ხერხებსა და სა შუალებებს შეისწავლის. ყოველი ენისათვის ფორმა სხვადასხვაგვარად იგება, ყოველი ენა იყენებს იმ საშუალებებს, რაც მას აქვს. ქართული ენა სიტყვაფორმათა ასაგებად ძირსა და აფიქსებს იყენებს. მორფოლოგიიდან ჩვენ უკვე შევისწავლეთ სხვადასხვა გრამატიკული კატეგორია და მათი მაწარმოებლები.
სინტაქსი გრამატიკის კიდევ ერთი დარგია, რომელიც შეისწავლის არა სიტყვის ფორმებს, არამედ სიტყვათა დაკავშირების წესებს. სხვადასხვა ენაში ეს დაკავშირება, რა თქმა უნდა, სხვადასხვაგვარად ვლინდება. როგორ შეიძლება დავაკავშიროთ სიტყვები ერთმანეთთან? სიტყვათა დაკავშირებისას როდის და როგორ მივიღებთ გამართულ აზრს და როდის — ვერა? რა პრინციპებს ემორჩილება ფორმათა დაკავშირება ქართულში? რომელი შესიტყვებაა სწორი და რატომ? რა არის წინადადება? როგორი აზრი შეიძლება ჩაითვალოს წინადადებად და რომელ შესიტვებებს ვერ ჩავთვლით წინადადებად? რა სახის წინადადებები არსებობს ენაში? როგორ ხდება წინადადებებში ფორმათა დაკავშირება? რომელი სიტყვები შეიძლება შეეწყოს ერთმანეთს და რომელი — ვერა? რა სახის ურთიერთობა შეიძლება დამყარდეს სიტყვებს შორის? რა დანიშნულება აქვს წინადადებაში ამა თუ იმ სიტყვას? — აი, ამ საკითხებს შეისწავლის გრამატიკის დარგი, რომელსაც სინტაქსი ჰქვია.

2. წაიკითხეთ ერთი აბზაცი რომელიმე ტექსტიდან და დაუკვირდით წინადა დებებს: გაიაზრეთ, როგორ უკავშირდება ქართულ ენაში სიტყვები ერთმა ნეთს? რომელი სიტყვები შეეწყობა ერთმანეთს და რა ფორმას იღებს ეს სიტყვები წინადადებაში? ზემოთ მოცემული შეკითხვებისა და თქვენი განმარტების მიხედვით იმსჯელეთ თითოეული წინადადების შესახებ.
 
რა არის წინადადება
სინტაქსის შესწავლის მთავარი საგანია წინადადება. წინადადება არის სიტყვა ან სიტყვათა ჯგუფი, რომელიც დასრულებულ აზრს გამოხატავს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, წინადადება შეიძლება შედგებოდეს ერთი ან რამდენიმე სიტყვისაგან, მაგრამ აუცილებელია, რომ იგი გამოხატავდეს დასრულებულ აზრს. თუ სიტყვა ან სიტყვათა ჯგუფი დასრულებულ აზრს არ გამოხატავს, მას წინადადებად ვერ ჩავთვლით. წინადადება შეიძლება იყოს ერთსიტყვიანი — დაღამდა. ცი ვა.
ერთსიტყვიანი წინადადებები ძირითადად ზმნური ფორმებია. სხვა შემთხვევაში წინადადებაში აუცილებლად უნდა იყოს ზმნა. უზმნო წინადადება, ჩვეულებრივ, იშვიათად გვხვდება. წინადადების ბოლოს წერტილი იწერება. წერტილით გამოიყოფა ერთი წინადა დება მეორისაგან.
 
სავარჯიშოები ანალიზისთვის
1. წაიკითხეთ რომელიმე ტექსტი და დაუკვირდით, რამდენსიტყვიანი წინადა დებები შეგხვდათ ტექსტში.
2. ქვემოთ მოცემულ ტექსტებში არსად არ არის დასმული წერტილი, ანუ წინა დადებები ერთმანეთისაგან არ არის გამოყოფილი. წაიკითხეთ ტექსტი, გამოყა ვით დასრულებული აზრი და დასვით წერტილი. იმსჯელეთ, როგორ, რა საშუალებებით გამიჯნეთ წინადადებები ერთმანეთისაგან: