I ეს მოხდა ქალაქ სოხუმში 1918 წელს, როცა რუსეთში ოქტომბრის რევოლუციის გამარჯვების შემდეგ უსასტიკესი სამოქალაქო ომი მიმდინარეობდა.
განსაკუთრებით სასტიკი და მძაფრი იყო ეს ომი სამხრეთ რუსეთში, სადაც რეაქცია უკანასკნელი პოზიციების შენარჩუნებას ცდილობდა. საბჭოთა ხელისუფლება ძლევამოსილად უტევდა მას და შავი ზღვისკენ ერეკებოდა, თავის საზღვრებიდან აძევებდა. შავ ზღვაზე და მის სანაპიროებში სისხლის თქეში იდგა კიდით-კიდემდე.
აფხაზეთი მაშინ ამიერკავკასიის კომისარიატის ხელისუფლებას ემორჩილებოდა და ფაქტიურად რუსეთს მოწყვეტილი იყო.
და აღნიშნული წლის თებერვლის 27-ს, დილაადრიან, ქალაქ სოხუმში ხმა გავარდა მოულოდნელად:
ბოლშევიკების კრეისერი "შმიდტი" ქალაქის ნავსადგურს უახლოვდება, ეტყობა, შემოსვლას აპირებსო.
პირველ ხმას მეორეც მოჰყვა დადევნებულივით:
წითელ კრეისერს მეთაურად "მრისხანედ" წოდებული ბოცმანი კუზმა კილგა ახლავსო.
სოხუმს არაერთხელ გაეგონა ეს სახელი.
ეს იყო ძველი მეზღვაური, 1905 წლის მეამბოხე, ცნობილი შმიდტის თანამებრძოლი ბოცმანი, კუზმა კილგა, რომელსაც მეფის მთავრობამ შმიდტის ამბოხებაში მონაწილეობის მიღებისათვის უვადო კატორღა მიუსაჯა. 1917 წლის თებერვლის რევოლუციის შემდეგ კილგა ისევ თავის საქმეს დაუბრუნდა და შავი ზღვის ფლოტში თვალსაჩინო ადგილი დაიჭირა. მისი სახელი მალე ცნობილი შეიქნა როგორც ზღვაზე, ისე მის სანაპიროებში. მტრებმა მას მეტსახელად "მრისხანე" შეარქვეს, რაც მის სახელს გვარის მაგიერ მიემატა და მერე ისე შეეზარდა, როგორც აუცილებელი ეპითეტი:
- კუზმა-მრისხანე.
საბჭოთა მთავრობამაც იგი უდიდესი ნდობით აღჭურვა: თავისი უძლიერესი სამხედრო გემის - კრეისერ "შმიდტის" - უფროსობა ჩააბარა, როგორც დამსახურებული ჯილდო კონტრრევოლუციის წინააღმდეგ თავდაუზოგველი ბრძოლისათვის.
სოხუმის ქალაქისთავს, სამსონ დავანაძეს, ბოლშევიკების სამხედრო გემის მოახლოების ამბავი ბინაზე მიუტანეს დილაადრიანადვე. ჯერ კიდევ ლოგინში იწვა. "შმიდტისა" და "კუზმა მრისხანის" გაგონებაზე შეფეთებული ადგა. მოულოდნელობისა და აჩქარებისაგან ძლივს მოასწრო ტანთ ჩაცმა და პირდაუბანელმა ქალაქის საბჭოს მიაშურა.
მაღალი კაცი იყო, ზორბა, წითური წვერი მკერდზე დაჰფენოდა. ქშენით მოალაჯებდა, თან ზღვისკენ იცქირებოდა.
- აბა, მაჩვენეთ, სად არის?
თბილი დღე იყო და მზიანი, - იშვიათი ამ მზითა და სითბოთი განებივრებულ მხარისათვისაც ზამთარში. დაწყნარებული ზღვის მოალერსე, მშვიდი კამკამი დაუჯერებელს ხდიდა ხმად დარხეულ ამბავს.
ჰორიზონტი ნათელი იყო. დავანაძის თვალებმა საეჭვო ნიშანიც კი ვერ შენიშნეს ნაპირიდან დაწყებული ზღვის შორეულ კიდურამდე.
"შიშისაგან თუ მოეჩვენათ", - ფიქრობდა ქალაქისთავი და ბრაზი მოსდიოდა სოხუმელებზე. გულში ედვა, თუ განგაში ტყუილი აღმოჩნდებოდა, სასტიკად დაეტუქსა, ვინც ჭორს ავრცელებდა და ხალხში შფოთს იწვევდა. თვითონ თავი ძველ რევოლუციონერად მოჰქონდა და ბოლშევიკების არ ეშინოდა, - მეფის დროს ციმბირში იყო გადასახლებული რევოლუციონერობისათვის.
ქალაქის საბჭოს წინ მოქალაქეებს კარგა ბლომად მოეყარათ თავი. ესენი მეტწილად სოხუმის მესაკუთრენი იყვნენ. აღელვება ეტყობოდათ. ორი-სამი ბინოკლითაც შეიარაღებულიყო.
- კი მაგრამ, რატომ დაიჯერეთ ასეთი ჭორი? საიდან სადაო? - თავს წაადგა მათ სამსონ დავანაძე, - ბოლშევიკების გემს ჩვენთან რა საქმე აქვს!
მოქალაქენი გარს შემოეხვივნენ. ცნობა დაუდასტურეს.
- ნამდვილზე ნამდვილია. ჩვენი თვალით დავინახეთ, გაგრიდან ჩამოსულებიც ამბობენ, ის არისო. გემი რაღაც საეჭვოდ მიმოდის ზღვაში და ეს უნდა იცოდეთო.
- ახირებულია, თქვენმა მზემ. გემი იმისათვის არის გემი, რომ ზღვაში მიმოდიოდეს. მაშ ხმელეთზე ხომ ვერ ივლის, - აიმრიზა ქალაქისთავი, მოქალაქეებს შიში არაფრად ჩაუგდო და თავისი მოჭრილი პასუხით კმაყოფილმა საბჭოს შენობაში შესვლა დააპირა.
ამ დროს ვიღაცამ წამოიძახა:
- აი, აი, ისევ გამოჩნდა! აი, ის არის!
ქალაქისთავი ფიცხლად შემოტრიალდა და აზრმიუცემლად იკითხა:
- აბა, სად არის?
ერთმა მოქალაქემ ხელში ბინოკლი შეაჩეჩა.
დავანაძემ წვერი დაიფერთხა, კისერი წაიგრძელა და ბინოკლით შეიარაღებული თვალები ზღვას დაუმიზნა.
- სწორია, რომ გემია... სამხედროსაც ჰგავს... მაგრამ რატომ არის მაინცდამაინც "შმიდტი", ეს ვერ გამიგია, - თქვა მან, როცა ზღვის სივრცე შეათვალიერა, მაგრამ ხმაში წინანდელი რიხი და სითამამე აღარ ეტყობოდა. ჩანდა, რომ თავადაც ეჭვი აღძვროდა.
- მოგეხსენება, სიფრთხილეს თავი არ სტკივაო, - ყურში ჩასჩურჩულა მას ბინოკლის პატრონმა, სოხუმში კარგად ცნობილმა ვაჭარმა რაჟდენ თორიამ, რომელიც "შმიდტის" მოახლოებას ყველაზე უფრო შეეშინებინა, - კარგი იქნება, თუ გაგრას გამოიძახებთ და ამბავს ჰკითხავთ. დაგვიანება არ ვარგა, თუ "ისინი" არიან მართლა, დროზე უნდა შევემზადოთ.
ეს რჩევა ქალაქისთავს ჭკუაში დაუჯდა, საბჭოში შეიჭრა და ტელეფონს მიაშურა.
გაგრის პასუხი ასეთი იყო:
- ეს მესამე დღეა, კრეისერ "შმიდტს" შორიახლო ვამჩნევთ. გუშინ საღამოს თვალთაგან დაგვეკარგა. ამბობენ, ამ მხარეს ამისათვის დადის, რომ დამარცხებულ თეთრგვარდიელებს გზა გადაუჭრასო. ნამდვილად კი არავინ იცის, სახელდობრ, რა საომარი ამოცანა აქვს დასახული... ჩვენი დაკვირვებით თქვენკენ წამოვიდა. შეიძლება, გეწვიოთ, მზად იყავით.
სამსონ დავანაძისათვის ახლა აშკარა შეიქნა,
