ემოციის თეორიის მონახაზი

ემოციის თეორიის მონახაზი ფსიქოლოგია, ფენომენოლოგია და ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგია
 
ფსიქოლოგია არის დისციპლინა, რომელსაც იმის პრეტენზია აქვს, რომ იყოს პოზიტიური, ანუ სურს, რომ   წყაროდ მხოლოდ გამოცდილება გააჩნდეს.
შედეგად გამოდის, რომ ფსიქოლოგიას, რამდენადც ის საკუთარ თავს მეცნიერებად მიიჩნევს, შეუძლია მოგვცეს მრავალგვარ ფაქტთა ერთგვარი ჯამი, რომლებიც უმეტესწილად სრულებით არ არიან ერთმანეთს დაკავშირებულნი. რა შეიძლება მეტად განსხვავებული იყოს ერთმანეთისგან, ვიდრე მოძღვრება სტრობოსკოპური ილუზიებისა და არასრულფასოვნების კომპლექსის შესახებ? ეს უწესრიგობა შემთხვევითი არ არის, ის თვით ფსიქოლოგიური მეცნიერების პრინციპებიდან გამომდინარეობს. მოელოდე ფაქტს - ეს განსაზღვრების თანახმად ნიშნავს მოელოდე რაღაც იზოლირებულს, პოზიტივისტური მიდგომის თანახმად ეს ნიშნავს შემთხვევითს ანიჭებდე უპირატესობას არსებითთან შედარებით, შესაძლებელს - აუცილებელთან, უწესრიგობას - წესრიგთან. ეს ნიშნავს პრინციპულად მოისროლო არსი მომავალში: „ შემდეგ, როდესაც საკმარისი რაოდენობის ფაქტებს შევკრებთ “ . ფსიქოლოგები მართლაც არ უწევენ საკუთარ თავს ანგარიშს იმაში, რომ შემთხვევითობათა დახვავებით ისევე შეუძლებელია არსის წვდომა, როგორც ერთის მიღება, თუ მარჯვნიდან უსასრულოდ დავამატებთ ციფრებს 0.99-ს. თუკი მათ მიზანს კერძო ცოდნის დაგროვება წარმოადგენს, ამაზე ვერაფერს ვიტყვით; უბრალოდ ის არ ჩანს, რა არის საინტერესო კოლექციონერის ასეთ სამუშაოში.
რას მოგვცემს ფსიქოლოგიის პრინციპები და მეთოდები კერძო შემთხვევასთან, მაგალითად, ემოციათა შესწავლასთან მიმართებით? უპირველეს ყოვლისა, ემოციათა ჩვენეული ცოდნა გარედან დაემატება სხვა ცოდნას ფისოქლოგიური მყოფობის შესახებ. ემოცია წარმოდგება, როგორც რაღაც ახალი, რისი დაყვანაც შეუძლებელია ყურადღების, მეხსიერების, აღქმის და ა.შ. მოვლენებზე. (...) რაც შეეხება ემოციის შესაძლებლობათა პირობების შესწავლას, თუკი საკუთარ თავს ჰკითხავს, აქცევს თუ არა შესაძლებლად ემოციას ადამიანური რეალობის თვით სტრუქტურა და როგორ აღწევს ამას, ფსიქოლოგს ეს უსარგებლოდ და აბსურდულად მოეჩვენებოდა: რა საჭიროა იმის კვლევა, შესაძლებელია თუ არა ემოცია, ის ხომ უეჭველად არსებობს. და ფსიქოლოგი ისევ გამოცდილებას მიმართავს, რათა ემოციურ მოვლენათა საზღვრები და მათი განსაზღვრება დაადგინოს. სიმართლეს თუ ვიტყვით, მას აქ შეეძლო შეემჩნია, რომ უკვე აქვს ემოციის იდეა, რამდენადაც ფაქტების გამოკვლევის შემდეგ ის მიჯნას გაავლებს ემოციურ ფაქტებსა და იმ ფაქტებს შორის, რომლებიც ასეთებს არ წარმოადგენენ: და მართლაც, როგორ მიაწვდიდა მას გამოცდილება გამმიჯნავ პრინციპს, მას რომ უკვე არ ფლობდეს? მაგრამ ფსიქოლოგი ამჯობინებს, თავისი რწმენის ერთგული იყოს, რომ ფაქტები მისი მზერის ქვეშ დაჯგუფდნენ.
სწორედ ფსიქოლოგიისა და ფსიქოლოგიზმის ნაკლოვანებებზე რაქციის წყალობით წარმოიშვა დაახლოებით 30 წლის წინ ახალი დისციპლინა - ფენომენოლოგია. მისი ფუძემდებელი ჰუსერლი თავიდან გაოცებული იყო არათანაზომადობით არსისა და ფაქტის, იმით, რომ ის, ვინც გამოკვლევას ფაქტებით იწყებს, ვერასოდეს მივა არსთან. თუკი მე ვეძებ ფსიქიურ ფაქტებს, რომლებიც არითმეტიკული გამოთვლების საფუძვლად დევს, მე ვერასოდეს შევძლებდი ერთეულის, რიცხვისა და ოპერაციის არითმეტიკულ არსთა რეკონსტრუირებას. თუმცა, არ უარვყოფთ რა გამოცდილების იდეას (ფენომენოლოგიის პრინციპია „ თვით საგნებისკენ “ მოძრაობა, მისი მეთოდის საფუძველია ეიდეტური ინტუიცია), ის უნდა ვაქციოთ, სულ ცოტა, მეტად მოქნილად და ადგილი გამოვათავისუფლოთ არსისა და ღირებულების გამოცდილებისთვის; ისიც კი უნდა ვაღიაროთ, რომ მხოლოდ არსი გვაძლევს ფაქტების კლასიფიცირებისა და გამოკვლევის საშუალებას. ჩვენ რომ იმპლიციტურად არ მივმართავდეთ წარმოდგენას ემოციის არსის შესახებ, ჩვენთვის შეუძლებელი იქნებოდა ფსიქიურ ფაქტთა მთელ მასაში ემოციურობის ფაქტების განსაკუთრებული ჯგუფის გამოყოფა. შესაბამისად, ფენომენოლოგია, ვინაიდან იმპლიციტურად ჩვენ უკვე მივმართეთ ემოციის არსს, ადგენს, მივმართოთ მას ასევე ექსპლიციტურადაც და ერთხელ მაინც დავაფიქსიროთ ცნების მეშვეობით ამ არსის შემადგენელი.
ჩვენთვის ახლა გასაგები ხდება ფენომენოლოგიისადმი ფსიქოლოგის უნდობლობის მიზეზი. ფსიქოლოგის იმთავითი სიფრთხილე მართლაც მდგომარეობს ფსიქიური მდგომარეობის იმგვარ განხილვაში, რომ ის ყოველგვარ მნიშვნელობას კარგავს. ფსიქიური მდგომარეობა მისთვის ყოველთვის არის ფაქტი და, როგორც ასეთი, ის ყოველთვის შემთხვევითია. სწორედ ეს შემთხვევითი ხასიათია ის, რასაც ფსიქოლოგი ყველაზე მეტადაა ჩაფრენილი. თუკი მეცნიერს ჰკითხავენ: „ რატომ იზიდავენ სხეულები ერთმანეთს ნიუტონის კანონის შესაბამისად? “ , ის უპასუხებს: „ მე ამის შესახებ არაფერი ვიცი; იმიტომ, რომ ეს ასეა “ . ხოლო თუ მას ჰკითხავენ: „ რას ნიშნავს მიზიდულობა? “ , ის უპასუხებს: „ ის არაფერს ნიშნავს, ის არის “ . ამიტომაც ფსიქოლოგი, რომელსაც ემოციის შესახებ დაუსვეს კითხვა, ამაყად პასუხობს: „ ის არის. რატომ? მე ამის შესახებ არაფერი ვიცი, მე მხოლოდ კონსტატირებას ვახდენ. მე მისი მნიშვნელობის შესახებ არა მსმენია “ . და პირიქით, ფენომენოლოგისთვის ნებისმიერი ადამიანური აქტი თავისი არსით მნიშვნელოვანია. თუკი თქვენ მას მნიშვნელობას ჩამოართმევთ, ამით ჩამოართმევთ ადამიანური ფაქტის ბუნებას. შესაბამისად, ფენომენოლოგის ამოცანაა ემოციის მნიშვნელობის შესწავლა. რა უნდა გავიგოთ