I
„საზამთროს ანაბანა“ ირან-ოსმალეთის დაზავების შემდგომ შაჰ-აბასი ისპაჰანს დაბრუნდა. იგი, როგორც გამარჯვებული, ისე მიიღეს. დიდ-პატარა ხანებმა და, საერთოდ, მოსახლეობამ დიდი ზეიმ-შელუღი, მაშხალობა და პირმოთნე სიხარული უჩვენეს თავის მრისხანე ბატონს. მაგრამ შაჰ-აბასმა ყველაზე უკეთ იცოდა, კარგად გრძნობდა თავის დამარცხებას.
მან, ზავის პირობების მიხედვით, სხვა დანაკლისის გარდა, დათმო მთელი კავკასია. მართალია, შაჰ-აბასმა ხელი აიღო იმაზე, რაც არსებითად მის ხელთ აღარ იყო, მაგრამ... რასაც მაინც თავისად თვლიდა. კერძოდ, ქართლ-კახეთის მყარად პყრობა მას ირანის ტახტის აუცილებელ პირობად მიაჩნდა.
არა, შაჰინშაჰი სრულიადაც არ იყო კმაყოფილი ზავის პირობებით, მაგრამ მის ლაშქარსა და ქვეყანას აუცილებლად სჭიროდა დასვენება, მომზადება, ახლებურად გაწურთვნა და გამიზვნა. ზავი მოიფარა, დროებით მოიშველია და მომავალი გამარჯვების საწინდრად დაიდო. ხალხისა და ხანების მილოცვანი ღირსეულად მიიღო. ბუთქა, თევზის ფხასავით გაჩხიბული ულვაშები უფრო გაფარფლა და მისი ცხენის ფერხთით დაგებულ მდაბიოთ წყალობის ღიმილი და წვრილი ჩითახური გადააყარა. მოახლებულ დიდ ხანებსა და სარდლებს არც კი შეხედა, ისე შებრძანდა დიდ სასახლეში.
დიდებულებმა ავად ინიშნეს მდაბიოთა ასეთი გამორჩევა. შაჰ-აბასს საქმის ქარაგმული გამომჟღავნება და ხატოვანი სიტყვა-საქციელი ახასიათებდა. ხოლო „ირანის ახალი ლომის“ ზნე-ქცევანი კარგად ჰქონდათ შესწავლილი მის კარისკაცებს. მრისხანე თვალ-წამწამში შეჰყურებდნენ, ზედმიწევნით იმახსოვრებდნენ და ხსნიდნენ... მიუხედავად ამისა, მაინც ხშირად ცდებოდნენ. შაჰინ-შაჰის გაბედულსა და გამჭრიახ ფიქრს ვერა სწვდებოდნენ. ეს კი უმცდარად იცოდნენ: თუ მდაბიოთ ასაჩუქრებდა, - „მაღალთა“ ღვარძლიანობას გულისხმობდა. და თუ აქამდე ფეხაკრეფით დადიოდნენ „მრისხანე ლომის“ წინაშე, ახლა სულ ფეხის ფრჩხილებზე შედგნენ. სახიდან ვაი-ღიმილს, ენიდან კი ქარგულ სიტყვაობასა და მოთნე თაფლუჭს აღარ იშორებდნენ.
ბევრს თავი კისერზე უკვე დუნედ უფამფალებდა და წელფართოდ ჩაშლილი სპარსული მდიდარსამოსი მუხლების ძიგძიგს ძლივს უფარავდა.
ცისმარე დღეს მეხსა და გრგვინვას მოელოდნენ სასახლეში. მაგრამ ამჯერადაც შეცდნენ. შაჰი საქმიანობდა, თათბირ-დარბაზობდა. ქვეყნის საქმეებს არიგებდა... უცხო ელჩ-დესპანებს დიდი გამოჩინებით იღებდა... თავისას აგზავნიდა... ესღა იყო - სანადირო, სალაღობო და სანადიმო ფეხი ამოიკვეთა. სხვაფრივ კი თითქოს გულიდან გადაიყარა „მაღალთა მიმართ“ ღვარძლი და ღველფი.
არსებითად ვერც გრძნობდნენ თავის დანაშაულს ხანები და სარდლები. მართალია, ლალა-ფაშასთან ვერ იომეს... მკერდის მაგივრად, ზურგი უჩვენეს... სამცხეშიაც შეამარცხდნენ ოსმალთ... ფარხად-ფაშასაც განჯა-ერევანი ხელში მყარად შეატოვეს და თავრიზსმოღმა მოუხედავად ირბინეს... ირანული არც ზარბაზანი გამოდგა, არც სარბაზი... არც სარდალი, არც საომარი ძველწყობა... მაგრამ ყველაფერს თავისი „მიზეზი“ ჰქონდა... მაშასადამე, „გამართლებაც“. და რაც უფრო გადიოდა დრო, ამ „ბრალ-მიზეზებს“ უფრო და უფრო იშორებდნენ თავიდან. დაწყნარდნენ. ფრჩხილებიდან ისევ ტერფებზე ჩამოდგნენ. გულიც საგულეს მოიყენეს. მაგრამ მეხი მაინც გავარდა... სწორედ მაშინ და სწორედ იქ, სადაც სრულიადაც არ მოელოდნენ.
იმ დღეს შაჰმა ადრე სისხამზე ინება აბრძანება. შილიფად ჩაცმულმა აბანოს მიაშურა. ამით ყირაზე დააყენა სასახლეში თავის მიერვე შემოღებული მკაცრი შინაწესი. არვის უსმინა, არც სასწრაფო ცნობის მომტანს ბელუჯისტანიდან, არც დერეფანში გაქვავებულ შიკრიკს გილანიდან, არც „ბნელ ტალანში“ ცალ-ცალკე მიყუჟულ მოჩურჩულეთ. პირდაპირ აბანოში შედგა მაღალქოში. მარადჟამს მზა მექისეები და დალაქები შემოეგებნენ. მაგრამ შაჰმა აქაც შერია თავისი წესი... ჯერ სურნელოვან აბანოში ინება ჩაწოლა, მერმე ნელთბილ შხაპუნა ღარს შეუდგა. მარმარილოს ტახტრევანზე არც გადაწოლილა, თუმცა იქ უკვე ელოდა მისი საყვარელი მექისე ბალა-ბაჩა. შიშველი, მხოლოდ მენჯშეფარული მექისე, ბრინჯაოში გამოტვიფრულ ჰინდურ ღვთაებასავით ჩაცუცქებული და ხელნაპყარი, მბრძანებელის ცერათითის ნიშანსღა ელოდა...
... იგი და მხოლოდ იგი, ტანმსუბუქი და ლამაზი, უბედავდა შაჰინშაჰს ზურგზე შეხტომას და ტერფით ირანის ლომის ხერხემლის ჩასწორებას.
შაჰმა მაინცდამაინც არც ნააბანოევს მოითავა დილის სამოსი და დერეფანში ისე გავიდა. ფაცხაფუცხით და ფეთებით ჩაცმულმოჯრილნი სასახლის შინა დიდკაცნი არც კი შეამჩნია, დოვლათხანისაკენ გასწია...
- ბაღის კიბეზე დამახვედრეთ ყველანი... უჭირ-საჭირონი... - დიდ ვეზირს - ფარხად-ხანს გადაუგდო სიტყვა და აზიზჩუქურთმიან კარს მიეფარა.
- უჭირ-საჭირონი?! - ჩაიდუდუნა ფარხად-ხანმა. მან პირველმა იგრძნო, რომ სარკმელში ჩამომდგარ უღრუბლო ცაზე მეხის მოლოდინი იყო.
შაჰინშაჰმა კი დოვლათ-ხანა ჩამოისეირნა... ცოლებს ელაღობა. თვალ-ტანში სიამტკბილობა ჩაიყენა, გული და ძარღვი დაიყუჩა და ისევ აბანოში ინებივრა. ახლა კი შეუშვა ბალა-ბაჩა თავის ოდნავ მოხრილ ზურგზე და ლავიწის ძვლებმა ტკაცუნი რომ დაუწყეს, ნაამებად აკრუტუნდა. დალაქებიც და ფარეშებიც მიუშვა, გულდასმით მოიფარეშა. საზეიმოდ შეიმოსა და ბაღის კარს ისე მიაშურა, არც საუზმე, არც ხილის წყალი თუ შარბათი უნებებია.
კიბის ხარიხებზე კარგა ხანია ელოდნენ „უჭირ-საჭირონი“. ფარხად-ხანმა კარგად იცოდა, ვინც უნდა მოეწვია.
მსახურთ შაჰის საყვარელ კაკლის ქვეშ ხალ-ბალიშები დაეგოთ... ხილი და ყალიონი მოერთმიათ. აქ „შაჰის კაკლის“ ქვეშ ხშირად
ჩუქება
