წინათქმა
„თითოეული ჩვენთაგანი ალალბედზე ვწერთ იმას, რაც სიმართლე გვგონია და ყველა ერთმანეთს ვეწინააღმდეგებით. ჩვენი წიგნები ლატარიის ბილეთებს წააგავს. სინამდვილეში მათ ღირებულება არ გააჩნიათ. შთამომავლობა ზოგიერთს ივიწყებს, სხვებს კი ხელმეორედ გამოსცემს და მომგებიან ბილეთს სთავაზობს.”(1) სწორედ ასეთი მომგებიანი ბილეთი ერგო სტენდალის ნაწარმოებებს. მისი რომანები, ნოველები, ესსეები, დღიურები და პირადი წერილებიც კი, დღემდე ინარჩუნებენ თავის ხიბლს და არა მარტო მშობლიურ, არამედ მსოფლიოს მრავალ ენაზე ისევ და ისევ გამოსცემენ.
სტენდალის შემოქმედებითი გზა მისი ესსეებით იწყება, რომელთა უმეტესობაც ხელოვნებასა და ლიტერატურას ეძღვნება. მან უდიდესი წვლილი შეიტანა საფრანგეთში რომანტიზმის დამკვიდრების პროცესში, როცა თავისი ესსეს „რასინი და შექსპირის” მეშვეობით, საფრანგეთში პირველმა, ჯერ კიდევ ხვიი საუკუნეში დამკვიდრებული კლასიცისტური ნორმები უარყო და უპირატესობა რომანტიზმს, იმ დროისთვის ნოვატორულ მიმდინარეობას მიანიჭა. სახვითი ხელოვნებისა და მუსიკალური აზროვნების მისეულ შეფასებას მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ხელოვნებათმცოდნეობის ისტორიაში, რადგან ბევრი მხატვრისა თუ მუსიკოსის შემოქმედება სწორედ მისი ესსეების წყალობით გაიცნო საზოგადოებამ. შემოქმედებითი გზის დასაწყისში დიდი მხატვრების ტილოებთან ერთად, მან ცნობილი მუსიკოსების ხელოვნებაც შეისწავლა, განსაკუთრებით გატაცებული იყო საოპერო ხელოვნებით, რომლის შესახებაც მას ძალზე ღირებული მოსაზრებები აქვს გამოთქმული.
სტენდალის ესსეების უმეტესი ნაწილი იტალიურ ხელოვნებას ეძღვნება, ალბათ ეს სულაც არ არის გასაკვირი, რადგან 20 წლისა იყო ანრი ბეილი, ნაპოლეონის ჯარის ინტენდანტი, როცა პირველად, 1803 წელს ეწვია იტალიას. რომის სილამაზით გაოგნებულმა ახალგაზრდამ თავის დას მისწერა: „ვიხილე რაფაელის ლოჯიები და ვთვლი, თუ ისინი არ გინახავს, უკანასკნელი პერანგი უნდა გაყიდო და მათ სანახავად წახვიდე, ხოლო თუ ერთხელ უკვე დატკბი მათი მშვენიერებით, რათა ხელმეორედ იხილო ისინი. ის, რამაც იტალიაში ჩემი მოგზაურობისას ყველაზე მეტად გამაოცა, ეს ჩიტების გალობაა კოლოსეუმში.” შემდგომშიც მან მრავალი წელი გაატარა ამ საოცარ ქვეყანაში, სადაც ძირითადად დიპლომატიურ მისიას ასრულებდა.
სტენდალისეულ შეფასებას ყოველთვის თან ახლავს ავტორის ემოციური განწყობაც. განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს ამ მხრივ მისი ნაშრომი „რომი, ნეაპოლი და ფლორენცია 1817 წელს”, რომელშიც მწერალმა, ამ ქალაქების მუზეუმებში დაცული ხელოვნების ნიმუშების გარდა, ზუსტად აღწერა ის განწყობა, რაც ფლორენციაში დაეუფლა: „ხელოვნების ნიმუშებთან შეხვედრამ ზეციური განცდა და ვნებათაღელვა აღმიძრა. სანტა კროჩედან გამოსვლის შემდეგ გულის ძგერა ამიჩქარდა, სიცოცხლე დასრულებულად მეჩვენა, სიარულისა მეშინოდა, რომ არ წავქცეულიყავი.”(2) და რა გასაკვირია, თუ ანრი ბეილს ასევე ემოციურად შეეძლო სიყვარული. ის ხომ თავის ყველაზე დიდ სიყვარულს იტალიაში ეზიარა და ამ სიყვარულმა დაჩრდილა ყველა მისი გატაცება, რომელიც მანამდე ან მერე განუცდია. მის ცხოვრებაში განსაკუთრებული ადგილი დაიკავა მილანელმა ქალბატონმა მატილდე ვისკონტინი-დემბოვსკამ. ახალგაზრდა გოგონა მშობლებმა პოლონელ ოფიცერს მიათხოვეს. მათ ორი ვაჟი ჰყავდათ, მაგრამ ურთიერთობა ვერ აეწყო. ქმართან ახლად დაშორებული მატილდე შემთხვევით გაიცნო ანრი ბეილმა. თავდაპირველად ყვალაფერი კარგად წარიმართა, მაგრამ გამოჩნდნენ კეთილის მსურველი მრჩევლები, რომლებმაც ყველაფერი იღონეს მათ დასაცილებლად. მიზეზი უფრო ბეილის ფრანგული წარმოშობა და ჯერაც გაუნელებელი, ნაპოლეონის დამპყრობლური ომი იყო, ვიდრე მისი პირადი თვისებები. ახლობელთა არც თუ კეთილმა განწყობამ თავისი შედეგი გამოიღო, რასაც მალე ავსტრიული ხელისუფლების მკაცრი განაჩენიც დაემატა და 1821 წლის ივნისში ანრი ბეილი იძულებული შეიქმნა დიდი ხნით დაეტოვებინა იტალია, მატილდეს კი სამუდამოდ დაშორებოდა. პარიზში ჩასვლისთანავე მან მუშაობა დაიწყო თავის ერთ-ერთ გამორჩეულ ნაწარმოებზე. ფსიქოლოგიური ესსე „სიყვარულის შესახებ” 1822 წელს დაასრულა და რა თქმა უნდა, მატილდეს და თავის უიღბლო სიყვარულს მიუძღვნა.
ეს არ იყო მხოლოდ პირადი ტკივილის და განცდის აღწერის მცდელობა. წიგნში სტენდალმა განიხილა ადამიანის არსებობის ამ უმნიშვნელოვანესი ფენომენის ფილოსოფიური თუ ფსიქოლოგიური ასპექტის ყველა საფეხური, სიყვარულის ჩასახვიდან მის დაგვირგვინებამდე, ან იმედგაცრუებამდე, ორივე სქესის ადამიანში და მას „იდეოლოგიური ესსე” უწოდა.
სტენდალმა თავისი დროის უმნიშვნელოვანესი პრობლემებიც არ დაივიწყა. სიყვარულის, ადამიანური ურთიერთობის, ზნეობის, აღზრდისა და განათლების საკითხები ისტორიულ და გეოგრაფიულ ჭრილში წარმოაჩინა. შეისწავლა სხვადასხვა ერში არსებული ტრადიციები, რელიგიურ მიმდინარეობათა თავისებურებანი, ისტორიული ვითარებითა თუ კლიმატური გარემოებით განპირობებული ჩვევები, რომლებიც ადამიანის ემოციური სამყაროს ჩამოყალიბებას განსაზღვრავენ და შექმნა ადამიანისა და საზოგადოების არაჩვეულებრივი სურათი, რომლის მამოძრავებელ ძალად სიყვარული მიიჩნია, ხოლო გრძნობათა განვითარების სხვადასხვა საფეხურის გამოსახატავად ახალი ტერმინი „კრისტალიზაცია” დაამკვიდრა.
თამამად შეიძლება ითქვას, ამ ფსიქოლოგიური ნაშრომის პათოსმა, მასში ჩაქსოვილმა განცდამ და სულიდან ამოხეთქილმა ტკივილმა განსაზღვრა სტენდალის მთელი შემოქმედება, მისი რომანების ხასიათი და დაჩრდილა მანამდე შექმნილი ესსეები. შემდგომში, თავისი რომანების ბევრ პერსონაჟს განასახიერებია ესსეში ასე კარგად აღწერილი ემოციები.
სტენდალის შემოქმედებაში მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს ქალთა
ჩუქება
