სიტყვითა და საქმითა

I
 სიტყვა და საქმე

ხშირად რაიმე აქტი, ქმედება, უსიტყვოდაც შთამბეჭდავია, ხოლო სიტყვა ქმედების გარეშეც დაუვიწყარია. მაგრამ არის საქციელი, რომელსაც სიტყვაც ახლავს. არათუ ახლავს, ერთდროულად არიან შობილნი. 

პლუტარქე გვიამბობს პომპეუსზე, რომელსაც სენატმა რომის პურით მომარაგების საქმე ჩააბარა. როცა პურის ქვეყნებში – სიცილიაში, სარდინიაში, ლიბიაში – გამგზავრებას აპირებდა, ზღვაზე საშინელი ქარიშხალი ამოვარდა და მესაჭეებმა ზღვაში გასვლა ვერ გაბედეს. მაშინ პომპეუსი პირველი ავარდა ხომალდზე, ბრძანება გასცა, ღუზა აეშვათ, და შესძახა: „ზღვაში გასვლა აუცილებელია. სიცოცხლე არ არის აუცილებელი! პომპეუსის მამაცობამ და თანაც დავლათმა ბაზრები პურით აავსო, ხოლო ზღვა ხომალდებით გაჭედა. ამგვარი მომარაგების წყალობით რომაელთა მეზობელმა ხალხებმაც კი უხვად მიიღეს პური. ეს მომარაგება დაუშრეტელი წყაროს ნაკადებივით მოეფინა ყველგან“... – ამთავრებს ამ ეპიზოდს პლუტარქე. 

„ნაოსნობა აუცილებელია. სიცოცხლე არ არის აუცილებელი“ – რაოდენ პარადოქსულია ეს ძახილი: ხომალდები სწორედ სიცოცხლისთვის, რომელიც პურს უნდა მოეტანა, უნდა გასულიყვნენ ზღვაში, ეს კაცი კი იძახის, სიცოცხლე აუცილებელი არ არისო. ვისი სიცოცხლე – პომპეუსის? მეზღვაურების? რომის? ან სიცოცხლე საზოგადოდ? არანაირად არ ხერხდება ამ შეძახილის რაციონალურად ახსნა, რადგან ეს შეძახილი სხვა ჰემისფეროს ნაყოფია, არა იმისა, სადაც ჭკუა-გონება ბუდობს. ამ შეძახილს ნამდვილად დაგმობდა სოკრატე, ნამდვილად მას „ჭკვიანნი ვერ მიჰხვდებიან“. ამიტომაც არც უნდა გახდეს ის განსჯის საგანი. მისი გამართლება, საზრისი მისით გამოწვეულ შედეგში ძევს. ამ აბსურდმა არარაობად აქცია ქარიშხალი, რომელსაც ესოდენ უფრთხოდნენ გამოცდილი ნაოსნები. 

მრავალი საუკუნის შემდეგ, სრულიად სხვა საზოგადოებაში ეს შეძახილი განზოგადებულ დევიზად იქცა. ჰანზის კავშირმა ის თავისი საქმიანობის მოწოდებად აქცია. რა ენაზე წარმოითქვა პირველად ეს სიტყვები? ალბათ ლათინურად, თუმცა ისტორიამ ის ბერძნულად შემოინახა (პლეინ ანანკე, ძეენ უკ ანანკე). არ ვიცით, როგორ ჟღერდა ეს ძახილი პომპეუსის ბაგეთაგან მშობლურ ენაზე. მაგრამ ის მაინც დაუბრუნდა თავის ენას არანაკლები ლაკონიზმით და რკინისებრი სიმტკიცით: Navigare necesse est, vivere non est necesse. 

რა მოუტანა ჰანზის კავშირს ამ თითქოსდა აბსურდულმა მოწოდებამ? ისევ და ისევ პლუტარქეს თუ დავესესხებით, მოწოდების დავლათმა (ხარიზმამ) რომლის უკან თავგანწირვა იყო, ბაზრები დოვლათით აავსო, ხოლო ზღვა ხომალდებით გაჭედა. ამგვარი მომარაგების წყალობით ჰანზელთა მეზობელ ხალხებსაც კი უხვად ჰქონდათ პური. ეს მომარაგება დაუშრეტელი წყაროს ნაკადებივით მოეფინა ყველგან... და მაინც ამ აბსურდის შესანელებლად მოგვიანებით დაუმატეს: Sed sine vita non navigamus… „მაგრამ სიცოცხლის გარეშე არ ვნაოსნობთ“.


***


ცნობილია ალექსანდრე მაკედონელის სიტყვები, რომელიც მან დიოგენეს გაცნობის შემდეგ წარმოთქვა. მისი მხლებელნი აღშფოთებას ვერ მალავდნენ სინოპელი ბოგანოს სიტყვა-პასუხზე, ალექსანდრემ კი, ამ კაცის უსაზღვრო თავისუფლებით შეძრულმა, თქვა: ალექსანდრე რომ არ ვიყო, დიოგენობას ვისურვებდიო. 

ეს სიტყვები აგონდება კაცს უდაბნოში ალექსანდრეს საქციელის გახსენებისას, როცა მან რის ვაივაგლახით მოპოვებული და მისთვის მუზარადით მირთმეული წყალი ჯარის თვალწინ გადაღვარა. 

ამის შემხედვარე დიოგენესაც უნდა ეთქვა: დიოგენე რომ არ ვიყო, ალექსანდრეობას ვისურვებდიო. 

მაგრამ იყო რაბი ზუსია, რომელმაც სიკვდილამდე მცირე ხნით ადრე თქვა: „თუ სამსჯავროზე შემეკითხებიან, რატომ მოსე არ იყავიო, მე ვიცი, რა ვუპასუხო. მაგრამ თუ მკითხეს, ზუსია რატომ არ იყავიო, ვერაფერს ვუპასუხებ“ (ხასიდური სწავლანი, გვ. 8). 

ალექსანდრეს ეს საქციელი აგონდებოდა კაცს, რამდენჯერაც ჩაუვლიდა ვაკე-საბურთალოს გასაყარზე აღმართულ გიგანტურ სტენდს წარწერით: „დაემორჩილე წყურვილის გემოს!“ 

სად არის ახლა ის წარწერიანი სტენდი? ნუთუ საბოლოოდ დამკვიდრდა ადამიანთა ბუნებაში და ისე შეეზარდა მას, რომ მისი გამოფენა საჭირო აღარ არის? 

ტელემაქე – ტელემაქოს 

იყო ერთი აღმოსავლელი ბერი, სახელად ტელემაქე. ერთ მშვენიერ დღეს სულიწმიდის შთაგონებით დატოვა თავისი განდეგილობის სენაკი და შორს, რომისკენ აიღო გეზი. არც კი იცოდა, სად მიდიოდა, რისთვის მიდიოდა, რა მიზნით მიდიოდა. რომის ქუჩებში აედევნა ახმაურებულ ბრბოს და მისდა უნებურად კოლიზეუმში მოხვდა. აქ შეესწრო გლადიატორთა სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლას და იმდენად შეზარა ამ სანახაობამ, რომ გადავიდა არენაზე, მიეჭრა გლადიატორებს, ჩადგა მათ შორის და შესძახა: „ქრისტეს სახელით, შეწყვიტეთ!“ ერთ-ერთმა მათგანმა, გაოგნებაც ვერ მოასწრო, რომ ანგარიშმიუცემლად დააღირა ბერს მახვილი და განგმირა. როცა ხალხმა დაინახა ორ გლადიატორს შორის სისხლში დაცემული უცნობი ბერი, შეწყვიტა ყიჟინა და სათითაოდ დატოვეს კოლიზეუმი. სამი დღის შემდეგ იმპერატორმა დეკრეტით გააუქმა კოლიზეუმის ორთაბრძოლები. 

ჩვეულებრივ, ასე ყვებიან ამ ამბავს. ხოლო ვინც პირველად – ეს იყო ეკლესიის ისტორიის ავტორი თეოდორიტე კვირელი – აღწერა იგი, ამგვარად მოგვითხრობს: 

„ჰონორიუსმა, რომელმაც მემკვიდრეობით მიიღო