ილია და აკაკი _ ერთსულოვნება და მეტოქეობა XIX საუკუნის მეორე ნახევრის ქართველ მწერლებს, საქვეყნო საქმეში, გასაოცარი ერთსულოვნება ახასიათებდათ, ილიასა და აკაკის მით უფრო. ვახტანგ კოტეტიშვილი ამბობს მათ შესახებ: ისინი "ერთ ორბიტაში მოექცნენ და თითქმის ერთნაირად მომართეს თავისი გზნება თუ აზროვნება. ისინი ერთ წრეს ეკუთვნოდნენ და ეს წრე იმდენად ამაღლებული იყო, ენთუზიაზმით სავსე და საზოგადო იდეალებით გატაცებული, რომ, შეიძლება ითქვას, ასეთი ერთსულოვნება ჩვენი ლიტერატურის ისტორიას სხვა არ ახსოვს" (ვ.კოტეტიშვილი, ქართული ლიტერატურის ისტორია, 1959, გვ., 375).
” თერგდალეულთა ” თაობის ერთსულოვნებას აკაკი წერეთელიც საგანგებოდ აღნიშნავს: "ერთმანეთ-შორისი თანხმობა და კავშირი სამაგალითო იყო, კერძოდ: პირადად რომ ერთმანეთის მტრებიც ყოფილიყვნენ, საზოგადო საქმეში მაინც საერთო იყო მათი ჭირიცა და ლხინიცა" (ა.წერეთელი, ,,აკაკის კრებული ” , 1899, #3,გვ.10).
ამგვარმა სულისკვეთებამ _ საზოგადო საქმეში ერთსულოვნებამ _ გასაოცარი შედეგი გამოიღო: სახელმწიფოებრიობის არმქონე ერის შვილებმა ეროვნული ინსტიტუტები შექმნეს: ფაქტობრივად ნაციონალური ბანკი დააარსეს; ეროვნული სკოლის აკრძალვის პირობებში წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება ჩამოაყალიბეს; თეატრზე იზრუნეს; ქართული ენის სახელმძღვანელოები შექმნეს; ხალხური სიტყვიერების ნიმუშები შეკრიბეს; კლასიკური მწერლობის ძეგლები გამოსცეს. ერთიმეორის მიყოლებით ჟურნალ-გაზეთები დაარსეს; მრეწველობა-მეწარმეობის აღორძინებას ხელი შეუწყვეს; გავერანებულ და დაცარიელებულ ტერიტორიებზე მთის სოფლებიდან ხალხი ჩამოასახლეს... ყოველივე ამის მოთავენი ქართველი მწერლები იყვნენ.
საზოგადო საქმეში ერთსულოვნების მიუხედავად, ჩვენი კალმოსნები პირად ცხოვრებაში განსაკუთრებული მეგობრობით არ გამოირჩევიან. იგივე ითქმის ილია ჭავჭავაძესა და აკაკი წერეთელზე. ამას მათი განსხვავებული ხასიათი და გრძნობათა ბუნება აპირობებს. თუმც ერის სულიერმა ლიდერებმა ერთმანეთის ფასი კარგად იცოდნენ: ,,შენ ერთადერთი აკაკი ხარ ” , _ სწერდა ილია აკაკის იმ პირად წერილში, სადაც მისთვის უჩვეულო, იშვიათი მოკრძალებით სთხოვდა ახლადდაარსებულ ჟურნალ ,,ივერიაში ” თანამშრომლობას. აღარაფერს ვიტყვი იმაზე, თუ რა სიტყვა წარმოთქვა აკაკიმ ილიას გარდაცვალებაზე ან როგორი ლექსით გამოეხმაურა 1907 წლის ტრაგედიას. უფრო უპრიანია იმის გახსენება, თუ რა თქვა აკაკიმ ილიას სიცოცხლეში, თელავში, 1897 წელს: ,,სჩანს, რომე ეს საქართველოს ყოველ კუთხეზე მეტად წამებული კახეთი, ჩვენთვის ბეთლემად დაუნიშნავს განგებას~. აკაკის ამგვარი ხმამაღალი განცხადების საფუძველს ილია ჭავჭავაძის კახეთში დაბადება აძლევს. კახეთში ქართველთა მესია იშვაო. მეტი რაღა უნდა ეთქვა აკაკის.
ამგვარი მაქსიმალური აღიარების პარალელურად, აკაკი, როგორც შემოქმედი, ასევე დიდი ინტერესით იყო გამსჭვალული ილიას შემოქმედების მიმართ, თუმც ეს სრულიადაც არ უშლიდა ხელს, ჩვეული ენაკვიმატობა ილიას მიმართაც გამოეჩინა. თუ არ ვცდები, გურამ ასათიანმა შენიშნა პირველმა, რომ აკაკის ,,პოეტი ” გაპაექრებაა ილიას ,,პოეტთან~ (აკაკის ლექსი 1886 წელს დაიწერა, ილიასი _ გაცილებით ადრე, 1863 წელს გამოქვეყნდა).
ილიას ხმამაღალ განცხადებას: ,,მე ცა მნიშნავს და ერი მზრდის, / მიწიერი ზეციერსა; / ღმერთთან მისთვის ვლაპარაკობ, /რომ წარუძღვე წინა ერსა ” , _ აკაკი მახვილგონივრულად პასუხობს: ” არც მიწისა ვარ, არც ცისა ” . მერე, როცა ილიას კვალდაკვალ ვაჟამაც დაწერა:
” მთას ვიყავ, მწვერვალზე ვიდეგ...
ვლაპარაკობდი ღმერთთანა. ”
აკაკის კიდევ უფრო მეტი საბაბი მიეცა ოხუნჯობისათვის: გადამრევს ეს ხალხი, ნახევარი საუკუნეა ლექსებს ვწერ, სხვა ხელობა არ გამაჩნია და ერთხელაც არ მახსოვს, ღმერთი დამლაპარაკებოდესო.
მიუხედავად ამგვარი შეხუმრება-შეპაექრებისა, ილიასა და აკაკის ერთსულოვნება, გარდა საზოგადო საქმისა, მათი მხატვრული შემოქმედების თემატიკასა და პრობლემატიკაშიც გამოსჭვივის. გამოკვეთილი პატრიოტიზმი, ისტორიული წარსული და მისი ჰეროიზაცია, თანამედროვეობის მსუსხავი სატირა, სოციალური პრობლემატიკა, სალიტერატურო ენისადმი დამოკიდებულება თუ სხვა ნებისმიერი საკითხი, სალექსო საზომების ჩათვლით, მეტად აახლოებს ილიასა და აკაკის. ” აკაკი წერეთლის პოეტური მსოფლმხედველობა იმავე საკითხებს დასტრიალებს, რასაც შესწირა თავისი შემოქმედება ილია ჭავჭავაძემ ” (ვ. კოტეტიშვილი, დასახელებული წიგნი,გვ.375). ალბათ, ესაა მიზეზი, რომ, ილია და აკაკი, არცთუ იშვიათად, ერთნაირ ემოციურ დამოკიდებულებას ამჟღავნებენ ერთი და იმავე მოვლენის მიმართ. ამის ნიმუშად სამშობლო ქვეყნისადმი ილიასა და აკაკის ემოციური მიმართება გამოდგება. კვლავ ვახტანგ კოტეტიშვილს მოვუსმინოთ. ის აკაკის საყოველთაოდ ცნობილი მეტაფორის _ სატრფო-სამშობლოს _ შესახებ ამბობს: ” აკაკი იმდენად ესხეულა თავის ქვეყანას, რომ მას განიცდის, როგორც ტრფიალის კონკრეტულ საგანს ” (ვ.კოტეტიშვილი, იქვე, გვ.390). იგივე თამამად ითქმის ილიას შესახებაც. დასტურად ერთ მაგალითს მოვუხმოთ.
როცა ილია ლექსს დაიწყებს ფრაზით: ” მას აქეთ, რაკი შენდამი ვცან მე სიყვარული, ჰოი, მამულო, გამიკრთა მე ძილი და შვება ” , _ რომ არა მიმართვა: ” ჰოი, მამულო ” , თავისუფლად შეგვიძლია ვთქვათ, ამ სიტყვების ადრესატი საოცნებო ქალია და არა
ჩუქება
