წინასიტყვაობა
ჩვენს საზოგადოებრივ სივრცეში ბოლო წლებში მიმდინარე დისკუსიები მოიცავს ხშირ და მრავალფეროვან განცხადებებს საქართველოში პოლიტიკური კულტურისა თუ სამოქალაქო ცნობიერების ნაკლოვანებებზე. ანალიტიკოსები, ექსპერტები და პუბლიცისტები ჩივიან საბჭოთა ავტორიტარიზმის ინერციაზე, მესიების, მხსნელების სიყვარულზე, წარსულის განდიდებაზე, პოლიტიკური პარტიების ამორფულობასა და უპლატფორმობაზე, საზოგადოების ინერტულობასა და შეუწყნარებლობაზე. სოციოლოგები გულისტკივილით აღნიშნავენ, რომ ქართველ საზოგადოებას ევროპულ სტანდარტებამდე აშორებს რაციონალური აზროვნების ნაკლებობა და თვლადი შედეგებისკენ მიმართული ნაბიჯების გადადგმის უუნარობა; ფილოსოფიისკენ უფრო მიდრეკილები კი გულდაწყვეტით ამბობენ, რომ საბჭოთა ტოტალიტარული ეპოქის შემდეგ ჩვენ, როგორც ინდივიდებმა, ვერა და ვერ შევძელით საკუთარი თავისათვის მისჯილი უმწიფრობისგან გამოსვლა – ვერ მოვიპოვეთ დამოუკიდებელი აზროვნებისთვის აუცილებელი ის გამბედაობა, რომელიც ევროპულ საზოგადოებებს მოუტანა განმანათლებლობის ეპოქამ.
დიახ, ნაკლოვანებებსა თუ მანკიერებებზე ჩივილი – და, უნდა ითქვას, ძირითადად ლეგიტიმური და სწორი ჩივილი – მართლაც ხშირია. აი, პრობლემების არსის, მიზეზებისა თუ ფესვების სიღრმისეული ანალიზი კი – გაცილებით უფრო იშვიათი. არადა, მხოლოდ ზედაპირული მიმოხილვის პირობებში, რეფლექსიისა თუ კონტექსტუალიზაციის გარეშე, პრობლემები, ცხადია, პრობლემებად რჩება.
წინამდებარე წიგნი, რომელიც, რეალურად, გიორგი მაისურაძის მიერ რადიო „თავისუფლების“ ვებგვერდებზე
(www.radiotavisupleba.ge) წლების განმავლობაში წარმოებული ბლოგის კრებულს წარმოადგენს, უწინარესად სწორედ ამ ანალიტიკური განზომილების დეფიციტს შეავსებს. კითხვის პროცესში, შესაძლოა, წიგნში თავმოყრილი ტექსტები, ჩვენს რეალობაში გამეფებული ფობიების, ტაბუების თუ ნევროზების ერთგვარ კალეიდოსკოპად წარმოგიდგეთ – პირდაპირ და უკომპრომისო დისკუსიად ისეთ მგრძნობიარე და „უხერხულ“ თემებზე, როგორებიცაა, მაგალითად, ნაციონალისტური მითები, რელიგიური ობსკურანტიზმი, პატრიარქის კულტი, სტალინიზმის და მართლმადიდებლობის ურთიერთმიმართება, ჰომოფობია თუ არმენოფობია. მაგრამ წიგნის დამთავრების შემდეგ ეს „კალეიდოსკოპი“ გაერთიანდება და საქართველოში ბოლო ათწლეულების განმავლობაში არსებული კულტურული, პოლიტიკური, იდეოლოგიური თუ სოციალური გარემოს ერთ მთლიან სურათს შექმნის; სურათს, რომელიც, გიორგი მაისურაძის თანახმად, „არათავისუფლების სულით“ სუნთქავს.
წიგნის ძირითადი კონცეფცია – ჩარჩო, რომელიც ამ კალეიდოსკოპს აერთიანებს – ერთდროულად სადა და პროვოკაციულია: რომ არათავისუფლების სულს, რომელიც ჩვენი კოლექტიური ცნობიერების განმსაზღვრელ ძალას წარმოადგენს, „მართლმადიდებლური ეთიკა“ განაპირობებს; უფრო ზუსტად კი, ამგვარი ეთიკის არარსებობა. „ეთიკა კითხვის დასმით იწყება: „რატომ?“ – რატომ უნდა ან არ უნდა ვიქცეოდე, ვფიქრობდე, ვხედავდე ასე? რატომ მაქვს ან არ მაქვს რაღაცის უფლება და რას ეფუძნება ის?“ – წერს ავტორი წერილში, რომელსაც წიგნის სახელწოდებად გამოტანილი სათაური აქვს და იქვე აცხადებს – აღმოსავლურ (ბიზანტიურ) ქრისტიანობაში ფაქტობრივად არ გაჩენილა ზნეობის გონებრივი გააზრების და დაფუძნების თემა, მართლმადიდებლური თეოლოგიის ძირითად საგნად კი ლიტურგია – სიმბოლიზმით მდიდარი რიტუალური პრაქტიკები – დარჩა; განსხვავებით დასავლური ქრისტიანობისგან, რომელზეც დიდი გავლენა იქონია პოლემიკამ რენესანსის, ჰუმანიზმისა და განმანათლებლობის ეპოქებიდან ამოზრდილ ეთიკურ პრობლემატიკასთან. ხოლო იქ, სადაც კითხვა „რატომ“ არ ისმის, უგულებელყოფილია ადამიანის პიროვნული თავისუფლებისთვის აუცილებელი ატრიბუტები – კრიტიკული აზროვნება, ძალაუფლების მიმართ სკეფსისი, ავტორიტარიზმის არდაშვება. ასეთ გარემოში „არათავისუფლების სული“ იდგამს ფესვებს.
წინამდებარე წიგნში ალბათ ყველაზე ცხარე კამათის აღმძვრელი და ყველაზე რადიკალური განაცხადი სწორედ ეს არის – ავტორი პირდაპირ ემიჯნება და „ფანტაზიათა სამყაროს“ უწოდებს ბევრი ლიბერალის პოზიციას, რომ „სადღაც, იდეათა რომელიღაც სამყაროში, სხვა, ადამიანის პიროვნულ თავისუფლებასა და ღირსებაზე ორიენტირებული, იდეალური და შეურყვნელი მართლმადიდებლობა უნდა არსებობდეს, ამჟამინდელი კი მხოლოდ დამახინჯებული და საბჭოურ ტოტალიტარიზმთან შერწყმული სახეა“. რასაკვირველია, გიორგი მაისურაძე აღიარებს იმ დიდსა და, შესაძლოა, განმსაზღვრელ გავლენას, რომელიც საბჭოთა წარსულმა მოახდინა საქართველოს (და რუსეთის) მართლმადიდებელი ეკლესიების დღევანდელ სახეზე – მის იზოლაციონიზმზე, შოვინიზმზე, ავტორიტარიზმზე, არამართლმადიდებლების მიმართ მტრულ დამოკიდებულებაზე, მძაფრ ინტელექტუალურ სიღატაკეზე. ამ გავლენის უარყოფა შეუძლებელია – როგორც საბჭოთა სისტემის ანალიტიკოსები ამბობენ, ეს სისტემა იმიტომაც იყო „ტოტალიტარული“, რომ მისი საცეცები და კონტროლი ყველა სივრცეში აღწევდა, ბუნებრივია, ეკლესიის ჩათვლით. მაგრამ გიორგი მაისურაძე პრობლემას ბევრად უფრო ფართო პერსპექტივაში წარმოაჩენს და ზოგადად „მართლმადიდებლური ეთიკის“ არარსებობაზე საუბრობს.
წიგნის სათაური და კონცეფცია, ცხადია, პირდაპირი და ალბათ ირონიანარევი გადაძახილია სოციალური მეცნიერებებისთვის ერთ-ერთ ფუძემდებლურ, ლამის კანონიკურ ტექსტთან – მაქს ვებერის მიერ XX საუკუნის დასაწყისში დაწერილ წიგნთან „პროტესტანტული ეთიკა და კაპიტალიზმის სული“. ვებერმა ამ წიგნში მოახდინა თანამედროვე კაპიტალიზმის გაჩენისას ჩრდილოეთ ევროპაში არსებული კულტურული მსოფლმხედველობის ანალიზი და კაპიტალისტური ეკონომიკის აღზევება დაუკავშირა შრომის პროტესტანტულ, პურიტანულ ეთიკას – მუყაითობას, კაპიტალის დაგროვებას და მიღწეული წარმატების აღქმას რწმენაში გადარჩენის ნიშნად. გიორგი მაისურაძე კი ამ ვებერიანულ ჩარჩოს მიჰყავს დასკვნამდე, რომ „მართლმადიდებლური ეთიკა“ – რომელიც გონებას რიტუალის ტყვეობაში ამყოფებს და მორწმუნეებს ზნეობრივ ნორმატივებს ძირითადად „მოძღვრისადმი“ მორჩილებით, მარხვებით და
ჩუქება
