კონსერვატიზმი კონსერვატიზმი ფრანგული სიტყვაა და ნიშნავს შენახვას, გახანგრძლივებას; პოლიტიკაში ის ნიშნავს არსებული წყობილების დამაგრებას, მის შენახვას და ხელშეწყობას. მაშასადამე, საჭიროა ვინმე ემუქრებოდეს არსებულ წყობილებას, რომ დაიბადოს მისი შენახვის მიმდინარეობა. როცა საზოგადოებაში იბადება ეჭვი ძველი ურთიერთობის სიკარგეში, როცა იწყებენ ბრძოლას მისი შეცვლისათვის, მაშინ ამ ურთიერთობის მომხრენი ირაზმებიან, კავშირდებიან და მის შესარჩენათ იბრძვიან. იბადება კონსერვატიული ანუ შემნახველი პოლიტიკური მიმართულება. ასეთი მდგომარეობა შეიძლება შეიქნას ყოველ ქვეყანაში, ყოველნაირ სახელმწიფო წყობილებაში. ავიღოთ, მაგალითად, ინგლისი და რუსეთი, რომელთა შორის პოლიტიკური მზგავსებაც კი არ არის. იქაური კონსერვატორები მომხრე არიან იქ არსებული წყობილების, ე. ი. შეუზღუდავი პოლიტიკური თავისუფლების, სრული პარლამენტარიზმის, აქაური კი ყოველივე ამას თავგამოდებით უარყოფენ; მიუხედავათ ამისა, მათ შორის ორი დიდი მზგავსებაა: პოლიტიკური და ეკონომიური; ორივენი ებრძვიან არსებულ წყობილების განვითარებას, რეფორმების შემოღებას, ორივენი იკრიბებიან უმთავრესათ მემამულეთა კლასიდან. ცხადია, კონსერვატიზმის დამახასიათებელია არა მარტო პოლიტიკური მომენტი, არამედ ეკონომიურიც, ე. ი. ის, რომ ეს მიმართულება აგებულია მიწათმფლობელობაზე.
მარა ყოველნაირი მიწათმფლობელობა არ იძლევა კონსერვატიზმის საფუძველს. მაგ. საფრანგეთში ჩვენ ვერ ვხედავთ კონსერვატორთა ისეთ ჯარს, რომელსაც ვხედავთ ინგლისში, რუსეთში, გერმანიაში და სხვაგან, თუმცა მიწათმფლობელთა კლასი იქაც არის. რა არის ამის მიზეზი? მიზეზია ის, რომ საფრანგეთში დიდმა რევოლიუციამ მოსპო მემამულეთა წოდება და მიწები ხელში ჩაუვარდა გლეხობას და ბურჟუაზიას. ხოლო ბურჟუაზია, როგორც კაპიტალის წარმომადგენელი, სრულიად არ შეიცავს კონსერვატიზმის უცვლელ ნიადაგს. ის, აღზრდილი და გამაგრებული გარეშე მიწათმფლობელობისა, გაჟღენთილი კაპიტალისტური და ქალაქური ლტოლვილებით, ისტორიულათ და ეკონომიურათ დაშორებულია მემამულეთა კლასზე და ძველი არისტოკრატია მას არასოდეს თავისათ არ სცნობს, რაგინდ დიდი მამული შეიძინოს. მაშასადამე, კონსერვატიზმი ნიშნავს არა მარტო მიწათმფლობელობას, არამედ თავადაზნაურულ მიწათმფლობელობას. აი ეს წოდება არის შემქმნელი და ზიარებელი კონსერვატიული მიმართულების. რატომ? რისთვის?
საშვალო საუკუნეებში თითოული ხალხი დაყოფილია რამდენიმე ნაწილათ, რომელთაც ფლობს საკუთარი მთავარი. სამთავროს შეადგენს სოფელთა და ხეობათა ჯგუფი, თითოული ამათგანი ექვემდებარება საკუთარ ბატონს. ამნაირათ, საბატონოთა კრება შეადგენს სამთავროს, ხოლო სამთავროთა - სამეფოს. მეფე სახელით არსებობს, საქმით კი, ის მთავარს არ აღემატება. ის პირველია თანასწორთა შორის და მთავართა ყრილობაზე თავმჯდომარეობს. ვისაც მეტი მამული აქვს, ვინც მეტი მიწის მპყრობელია, მას შეძლებაც მეტი აქვს, პური, ღვინო, ხორცი ბლომათ მოსდის და მეტი მხლებლების რჩენა შეუძლია. გერმანიის ერთი მებატონის ოჯახში ყოველდღე სადილობდა ოცდაათი ათასი კაცი, რის გამო ის ისე ძლიერი იყო, რომ ვინც სურდა, იმას გაამეფებდა. მას დაერქვა „ მეფეთა მკეთებელი". ეკონომიური და პოლიტიკური დამოუკიდებლობა, აი ამ ხანის საზოგადო ხასიათი. ბატონყმობა სოფელში, ამქრობა ქალაქში, რომელთა ბატონ-პატრონი ერთი და იგივე მებატონეა. ვაჭრობა, ხელოსნობა, მრეწველობა მისუსტებულია; ცხოვრების მთავარი წყაროა მიწა-ადგილი, მეურნეობა. ვინ არის დაინტერესებული ასეთი ურთიერთობის შენახვაში? რასაკვირველია ის, ვინც აქ ბატონობს და განცხრომაშია, ხოლო ასეთია მებატონენი, თავად-აზნაურობა. ესენი ბუნებრივათ კონსერვატიული კლასია, ეს თვისება მათ უნდა გამოეჩინათ და გაეტარებიათ მხოლოდ მაშინ, როცა მათ ბატონობას საფრთხე მოევლინა. ასეთ საფრთხეთ კი გახდა აბუჩათ აღებული მეფე. მეფის ინტერესი მოითხოვდა გამოსულიყო ამ დაბრიყვებული მდგომარეობიდან და სახელთან ერთად საქმითაც მეფეთ, უზენაეს მპყრობელათ გამხდარიყო. და აი მას მოევლინა ამ საქმეში მძლავრი მოკავშირე. მებატონეთა თავგასულობა ქმნიდა ქვეყანაში საზოგადო შიშს, მიმოსვლის და ვაჭრობის მუდმივ საფრთხეს. მეფე მუდამ ფულს საჭიროებს, ფული კი ვაჭრებს აქვთ. მეფის პირდაპირი ინტერესი შეიქნა ვაჭრების და ვაჭრობის მფარველობა, მათი მოღვაწეობის უზრუნველყოფა. ის იფარავს ქალაქებს, გზებზე აყენებს დარაჯებს, პირველათ თავის სამფლობელოში, შემდეგ მას ბაძავენ მთავრებიც. მარა, ყოველ შემთხვევაში მეფე ხდება ამ მოძრაობის მეთაურათ და მმართველათ. ვაჭართა კლასი მას უჭერს მხარს და ასე დგება კავშირი მეფესა და ვაჭრებს შორის. ესენი, ერთი შეიარაღებული ძალით, მეორე კი ფულის მისესხებით, თანდათან ლაგმავენ მებატონეთ, ართმევენ მათ დამოუკიდებელ ბატონობას, და მთელ სახელმწიფოში ისპობა მრავალთა მეფობა და მყარდება ერთმეფობა. აი ამ თვითმპყრობელობით მიმდინარეობას ებრძვის ფეოდალთა კლასი. პირველი წარმოადგენს პროგრესიულ ძალას, ხოლო მეორე კი კონსერვატიულს.
ბრძოლა გათავდა ფეოდალთა დამარცხებით, ესენი ძალაუნებურათ ურიგდებიან ამ მდგომარეობას, ცდილობენ ახალ გარემოებას შეეწყონ და ის თავის სიმდიდრის წყაროთ გადააქციონ. გამდიდრებული და გაღონიერებული მეფის სასახლეში თავს იყრიან მორჩილი აზნაურები და ადგენენ მეფის ამალას, კარისკაცთა, მთავარმოხელეთა და საზოგადოთ მმართველ წრეს. რაკი ხაზინაში ფული დაგროვდა, შესაძლებელი გახდა მუდმივი ჯარის გაჩენა, რომელსაც მეფე აგზავნიდა ურჩი ფეოდალების წინააღმდეგ და მათ ციხე-კოშკებს ანგრევიებდა. თავად-აზნაურობას გამოეცალა ძველი პოლიტიკური ძალა,
ჩუქება
