ტფილისისთვის „ ...მრისხანე აღა-მაჰმად-ხანთან მიიყვანეს მშვენიერი ტყვე-ქალი. მეუღლე ბრძოლის დროს დაეღუპა. ძუძუ-მწოვარა ბავშვი მტრებმა დედის თვალწინ დაანარცხეს ქვაზე და მოუკლეს. თვით დედა კი სილამაზემ გადაარჩინა. ეს ქალი საჩუქრად მიჰგვარეს შაჰს. „ ჩემთვის საჭირო არ არის! ვინ არის ამის მყიდველი? “ — ბრძანა ათვალწუნებით საჭურისმა შაჰმა. ქალი შეისყიდა ვინმე მდიდარმა ჯაფარ-ბეგმა და მიიყვანა იმ კოშკში, რომელსაც ნარიყალა ეწოდებოდა. ჯაფარ-ბეგმა ქალს უბრძანა, მაჰმადია ნობა მიეღო და მისი ხასა გამხდარიყო... ქალმა არაფერი უპასუხა. ჩაფიქრდა. მერე ჯაფარ-ბეგს ხელის გული გაუსინჯა და უთხრა: ხელის გულის ხაზები მეუბნება, რომ შენ ამაღამ საკუთარი ხანჯლით სიკვდილი გიწერიაო. ქალმა ჯაფარ-ბეგს ხანჯალი მოსთხოვა: შევულოცავ და უვნე-ბელი გახდები, სიკვდილი თავიდან აგცილდებაო (მაჰმადიანებს სწამთ, რომ ქართველმა ქალებმა იარაღის შელოცვა იციან). ჯაფარ-ბეგმა ხანჯალი შემოიხსნა და ქალს გადასცა. ქალმა ჯერ შეულოცა, მერე ხანჯლის წვერი გულზე მიიდო და ჯაფარ-ბეგს უთხრა: ხანჯლის ტარს ხელი დაჰკარი და დარწმუნდები, რომ არ დავიჭრებიო! ჯაფარ ბეგმა თხოვნა შეუსრულა და... ტყვე-ქალი გულ-განგმირული დაეცა ბრძანებელის ფეხთა წინაშე.) (Потто: „ Памятники времен утверждения русского владычества на Кавказе “ Вып. 1, Тифлис, 1906 წ., გვ. 74; ასეთივე ლეგენდა მოყვანილი აქვს აკაკის თავის „ ბაში-აჩუკში “ ( „ რჩეული ნაწერები “ , ტ. I., სახელგამი, 1925 წ., გვ. 260))
ეს ლეგენდა ნარიყალას ეკუთვნის.
და რა სამწუხაროა, რომ ტფილისის წარსულზე უცხოელ ორიენტა ლისტებმა უფრო მეტი იციან, ვიდრე ჩვენ, ტფილისის ჰაერით გამოზრდილებმა!არამც თუ წარსულის შესწავლა, ტფილისის უახლესი აწმყოც კი არ არის უნაკლოდ ასახული. ჩვენი ისტორიული დაუდევრობა.
მაგალითისთვის პატარა კურიოზი:
დილა თბილისში
... მთის მწვერვალიდან გადმოსხლტა სხივი,
მზემ მიწას მოსდო ოქროს ღვედები;
მთის უბით დასწვდა ნიავი ცივი,
და აიშალნენ ზღვაზე გედები.)
(მასწავლებელთა ჯგუფი: „ ჩვენი მხარე “ , 1926 წ., გვ. 33. და 1927 წ., გვ. 8.)
ეს ლექსი რომ უცხოელმა წაიკითხოს, ალბათ რუქაზე დაუწყებს ძებნას, ტფილისი რომელ ზღვის პირად მდებარეობსო. ტფილისი პოეტებისთვის მომხიბლავი თემაა. მაგრამ თემის დასახვე წად მარტო სათაური ხომ არა კმარა! პოეტი ლექსის თემას და თავის ლიტერატურულ სახელს ებგურივით უნდა ჰგუშაგობდეს. ტფილისის შესაქებად საჭიროა მახვილი ინტუიცია და კრიტიკის დოსტაქ რული სკალპელი, რომ პოეტმა „ ჩვენი მხარე “ სწორი ფერებით შეანაზუქოს.
— —
ტფილისის ვიწრო ქუჩებს არაერთი მოგზაური უნახავს, მაგრამ შინ დაბრუნების დროს, თითქმის ყველას მეტი მოგონება და შთაბეჭდილება რჩება იმ ბნელ ქუჩებიდან, სადაც ქიმ-მომტვრეული სახლის იაქათაღი ირიბათაა გაწოლილი, იმ ფოლორციდან, სადაც „ ყარაჩოღელი ბერანჟე “ მღეროდა:
— „ ქალო ხაბარდიანო,
გაქვს და გიხარიანო —
ხაბარდა რომ გაგიცვდება
თვალიც მაშინ დაგიდგება. “ )
( „ ივერია “ , 1887, # 102; ყოფ. წ.კ. ს. ხელ. 3723, გვ. 199; ნ. იტრიევის წიგნი, გვ. 14)
და იმ ნარიყალას ძველ ბურჯებიდან, რომელიც უამრავ ლეგენდებს ინახავს თავის დახავსებულ ნანგრევებში; ერთი სიტყვით, ეს „ Азиатская часть Тифлиса “ უფრო მეტ მასალას აძლევს მათ მემუარებს, ვიდრე გაევროპიელებული ფართე ქუჩები და ქვის თეჯირები.ბერტელსის აზრით, შემაკავებელი ცენტრები, რომელნიც დასავლეთმა გამოიმუშავა, აღმოსავლეთში არ არსებობენ. (Е. Бертелс: „ Персидский театр “ , გამომცემლობა „ Академия “ . Ленинград, 1924 წ., გვ. 21) ამიტომ არის, რომ აღმო სავლელი ხალხი ინტენსიურად განიცდის სიხარულსაც და მწუხარებასაც.
ძველი ტფილისი ამის ნათელი მაგალითია.
ძველი ტფილისი!
ბავშვობიდანვე მიყვარდა იგი. მზიური ნისლით დაბურული ნარიყა ლის ციხის ისტორიული ნაშთი ღრმა საიდუმლოებასავით იყო ჩემს წინაშე ამართული. ჩემი პოეტური ფანტაზია და ოცნების წმინდა სიხარული მხოლოდ ლექსის ლერწმებში დავაპატიმრე. დიდიხანია მინდოდა გულის მუ რაზის შესრულება: ძველი ტფილისის რაობის ისტორიულად შესწავლა. საათნოვას ეპოქის გამოკვლევამ იმდენი მასალა მომცა, რომ მაშინვე გადავწყვიტე, ზოგი რამ მომემარაგა.ეს წიგნი, როგორც საათნოვასაგან წართმეული თემა, არის მეორე ნაკვეთი ჩემი ამ ჟანრის შემოქმედებისა. თუ „ საათნოვა “ მე-18-ე საუკუნის ფარგლებით შევზღუდე, ეს წიგნი მხოლოდ მეცხრამეტე საუკუ ნის მეორე ნახევრის ხალხურ მწერლებს მივაკუთვნე, იმ ხალხურ მწერ ლებს, რომელნიც ილიასა და აკაკის დროს პარალელურად მოღვაწეობდნენ და ბალ ფენებში. (ეს „ ხელოსნების “ იგივე „ მუშები “ იყვნენ, ამ სიტყვის თანამედროვე
ჩუქება
