წინაბჭე
დანტე
გაკერპდა, გაჯიუტდა და დაბერდა ღამე - დედაი მარადიულ ძმათა მარჩბივთა, ძილისა და სიკვდილისა.
მე კი ისევ ვუზივარ საწერანით და საწიგნობელით მძიმედ დატვირთულ მაგიდას.
მარჯვნივ - „ვეფხისტყაოსანი“ მისვენია;
მარცხნივ - „ქართლის ცხოვრება“.
გარშემო - ქართველი ხალხის თავგადასავლის მაუწყებელი წიგნები, ხელნაწერები, მატიანები, უწყებანი და ფოლიანტები: ძველი ქართული მწერლობის უსაჩინოესი ძეგლები, ანტიკური (ელინურ-ელინისტური, რომაულ-ლათინური) და ბიზანტიური წყაროები, ევროპელ და აზიელ ავტორთა ცნობები, ახალი დროის მეცნიერული მიკვლევანი;
პირდაპირ, კედელზე - დაღლილად დაშვებული საქართველოს რუკა, ივანე ჯავახიშვილის კურთხეული ხელით გამართული და გაწაფული.
ჩემო კეთილო მკითხველო! მოდით, ერთხელ კიდევ დავაკვირდეთ ამ რუკას. ხომ მოგვაგონებს იგი რომელიღაც ზღაპრულ ტოტემს, ზღვას რომ ჩასანთქავად ჩასჭიდებია განივრად გაშლილი ყბებით? ხოლო ტანი ტოტემისა - ლაღად გაშლილი საომარი დროშაა, სალაშქრო გზაზე გაჭენებული მხედრობის წინ რომ აღუმართავს ფოლადისმკლავიან მედროშეს...
და ყველა ერთად - ეს რუკა, ეს „ქართლის ცხოვრება“, ეს ქართული და არაქართული წყაროები, წერილები, ცნობები, უწყებანი, ფოლიანტები და მატიანენი - ათი ათასობით და ასი ათასობით გარდასულ ადამიანთა, ანუ ხალხთა სულს მოიცავენ და მოიქცევენ ქაღალდის ფურცლებად დატკეპნილ ტანში.
აღდგენას, აღდგომას, ხელახალ აღორძინებას და გაცოცხლებას გვთხოვენ მე და ჩემს მკითხველს ამ ქაღალდებში ჩაწურული უთვალავ ადამიანთა სულნი.
სულისა და სხეულის მთლიანობაში აღდგენას ითხოვენ, აღორძინებას მთლიანობის სიმშვენიერით.
და მეც, ამ ყვითელ კაბადონზე დალექილ წინაპართა სულის ბღავილში, ერთხელ კიდევ მენიშნება და მეჭეშმარიტება ეს ნააზრევნი:
არისტოტელე - „ისტორიის მხატვრული ასახვა უფრო მეცნიერული და მართებულია, ვიდრე ზუსტი ისტორიული აღნუსხვა. პოეტური ხელოვნება იჭრება თვით საქმის ნამდვილ არსში, მაშინ როდესაც ზუსტი აღნუსხვანი მხოლოდ წვრილმანთა ჩამოთვლას იძლევა“;
მომზენი - „ისტორიკოსი ხელოვანი უფროა, ვიდრე მეცნიერი“.
სტეფან ცვაიგი - „ჩვენ პატივს ვცემთ ისტორიას, ვითარცა ყველა დროის უდიდეს პოეტსა და შემოქმედს“;
კარლეილი - „ისტორია იგივე პოეზიაა, ოღონდ მისი პოეტურად გადმოცემა უნდა შეგეძლოს“;
ბურკჰარდტი - „ისტორია დიდი მასშტაბის პოეზიაა, უმშვენიერესი მხატვრული კომპოზიციების ჯაჭვით“;
ანდრე მორუა - „მოსაწყენად გადმოცემული ისტორია პირქუშ სასაფლაოდ იქცევა...“
ან, შორს რად მივდივართ, როცა ჩვენი უსაჩინოესი წინაპარი-მემატიანენი - ეფრემ მცირე, დავით აღმაშენებლისა და თამარ მეფის ისტორიკოსები, ჟამთააღმწერელი და ვახუშტი ბაგრატიონი - თავიანთ საისტორიო თხზულებებს წერდნენ არა უსულგულო, ლექსიკურად ღარიბ-ღატაკი „სოფლურითა“, „უშუერითა“ და „ლიტონითა სიტყვითა“, არამედ სწორედ მხატვრულად - „ხელოვნებითა რიტორობისათა“ და „ჯეროვნად რიტორობისა“; მათთვის მთავარი იყო არ დამახინჯებულიყო მხოლოდ „ნივთნი საქმეთანი“ (ისტორიული სინამდვილე), თორემ სხვა მხრივ ყოველი „ნივთი“ და „საქმე“ უეჭველად მხატვრული სიტყვით უნდა „განშვენებულიყო“ და „გარდაჰკაზმულიყო“ (თვით ივანე ჯავახიშვილი - თანამედროვე ქართული ისტორიოგრაფიის მეთოდოლოგიური სჯულმდებელი - აღფრთოვანებულია „ქართლის ცხოვრების“ რჩეულ ავტორთა „მშვენიერი მხატვრული, კეთილშობილური ენით“ და მომხიბლავი „მაღალ-ხარისხოვანი მოთხრობით“).
როგორც ეტყობა, მაღალი ნიჭითა და სიბრძნით აღსავსე ჩვენს წინაპარ ისტორიკოსებსაც კარგად ესმოდათ, რომ ისტორიის მფარველი მუზა - კლიო - მაინცდამაინც მუზა იყო ხელოვნებისა, და იწერებოდა მათი ხელით ისტორიანი „ხელოვნებითა რიტორობისათა“, ანუ „ნივთნი საქმეთანი“, მაღალმხატვრული სიტყვიერებით „განშვენებულნი“ და „გარდაჰკაზმულნი“. დიახ, ისინიც, თურმე, იმ დროს წერდნენ იმ „სტილით“ და „ჟანრით“, რასაც შემდგომ „დოკუმენტური პროზა“ დაერქვა.
და მეც მკითხველს საგანგებოდ ვთხოვ, აქედანვე დაბეჯითებით დაიმახსოვროს: „დოკუმენტური პროზა“ (ანუ „ნივთნი საქმეთანი“ მხატვრული ხელოვნებით „განშვენებულნი“) მხოლოდ ისტორიული სინამდვილის მხატვრულად გადმოცემას გულისხმობს და არა არარსებული „ისტორიის“ გამოგონებას.
და ეს წიგნებიც, რომელთაც მე ჩვენი წინაპრების სულის და ფერფლის „აღდგომის წილად“ ვწერ, თავიდან ბოლომდე, გნებავთ თავისი „ნივთთა მხატვრულობით“, რეალურ-საისტორიო მეცნიერების სამსახურში დგანან. მათში თანმიმდევრული მხატვრული თხრობით გადმოიცემა ის, რაიც (ნივთნი საქმეთანი) მეცნიერებას დღემდე ძირითადად დაუდგენია და მიუკვლევია. ამიტომ მკითხველი მათ ბოლომდე უნდა ენდოს. წიგნში ლეგენდაც შეხვდება მკითხველს, ლეგენდა - პოეტური ტყუპისცალი ისტორიისა, - მაგრამ ის, ვინც ამ წიგნთა „მონელებას“ უგულისყურო „გადარბენით“ არ დააპირებს, იგი ლეგენდისა და სინამდვილის საზღვარსაც იოლად გაარჩევს.
ავტორი უფლებას იტოვებს, ზოგი მოვლენა, ხასიათი, გინა „სული“, თავისი საკუთარი, ახლებური გააზრებით და შეფასებით წარუდგინოს მკითხველს. საქართველოს აქამდე ცნობილ „ძირითად ისტორიასთან“ ერთად მჭიდრო მთლიანობაში ავტორს შემოაქვს ბევრი მანამდე გაფანტული, მიკვლეული ან მიუკვლეველი საისტორიო მოვლენა, გამორჩევით - ქართველთა ნამოღვაწარნი საქართველოს სამანებს გარეთ (თუნდაც - „მჭედელნი“ უცხო თესლთა ისტორიისა).
................
საქართველო!
უმშვენიერესი და უჯანსაღესი ნაშობი ზეცისა და დედამიწისა!
ჩუქება
