თავი 1. ნაპოლეონი – აღზევება
გენერალი ბონაპარტი 1799 წელს
1799 წელს საფრანგეთს სათავეში ჩაუდგა 30 წლის ადამიანი, რომელმაც იმ პერიოდისათვის თავისი ასაკისა და სოციალური წარმოშობისათვის ერთი შეხედვით არნახულად ბევრს მიაღწია. ამ ასაკში მსგავსი წარმატებები მხოლოდ ალექსანდრე მაკედონელს ჰქონდა; მაგრამ ალექსანდრე უფლისწული იყო – მან მემკვიდრეობით მიიღო არა მხოლოდ სამეფო ტახტი, არამედ ასევე მამამისის, დიდი ფილიპეს მიერ შექმნილი არმიაც, რომელსაც იმხანად ბადალი არ ჰყავდა მთელ ევრაზიაში (ალბათ, მხოლოდ ჩინეთის გამოკლებით). ნაპოლეონ ბონაპარტი კი არა მხოლოდ ღარიბი ოჯახიდან იყო წარმოშობით, არამედ დაიბადა კორსიკაზე – კუნძულზე, რომელიც საფრანგეთის შემადგენლობაში მის დაბადებამდე სულ რამდენიმე თვით ადრე შევიდა. მოზარდობისას ნაპოლეონი კორსიკის ფრანგებისგან გათავისუფლებაზეც კი ოცნებობდა, მაგრამ რომანტიკამ თანდათანობით პრაგმატიზმსა და ამბიციებს დაუთმო გზა, ნაპოლეონის ამბიციებისა და ნიჭის ადგილი კი კორსიკაზე ნამდვილად არ იყო. ასეთ თვისებებს დიდი გასაქანი და ასპარეზი ესაჭიროებოდა და ნაპოლეონმაც საფრანგეთს მიაშურა, რომელიც არა მხოლოდ კორსიკაზე უფრო დიდი ასპარეზი, არამედ ევროპის უძლიერესი სახელმწიფოც იყო. გარდა ამისა, საფრანგეთი მე-18 საუკუნის ბოლოს რევოლუციამ მოიცვა, რომელმაც ახალგაზრდა ბონაპარტის მსგავს ადამიანებს თავის გამოჩენისა და სწრაფად დაწინაურების საშუალება მისცა. 1793 წელს ბონაპარტმა წარმატებული სამხედრო ოპერაციისათვის ბრიგადის გენერლის წოდება მიიღო. ნაპოლეონი მაშინ სულ 24 წლის იყო. ამის შემდეგ მან პარიზში გამოიჩინა თავი. საფრანგეთის ახალ მთავრობას, ე. წ. დირექტორიას, გადაგდებული და სიკვდილით დასჯილი მეფის ხელისუფლების მომხრეები (როიალისტები) აუჯანყდნენ. ახალგაზრდა ბონაპარტმა, რომელმაც მთავრობის დაცვა იკისრა, ანგარიში არ გაუწია იმ ფაქტს, რომ აჯანყებულები საგანგებოდ ეკლესიას შეეფარნენ. მან ქვემეხებიდან ცეცხლის გახსნა ბრძანა და ამბოხს რამდენიმე წუთში მოუღო ბოლო.
სამოქალაქო დაპირისპირებაში მონაწილეობამ გენერალ ბონაპარტს მხოლოდ ხელისუფლების სიმპათიები მოუტანა, მაგრამ შორს აღარ იყო დრო, როცა იგი მთელი ხალხის კერპადაც უნდა ქცეულიყო. 1796 წელს ნაპოლეონს ერთ-ერთი ფრანგული არმია ჩააბარეს, რომელსაც იტალიაში ავსტრიის წინააღმდეგ უნდა ეომა. რბილად რომ ვთქვათ, ეს არ იყო საფრანგეთის ყველაზე კარგად აღჭურვილი და ძლიერი არმია. ნაპოლეონს ჩააბარეს არა მხოლოდ იტალიაში განლაგებულ ავსტრიის არმიაზე გაცილებით მცირერიცხოვანი, არამედ ასევე უდისციპლინო და ცუდად აღჭურვილი ჯარი. დირექტორია ჯერ კიდევ ვერ აფასებდა ჯეროვნად ახალგაზრდა გენერალს და ამიტომაც მას მეორეხარისხოვანი საქმე მიანდო. ნაპოლეონისგან მხოლოდ ერთ რამეს ელოდნენ – მას ავსტრიის არმია უნდა დაეკავებინა და ამით გაეფანტა მტრის ყურადღება მაშინ, როცა საფრანგეთის უფრო ძლიერ შენაერთებს ძირითადი იერიში გერმანიის მიმართულებით უნდა მიეტანათ. საფრანგეთი იმ დროს ფაქტობრივად მთელ კონტინენტთან ომში იყო ჩაბმული. ევროპულმა მონარქიებმა რევოლუციის ჩახშობა მოინდომეს და წესრიგის დასამყარებლად საფრანგეთში თავიანთი არმიები გაგზავნეს. მაგრამ ფრანგებმა არმიები მოიგერიეს და შემდეგ თანდათანობით კონტრშეტევაზეც გადავიდნენ. წარმატებაში ფრანგებს არა მხოლოდ ის ფაქტი ეხმარებოდათ, რომ სამშობლოს იცავდნენ, არამედ ისიც, რომ მათ „მასობრივი არმიები“ ჰყავდათ. დანარჩენ ევროპულ სახელმწიფოებში არმიები ძირითადად დაქირავებულთაგან შედგებოდა, რომელთაც ფულის და არა ნიჭის მიხედვით დაწინაურებული არისტოკრატები მეთაურობდნენ. გლეხების და საერთოდ, უბრალო ხალხის არმიაში მასობრივად გაწვევისა ევროპელ მონარქებს ეშინოდათ, რევოლუციურ საფრანგეთს კი ამგვარი შიში აღარ აწუხებდა. ეს იყო დიდი უპირატესობა, რომელმაც შემდეგ ნაპოლეონის სამხედრო გენიასთან ერთად საფრანგეთს წარმოუდგენელი წარმატებები მოუტანა.
ეს სამხედრო გენია თავისი მასშტაბით პირველად სწორედ იტალიაში გამოვლინდა, სადაც ნაპოლეონმა სასწაულებრივად დაამარცხა მტერი და შემდეგ პირდაპირ ვენისკენ დაიძრა. აქ კი უკვე ახალგაზრდა გენერლის პოლიტიკური ამბიციებიც გამოვლინდა. მან თავად წარმართა ავსტრიის იმპერიასთან მოლაპარაკება ზავის პირობებზე და მეტად მომგებიან გარიგებასაც მიაღწია. ავსტრიის იმპერია – საფრანგეთის ყველაზე საშიში მტერი – დამარცხებული იყო. ბონაპარტი ტრიუმფით დაბრუნდა პარიზში, სადაც მას უკვე შიშის კანკალით ელოდა დირექტორია – პოპულარულ გენერალს ისინი შეეძლო უბრალოდ მოეშორებინა, ისე, როგორც ამას აკეთებდნენ ხოლმე წარმატებული რომაელი მხედართმთავრები. მაგრამ კორსიკელი გენია ჯერ არ ჩქარობდა. ავსტრიის დამარცხების შემდეგ მას ინგლისის შევიწროება ჰქონდა ჩაფიქრებული და არა ხელისუფლებაში მოსვლა. ინგლისი თავისი გეოგრაფიის წყალობით ნაპოლეონის ჯარისკაცებისათვის მიუწვდომელი იყო, მაგრამ გენერალი არ აპირებდა საკუთრივ ინგლისზე წასვლას, რომელსაც ზღვებიდან საიმედოდ იცავდა მსოფლიოში უძლიერესი ფლოტი. მას გადაწყვეტილი ჰქონდა, ინგლისისათვის ინდოეთში დაერტყა. ინდოეთამდე იგი ეგვიპტიდან უნდა მისულიყო. ეგვიპტემდე მიღწევა გაცილებით იოლი იყო, ვიდრე ინგლისში ჯარის გადასხმა.
როგორც ცნობილია, ნაპოლეონმა თავისი ჩანაფიქრი ვერ განახორციელა. მართალია, მან მოახერხა ეგვიპტეში ჯარის გადასხმა (მიუხედავად იმისა, რომ ინგლისელების ფლოტი ლეგენდარული ჰორაციო ნელსონის მეთაურობით მას მთელ ხმელთაშუა ზღვაში დაეძებდა), იქ მამლუქების დამარცხება და ეგვიპტეზე კონტროლის დამყარება. მაგრამ ვერ მოახერხა ჯარით ინდოეთამდე მიღწევა და მოგვიანებით, როცა