აღსარება

I I
 
                              მე მონათლული და აღზრდილი მართლმადიდებლური რწმენით ვარ. ამას მასწავლიდნენ ბავშვობიდან და შემდეგაც, მთელი ჩემი ყრმობისა და სიჭაბუკის ხანაში. მაგრამ როდესაც 18 წლის ასაკში უნივერსიტეტი მივატოვე, უკვე აღარაფრის მჯეროდა ნასწავლიდან.
                              ზოგ მოგონებას თუ ვენდობი, სერიოზულად არც არასდროს მწამდა. მხოლოდ ნდობა გამაჩნდა იმის მიმართ, რასაც მასწავლიდნენ და რასაც უფროსები ქადაგებდნენ ჩემს წინაშე; თუმცა ეს ნდობა უკიდურესად მყიფე იყო.
                              მახსოვს, თერთმეტი წლის ვიყავი, ახლა უკვე კარგა ხნის გარდაცვლილი ბიჭი, ვოლოდენკა მ., რომელიც გიმნაზიაში სწავლობდა, ჩვენთან მოვიდა კვირა დღეს და უკანასკნელ სიახლესავით გვამცნო სასწავლებელში გაკეთებული აღმოჩენა. აღმოჩენა კი იმაში მდგომარეობდა, რომ ღმერთი არ არის და ყველაფერი, რასაც გვასწავლიან, მხოლოდ და მხოლოდ გამონაგონია (ეს 1838 წელს მოხდა). მახსოვს, როგორ დაინტერესდნენ ამ სიახლით უფროსი ძმები და მეც მიმიწვიეს განსახილველად. ყველა გამოვცოცხლდით და ეს სიახლე უკიდურესად თავშესაქცევად და ფრიად შესაძლებლად ჩავთვალეთ.
                              მახსოვს კიდევ, რომ როდესაც ჩემი უფროსი ძმა დიმიტრი, უნივერსიტეტში სწავლისას უეცრად მისთვის დამახასიათებელი გატაცებით მიენდო რწმენას და შეუდგა ყველა წირვაზე სიარულს, მარხვას, და სუფთა და ზნეობრივი ცხოვრების გზას დაადგა, ჩვენ, მათ შორის უფროსებიც, გამუდმებით მასხრად ვიგდებდით მას და რატომღაც ნოე შევარქვით. მახსოვს, მუსინ-პუშკინი, რომელიც იმხანად ყაზანის უნივერსიტეტის მეურვე გახლდათ, როდესაც საცეკვაოდ გვეპატიჟებოდა, დამცინავად არწმუნებდა უარზე მყოფ ძმას იმით, რომ დავითიც ცეკვავდა კიდობნის წინ. მე მაშინ თანავუგრძნობდი უფროსთა ასეთ ხუმრობებს და მათგან ისეთ დასკვნას ვაკეთებდი, რომ კატეხიზმოს სწავლა და ეკლესიაში სიარული აუცილებელია, მაგრამ ამ ყველაფრის ზედმეტად სერიოზულად მიღება არ ღირს. მახსოვს კიდევ, რომ ფრიად ახალგაზრდა გავეცანი ვოლტერს, რომლის ქილიკი არა მარტო არ მაღიზიანებდა, არამედ საკმაოდაც მამხიარულებდა.
                              რწმენისგან ჩემი ჩამოშორება ისევე მოხდა, როგორც ეს დღესაც ხდება ჩვენი განათლების მქონე ადამიანებში. ეს, ჩემის აზრით, შემთხვევათა უმრავლესობაში ასე ხდება: ადამიანები ისე ცხოვრობენ, როგორც სხვები, ანუ იმ საწყისთა საფუძველზე, რომლებსაც არამც თუ საერთო არაფერი აქვთ აღმსარებლობასთან, არამედ ხშირად პირდაპირ უპირისპირდებიან მას. აღმსარებლობა არ იღებს მონაწილეობას ცხოვრებაში, ხოლო სხვა ადამიანებთან ურთიერთობისას ჩვენ არ გვიწევს მასთან შეხება, საკუთარ ცხოვრებაში კი - მასთან გამკლავება. აღმსარებლობის ქადაგება ხდება სადღაც, ცხოვრებისგან შორს და მისგან დამოუკიდებლად. თუ მასთან შეხება გიწევს, მხოლოდ როგორც გარეგნულ, ცხოვრებასთან კავშირში არმყოფ მოვლენასთან.
                              ადამიანის ცხოვრებისა და საქმეების მიხედვით, ახლაც, როგორც მაშინ, შეუძლებელია იმის შეტყობა, მორწმუნეა ის თუ არა. თუკი მაინც არსებობს სხვაობა მართლმადიდებლობის აშკარა აღმსარებლებსა და მის მოწინააღმდეგეთა შორის, არა პირველთა სასარგებლოდ. ახლაც, ისევე, როგორც მაშინ, მართლმადიდებლობის აშკარა აღიარება და აღმსარებლობა უმეტესწილად გვხვდება ხეპრე, სასტიკ და უზნეო ადამიანებს შორის, რომლებიც საკუთარ თავს ფრიად მნიშვნელოვნად თვლიან. საპირისპიროდ ამისა, გონება, პატიოსნება, უშუალობა, გულითადობა და ზნეობა მეტად გვხვდება ადამიანებში, ვინც საკუთარ თავს ურწმუნოდ მიიჩნევს.
                              სკოლებში ბავშვებს კატეხიზმოს ასწავლიან და ეკლესიებში გზავნიან. მოხელეთაგან ზიარებაზე დასწრების მტკიცებულებებს მოითხოვენ. მაგრამ ჩვენი წრის ადამიანი, რომელიც უკვე აღარ სწავლობს და არც სახელმწიფო სამსახურში იმყოფება, ახლაც, უწინ კი უფრო მეტად, ათეულ წლებს გაივლის ისე, რომ ერთხელაც არ გაახსენდება, რომ ქრისტიანებს შორის ცხოვრობს და თავადაც მართლმადიდებლობის აღმსარებლად მიიჩნევა.
                              ამგვარად, ახლაც, ისევე, როგორც წარსულ დროს, აღმსარებლობა, მიღებული ნდობის საფუძველზე და შენარჩუნებული გარეშე წნეხის მეშვეობით, თანდათან ქრება ცოდნისა და ცხოვრებისეული გამოცდილების გავლენით, რომლებიც ამ აღმსარებლობის საწინააღმდეგოა, ადამიანი კი ხშირად დიდხანს ცხოვრობს და წარმოუდგენია, რომ მასში კვლავაც გაუტეხელია ის რწმენა, რომელსაც ბავშვობისას აზიარეს, თუმცა სინამდვილეში მისი კვალიც კი გამქრალია.