ვინ მოკლა ილია? (ახლადმოძიებული საარქივო მასალები. ნაწილი I)

კვლევაში ძირითადად საუბარია იმაზე, რომ ილია ჭავჭავაძის მკვლელობაში მონაწილე ვიღაც ,,იმერელი’’ იყო ილიკო იმერლიშვილი. ილია ჭავჭავაძის მკვლელობაში ვიღაც ,,იმერელის’’ უშუალო მონაწილეობის შესახებ ინფორმაცია პირველად 1908 წელს გაჩნდა. 1908 წლის 9 თებერვალს ღამით, პრისტავმა ნ. მარკოვიჩმა, მემამულე ნიკოლოზ ხიმშიევის (აქ და ამის შემდეგ გვარებს ვწერ იმ სახით, როგორც დოკუმენტებშია - თ.ს.) დახმარებით და მონაწილეობით, შეძლო პავლე ფშავლიშვილის და ლადო ფეიქრიშვილის დაპატიმრება. ნ. ხიმშიევმა, რომელმაც იცოდა, რომ სოციალ-დემოკრატიული პარტიის ადგილობრივი ორგანიზაციის დადგენილების საფუძველზე ადგილობრივი ,,წითელრაზმელები“ მასაც ილია ჭავჭავაძის მსგავსად მოკვლას უპირებდნენ, გამოტეხვის მიზნით ორივე სასტიკად სცემა. სწორედ ,,ძალისმიერი’’ მეთოდებით დაკითხვისას უჩვენა პირველად ლადო ფეიქრიშვილმა რომ - ,,ილია ჭავჭავაძე მოკლეს პავლე ფშავლიშვილმა, ვანო ინაშვილმა, გიგლა ბერბიჭაშვილმა და ,,ვიღაც იმერელმა“; 10 თებერვალს კი პავლე ფშავლიშვილმაც აღიარა ილიას მკვლელობაში მონაწილეობა, მაგრამ როგორც დოკუმენტში წერია - ,,არ ისურვა იმერელის გაცემა’’. სხვადასხვა საარქივო დოკუმენტებში ეს უკანასკნელი იხსენიება როგორც: ,,ერთი იმერელი“, ,,იმერელი“, ,,ილია ჭავჭავაძის მკვლელების ბანდის“ მეთაური. 1908 წლის 2 დეკემბრის გაზეთ ,,ნოვოსტი ზაკავკაზია“-ს (Новости Закавказья) ცნობით, ილია ჭავჭავაძის მკვლელების გ. ბერბიჭაშვილის, პ. ფშავლიშვილის, ვ. ინაშვილის თანამზრახველი ,,უცნობი, გვარად იმერელი“ იყო. (ეს პიროვნება ე.წ ,,იმერელ ბიჭად“ არც ერთ საარქივო დოკუმენტში არაა მოხსენიებული და აღნიშნული ტერმინი საბჭოთა პერიოდში შექმნილი მითების ,,პირმშოა“ - თ.ს.) მასალებიდან ირკვევა, რომ 1885 წელს მცხეთაში დაბადებული ილიკო იმერლიშვილი, მის გაჭირვებულ ოჯახს 1890-იანი წლების დასაწყისში თბილისში ჩაუყვანია და სტამბის მეპატრონე კოზლოვთან მსახურის რანგში მიუბარებია. იგი ამის შემდეგ, 7-8 წლის ასაკიდან სხვადასხვა სტამბებშია, ჯერ შეგირდად, შემდეგ ასოთამწყოად მუშაობს. თბილისში, ერთ-ერთ სტამბაში მან იქ მომუშავე დიმიტრი ჯაში, ალექსანდრე(საშა) ობოლაძე გაიცნო და დამეგობრდნენ. 15-16 წლის ასაკში კი ილიკო იმერლიშვილი სოციალ-დემოკრატიული პარტიის აქტიური წევრიც ხდება. ილიას მკვლელობის მონაწილე გიგლა ბერბიჭაშვილი და ილიკო იმერლიშვილი ერთმანეთს 1905 წლიდან იცნობდნენ. ისინი სოციალ-დემოკრატიული პარტიის იმ შეიარაღებული რაზმების წევრები იყვნენ, ვინც 1905 წლის ნოემბერში, თბილისში ერევნის მოედანზე, სომხების და თათრების შუაში ჩადგნენ. მათ ათკაციან რაზმს უშუალოდ საშა ობოლაძე ხელმძღვანელობდა. 1905 წლის ბოლოს ილიკო იმერლიშვილი სტამბის მუშების მიერ შექმნილ ტერორისტულ ორგანიზაცია, ე.წ. ,,მთაწმინდის ჯგუფში“ შევიდა, რომელსაც ასევე საშა ობოლაძე ჩაუდგა სათავეში. ამ ჯგუფის წევრი იყო დიმიტრი ჯაშიც. საარქივო დოკუმენტების მიხედვით, 1908 წლის 11 მაისს მეტეხის ციხიდან 18 სოციალ-დემოკრატ ტერორისტებთან ერთად გაქცეული, ილია ჭავჭავაძის მკვლელობის მონაწილე პავლე ფშავლიშვილი და ილიკო იმერლიშვილი მცხეთაში, იმერლიშვილის მშობლების სახლში იმალებოდნენ, სადაც მათ თავს პოლიცია დაესხა. მასალებიდან ირკვევა, რომ პ. ფშავლიშვილმა და ი. იმერლიშვილმა გაიგეს თუ ვინ დააბეზღა ისინი პოლიციასთან და გამცემი ერთადვე მოკლეს. 1907-1910 წლებში ილიკო იმერლიშვილი დუშეთის მაზრაში, სახელდობრ მცხეთის და საგურამოს ტერიტორიაზე მოქმედი სოციალ-დემოკრატიული პარტიის ,,წითელ რაზმს’’ ხელმძღვანელობდა. აღნიშნული დადასტურებულია ისტორიულ არქივში არსებული მასალებით და ასევე, 1930-იანი წლების დასაწყისში დუშეთის ტერიტორიაზე მცხოვრები ,,ძველი“ პარტიული მოღვაწეების მიერ შედგენილ რევოლუციონერთა სიებით. მათში არა მარტო ი. იმერლიშვილი, ილიას მკვლელობის აქამდე ცნობილი მონაწილეები: გ. ბერბიჭაშვილი, პ. ფშავლიშვილი და ი. ინაშვილი, არამედ თედო ლაბაური - ილიას მეეტლეც, აქტიურად მოქმედ რევოლუციონერთა და ,,წითელ რაზმელთა“ ჩამონათვალში ერთად ფიგურირებენ. შინაგან საქმეთა სამინისტოს პარტიული არქივში დაცულ, დუშეთის მაზრის სოციალ-დემოკრატიული პარტიის სამაზრო კომიტეტის ერთ-ერთი ხელმძღვანელის გიორგი(ივანე) ტატიშვილის 1935 წელს დაწერილ მოგონებაში, რომელიც ეხება დუშეთის მაზრაში რევოლუციური მოძრაობას, წერია: ,,დუშეთის მაზრის კომიტეტის კრებაზე გადავწყვიტეთ ბოქაულ ქუმსიაშვილის და დუშეთის მაზრის სტრაჟნიკების უფროსის საშა ნათიშვილის სიკვდილი. ერთად ეს დავალება მივეცით მცხეთის რაიონის წითელი რაზმის უფროსს ამხ. იმერლიშვილს, რადგან ... ონიკაშვილის დაპატიმრება, დაღუპვა იმის რაიონში საგურამოში მოხდა. წითელი რაზმის უფროსმა ილიკო იმერლიშვილმა დავალება კარგად შეასრულა. ბოქაული ქუმსიაშვილი დაიჭირა. ბაზალეთის ტყეში მოკლა და მკვდარი ცეცხლში დაწვეს.“ (სტილი დაცულია - თ.ს.) ილია ჭავჭავაძის მკვლელობაში ილიკო იმერლიშვილის მონაწილეობას ადასტურებს საქართველოს სხვადასხვა არქივებში დაცული დოკუმენტები. კერძოდ, საისტორიო არქივში მოვიძიე, დუშეთის მაზრის ტერიტორიაზე მოქმედი ,,წითელ რაზმელების“ დამხმარე პირების დაპატიმრების საქმე. 1908 წლის 25 დეკემბრით დათარიღებულ, აბესალომ გიორგის ძე ფაღავას, (სავარაუდოდ ყარამან გიორგის ძე ფაღავას ძმა - თ.ს.) დუშეთის მაზრის პოლიციის ჩაფრების (სტრაჟნიკები) უფროსი ურიადნიკის მიერ დაწერილ ოქმში ვკითხულობთ: ,,პავლე ფშავლიშვილთან ერთად მის ბანდაში იმყოფებოდნენ ი. იმერლიშვილი, ვ. ინაშვილი, გ. ბერბიჭაშვილი და სხვები“. საისტორიო არქივის ერთ-ერთ საქმეში, დევს 1908 წლის 25-31 დეკემბერით დათარიღებული, დუშეთის მაზრის ბაზალეთის ნაწილის პრისტავ ოზიევის მიერ შედგენილი ოქმი, სადაც აღნიშნულია: ,,დაკითხვისას დაკავებულმა განაცხადა, რომ 1908 მაისში ის შემთხვევით შეუერთდა ფშავლიშვილის ბანდას, რომელშიც მონაწილეობდნენ: თვით ბანდის მეთაური ფშავლიშვილი, ილია ჭავჭავაძის მკვლელები: ივანე ინაშვილი და გიგლა დარჩოს ძე ბერბიჭაშვილი და სოფ. მცხეთის მცხოვრები ილიკო იმერლიშვილი“. ფრიად საინტერესოა საისტორიო არქივში ჩემს მიერ მოძიებული, დუშეთის მაზრის მსხვილი მემამულის, სახელმწიფო საბჭოს თავად ნიკოლოზ ხიმშიევის(ხიმშიაშვილი) მკვლელობის საქმის ძიების მასალები. (ნიკოლოზ ხიმშიევი იყო რაფიელ ერისთავის სიძე, 1923 წელს დახვრეტილი სამხედრო ცენტრის წევრის გიორგი ხიმშიაშვილის მამა - თ.ს.) აქ დაცულ 1909 და 1910 წლით დათარიღებულ დოკუმენტებში ვკითხულობთ - ,,თავადი ნ. ხიმშიევი ხშირად ამბობდა, რომ მას ეშინია ის არ მოკლან ილია იმერლიშვილმა, გიგლა ბერბიჭაშვილმა და ლადო ფეიქრიშვილმა, რადგან ხიმშიევი მათ ილია ჭავჭავაძის მკვლელობის საქმის გამო სდევნიდა.” ამავე საქმეში ილიკო იმერლიშვილის ილია ჭავჭავაძის მკვლელად დასახელება რამდენჯერმე მეორდება. მაგალითად, ,,თავდასხმა ხიმშიევის მოკვლის მიზნით ილია იმერლიშვილმა, პავლე ფშავლიშვილმა და გიგლა ბერბიჭაშვილმა განახორციელეს, რადგან ხიმშიევი მათზე პოლიციას უთითებდა, როგორც თავად ილია ჭავჭავაძის მკვლელებზე“. საისტორიო არქივში არსებულ ილიკო იმერლიშვილზე შედგენილ ერთ-ერთ საქმეში დევს (1914 წლის 15 იანვარი) თბილისის სამძებრო პოლიციის განყოფილების უფროსის მიერ თბილისის პოლიცმეისტერის სახელზე გაგზავნილ ორ გვერდიანი მოხსენება. მასში ნათქვამია, რომ: ,,ილიკო იმერლიშვილმა თავისი დაჯგუფების წევრებთან ერთად ჩაიდინა უამრავი მკვლელობა კერძო და თანამდებობრივი პირების, სოფლის მამასახლისების, სტრაჟნიკების, ქართველი მწერლის, მემამულე თავად ილია ჭავჭავაძის.” ამავე საარქივო საქმეში, 1914 წლის 1 თებერვლით დათარიღებულ დოკუმენტში მითითებულია ინფორმაციის მიღების წყაროც - ,,ილიკო იმერლიშვილი მონაწილეობდა ილია ჭავჭავაძის მკვლელობაში, რის შესახებ ინფორმაცია მოპოვებულია აგენტურული შეტყობინების საფუძველზე’’. საისტორიო არქივში არსებულ, კავკასიის მთავარმმართებლის კანცელარიის პოლიციის ნაწილის საიდუმლო განყოფილების მასალებში არის საქმე, რომელიც ეხება 1914 წლის იანვარში ილიკო იმერლიშვილის და ვასილ ფარესოვის დაკავების მიზნით ჩატარებულ პოლიციის ოპერაციას თბილისში. აქ დაცულია თბილისის პოლიცმეისტერ ზასიპკინის მიერ, თბილისის სამძებრო პოლიციის უფროს გაგიევის საქმეში გაკეთებული ჩანაწერი, რომელშიც აღნიშნულია - ,,სოციალ-დემოკრატი ტერორისტის ილიკო იმერლიშვილის მონაწილეობით ჩადენილ იქნა სახელმწიფო საბჭოს წევრის ილია ჭავჭავაძის მკვლელობა’’. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივში დაცულ, საბჭოთა პერიოდში გასამართლებული გიგლა ბერბიჭაშვილის სისხლის სამართლის საქმეში არსებობს დიმიტრი ჯაშის მეუღლის, დარია ჯაშის 1941 წლის 6 ივნისს წინასწარი დაკითხვისას მიცემული ჩვენება, რომლის მიხედვით ილიკო იმერლიშვილი და საშა ობოლაძე იყვნენ დიმიტრი ჯაშის ახლო მეგობრები. ისინი ერთად მონაწილეობდნენ ბანკების ძარცვაში. გამომძიებლის კითხვაზე - ,,ვინ ღებულობდა მონაწილეობას ილიას მკვლელობაში?” დარია ჯაში პასუხობს: ,,როგორც შემდეგ გავიგე ილიას მკვლელობაში მონაწილეობას ღებულობდნენ ინაშვილი ყოფილი მამასახლისი, იმერლიშვილი, რომელსაც კარგად იცნობდა დიმიტრი, ფშავლიშვილი გრიგოლა, როგორც მახსოვს ფეიქრიშვილი იყო გაქცეული ყაჩაღად ტყეში.” (სტილი დაცულია - თ.ს.) აღნიშნულ კვლევაში სწორედ ამ და სხვა საარქივო მასალების ანალიზია გადმოცემული და დადასტურებული, რომ ილია ჭავჭავაძის მკვლელობის მონაწილე ვიღაც ,,იმერელი’’ ილიკო იმერლიშვილი იყო.