წინასიტყვაობა
„ეს მოკლავს იმას. წიგნი მოკლავს შენობას ( ვ. ჰიუგო, „პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარი“ (მთარგმნ. შ. პაპუაშვილი).)“. ეს ცნობილი ფრაზა ვიქტორ ჰიუგომ პარიზის ღვთისმშობლის ტაძრის არქიდიაკვან კლოდ ფროლოს ათქმევინა. ცხადია, არქიტექტურა არ მოკვდება, მაგრამ მარად ცვალებადი კულტურის ბაირაღის ფუნქციას დაკარგავს. „როდესაც ადარებ აზრს იმ აზრთან, რომელიც წიგნით გამოიხატება და სჯერდება სულ მცირე ქაღალდს, სულ ცოტა მელანსა და კალამს, რაღა გასაკვირია, თუ ადამიანის გონებამ ხუროთმოძღვრებას წიგნის ბეჭდვა არჩია (იქვე.)?“ ჩვენი „ქვის ბიბლიები“ არ გამქრალა, მაგრამ შუა საუკუნეების მიწურულს ისინი მნიშვნელოვნად დააქვეითა „ჭკუა-გონებათა ბუდემ ჭიანჭველებისა“, „სკამ, სადაც წარმოსახვითი ოქროს ფუტკრები თაფლს მიეზიდებიან (იქვე.)“. ანალოგიურად, ელექტრონულმა წიგნმა ნაბეჭდ წიგნზე რომც მოიპოვოს უპირატესობა, ნაკლებად სავარაუდოა, ჩვენი სახლებიდან თუ ჩვეულებებიდან მისი გაქრობა მოახერხოს. ასე რომ, e-book-ი წიგნს ვერ მოკლავს: როგორც გუტენბერგმა და მისმა გენიალურმა გამოგონებამ უეცრად ვერ გააუქმა ხელნაწერი წიგნების გამოყენება, პაპირუსის გრაგნილებითა თუ volumina-თი ვაჭრობა. ეს პრაქტიკა და ჩვევები ისევ თანაარსებობს, ჩვენ კი ისე არაფერი გვიყვარს, როგორც შესაძლებლობების დიაპაზონის გაფართოება. ფილმმა მოკლა ნახატი? ტელევიზიამ მოკლა კინო? ასე რომ, მივესალმებით რიდერებსა და სხვა საკითხავ მოწყობილობებს, რომლებიც საშუალებას გვაძლევს, ერთი ეკრანით მივწვდეთ აწ უკვე გაციფრებულ მსოფლიო ბიბლიოთეკას.
საინტერესო ისაა, როგორ შეცვლის ეკრანზე კითხვა იმას, რასაც აქამდე წიგნის ფურცვლისას ვიგებდით. რას შევიძენთ და, რაც მთავარია, რას დავკარგავთ ამ ახალი პატარა თეთრი მოწყობილობების გამოყენებით. ალბათ, მოძველებულ ჩვევებს. ერთგვარ საკრალობას, რომელიც ჩვენმა ცივილიზაციამ წიგნს საკურთხეველზე მოთავსებით შესძინა. განსაკუთრებულ სიახლოვეს ავტორსა და მკითხველს შორის, რასაც ჰიპერტექსტუალობის ცნება აუცილებლად შეუქმნის სირთულეებს. წიგნის „დახურულობის“ იდეასა და კითხვის ზოგიერთ ჩვევას. კოლეჟ დე ფრანსის საინაუგურაციო ლექციაზე როჟე შარტიემ განაცხადა: „დისკურსებსა და მათ მატერიალურ განსახიერებას შორის არსებული ძველი კავშირების გაწყვეტით ციფრული რევოლუცია წერასთან დაკავშირებული ჟესტებისა და ცნებების საფუძვლიანი გადახედვისკენ გვიბიძგებს“. რყევები, ალბათ, სიღრმისეული იქნება, მაგრამ მაინც აღვიდგენთ ძალებს.
ჟან-კლოდ კარიერისა და უმბერტო ეკოს საუბრების მიზანი არ იყო იმ გარდაქმნებისა და აურზაურის ბუნების დადგენა, რომლებსაც ელექტრონული წიგნის დიდი (ან მცირე) მასშტაბით გავრცელება გამოიწვევდა. მათი, როგორც ბიბლიოფილების, ძველი და იშვიათი წიგნების კოლექციონერების, ინკუნაბულების მძებნელთა გამოცდილებას უფრო იმ აზრისკენ მივყავართ, რომ წიგნი - ბორბლის დარად - წარმოსახვის სფეროს ერთგვარი მიუღწეველი სრულყოფილებაა. ბორბლის ხელახლა გამომგონებელი ცივილიზაცია ad nauseam მისი რეპროდუცირებისთვისაა განწირული. არ აქვს მნიშვნელობა, წიგნის გამოგონებას პირველი კოდექსების შექმნას დავუკავშირებთ (დაახლოებით ძვ. წ. II საუკუნემდე) თუ უფრო ძველ პაპირუსის გრაგნილებს: ნებისმიერ შემთხვევაში, ჩვენ წინაშეა ინსტრუმენტი, რომელმაც, ცვლილებების მიუხედავად, საკუთარ თავს გასაოცრად უერთგულა. წიგნი წარმოგვიდგება „ცოდნისა და წარმოსახვის ერთგვარ ბორბლად“, რომელსაც გამოცხადებული თუ შიშის მომგვრელი ტექნოლოგიური რევოლუციები ვერ შეაჩერებს. როგორც კი ამ დამაიმედებელ საფუძველს დავეყრდნობით, ნამდვილი დისკუსიის დაწყებაც შეიძლება.
წიგნი საკუთარი ტექნოლოგიური რევოლუციისთვის ემზადება. მაგრამ რა არის წიგნი? რას წარმოადგენენ მთელი მსოფლიოს თაროებსა და კარადებში დაწყობილი წიგნები, რომლებიც კაცობრიობის მიერ წერის სწავლის დღიდან დაგროვილ მთელ ცოდნასა და ყველა ოცნებას იტევენ? რა წარმოდგენას გვიქმნიან წიგნები გონების ოდისეაზე? როგორ სარკეებს გვიწვდიან? თუ მხედველობაში მივიღებთ მხოლოდ ამ ნაწარმის ნაღებს - საყოველთაო კულტურული კონსენსუსით დადგენილ შედევრებს - ვართ თუ არა ერთგულნი მათი მთავარი ფუნქციისა, რომელიც სანდო ადგილას იმის შენახვას გულისხმობს, რასაც მუდამ დავიწყების საფრთხე ემუქრება? ან ეგებ საკუთარი თავის ნაკლებად მაამებლური ხატება უნდა მივიღოთ იმ გასაოცარი სიღატაკიდან, რომელიც ასევე ახასიათებს წერილობითი ნაწარმოებების სიუხვეს. წიგნი აუცილებლად პროგრესის სიმბოლოა, რომელიც გვავიწყებს სიბნელეს, რომელსაც თითქოსდა სამუდამოდ დავუსხლტით? კონკრეტულად რას გვეუბნებიან წიგნები?
ჩვენს ბიბლიოთეკებში შემონახული მტკიცებულებების ბუნებას ემატება კითხვა, რამ მოაღწია ჩვენამდე. არის თუ არა წიგნები ჭეშმარიტი ანარეკლი იმისა, რაც მეტ-ნაკლებად შთაგონებულმა ადამიანის გენიამ შექმნა? ამ კითხვის დასმაც კი მეტად გვაბნევს. როგორ არ გავიხსენოთ, რომ მრავალ კოცონში დღემდე იწვის წიგნები? გეგონებათ, წიგნებმა და სიტყვის თავისუფლებამ წარმოქმნა როგორც მათი გამოყენებისა და გავრცელების კონტროლის, ისე საბოლოო კონფისკაციის მოსურნე ცენზორები. როდესაც ორგანიზებულ განადგურებასთან არ გვქონდა საქმე, მაშინ მთელ ბიბლიოთეკებს ადუმებდა ხანძრები, რომლებიც დაწვისა და ნაცარტუტად ქცევის უბრალო ვნების გამოხატულება იყო. ამგვარი ხანძრები გვაფიქრებინებს, რომ წიგნების უკონტროლო სიმრავლე ასეთი რეგულაციის ერთგვარი გამართლება გახლდათ. ამრიგად, წიგნების წარმოების ისტორია მუდმივად განახლებული „ბიბლიოკოსტისგან“ განუყოფელია. წიგნების გზაზე ცენზურა, უმეცრება, სიბრიყვე, ინკვიზიცია, აუტოდაფე, დაუდევრობა, უყურადღებობა თუ ხანძარი დამღუპველ წყალქვეშა რიფებად იქცა. დაარქივებისა და დაკონსერვების უდიდესი ძალისხმევის მიუხედავად, ვინ
ჩუქება
