ნიჰილიზმის ენა
1.
ამ ოცდაათი წლის წინ დაწერილ ნოდარ ჩხეიძის ხსოვნისადმი მიძღვნილ პატარა ესეში, კრიტიკოსმა კობა იმედაშვილმა ჟიულ რენარის ერთი ასეთი აზრი დაიმოწმა: კრიტიკოსების მიმართ მოწყალენი უნდა ვიყოთ, რადგან ეს ის ხალხია, ყოველთვის სხვებზე რომ ლაპარაკობენ, მათზე კი არავინ არაფერს ამბობსო. დაიმოწმა, რათა იქვე დაერღვია, თუმცა, რასაკვირველია, ამით საერთო ტენდენციას არაფერი ეშველა.
მას შემდეგ ბევრმა წყალმა ჩაიარა.
დრომ ბევრ რამეს დაატყო თავისი ხელი, მაგრამ ნამდვილად ვერაფერი დააკლო რენარის მიერ თავის დროზე ასეთი იქედნური ფორმით გამოთქმულ აზრს.
ჩვენში ვერ დააკლო.
ეს იმას ნიშნავს, რომ შეგიძლიათ მთელი სიცოცხლე კრიტიკოსობდეთ, წერდეთ, იკვლევდეთ და ერთ მშვენიერ დღეს ისე გადახვიდეთ უკეთეს სამყაროში, რომ თქვენი პერსონისა და საქმის მიმართ მოწყალე დამოკიდებულების გარდა ვერაფერი იგრძნოთ. ცხადია, ამაში არაფერია სასიამოვნო, მაგრამ ისე, კაცმა რომ თქვას, რა არის აქ უცნაური?
იმგვარი კრიტიკა, როგორსაც ჩვენ ვიცნობთ, მართლაც ე.წ. „მეორადი ლიტერატურაა“, რომელსაც არავითარი დამოუკიდებელი ფასეულობა არ გააჩნია. ჩვეულებრივ, ალბათ, ამიტომაც ხედავენ ხოლმე კრიტიკოსში ხელმოცარულ მწერალს.
არ დაგავიწყდეთ ლიტერატურული პოლიციის ფუნქცია, რომელსაც სულ ახლო წარსულში ასეთი ხალისით იღებდა თავის თავზე ჩვენებური კრიტიკა, მერე ამას დაამატეთ თავიანთ მეორადობასთან შეგუებული კრიტიკოსებისთვის დამახასიათებელი მცდელობანი გულისამრევად ყალბი და უმწეო ოპუსებით ყოფა გაიუმჯობესონ და, ვფიქრობ, ვეღარც რენარს გაამტყუნებთ და ვეღარც იმათ, ასე მოწყალედ რომ დაჰყურებენ ცხოვრების ჭუჭყსა და ნაგავში ენერგიულად მოფუსფუსე კრიტიკოსებისა თუ ესეისტების ლაშქარს.
2.
მაგრამ ნება მომეცით გითხრათ, რომ დასავლეთში რენარის ზემოხსენებული აზრი დიდი ხანია ანაქრონიზმად იქცა. კარგა ხანია იქ საკითხავი, ალბათ, ის არის, ვინ ვის უნდა უყუროს მოწყალედ. მართალია, მკითხველთა რიგები საგრძნობლად შეთხელდა, მაგრამ უკანასკნელი 40-50 წელია დისკურსის ესეისტურმა მანერამ დაიპყრო დასავლური კულტურის როგორც ჰუმანიტარული, ძნელი წარმოსადგენია, მაგრამ თვით არაჰუმანიტარული ნაწილიც კი.
რაღა უნდა ითქვას მხატვრულ შემოქმედებაზე?
დღევანდელობის ერთ-ერთ დამახასიათებელ მოვლენად იქცა ის ფაქტი, რომ ახლა მწერლები და პოეტები ძირითადად გვევლინებიან როგორც კრიტიკოსები და ხელოვნების თეორეტიკოსები, ხოლო კრიტიკოსები და ლიტერატურის თეორეტიკოსები - როგორც ფილოსოფოსები.
ცხადია, ასეთ უცნაურ მოვლენას თავისი მიზეზები უნდა ჰქონდეს და აქვს კიდეც, რასაც არც თავად მწერლები მალავენ. მრავალი მათგანი თავის ქმნილებაში ჩართულ ვრცელ თეორილ პასაჟებში, არა მარტო განმარტავს თუ კომენტარს უკეთებს საკუთარ ნაწარმოებს, არამედ არცთუ იშვიათად პირდაპირაც ამბობს, რომ ახალ ეპოქაში შეუძლებლად მიაჩნია ძველებურად წერა.
ერთი სიტყვით, თხრობის კრიტიკულ-ესეისტური მანერა სინთეზირდა არა მარტო წმინდად მხატვრულ გამონაგონთან (თუნდაც გივი მარგველაშვილის „მუცალი“ გაიხსენეთ), არამედ ფილოსოფიასთანაც.
ყოველივე ამას წინ უძღვოდა მთელი დასავლური კულტურის მასშტაბით განხორციელებული ე.წ. ლინგვისტური გადატრიალება, სოსიურის სტრუქტურული ლინგვისტიკა, ვიტგენშტეინის „ენობრივი თამაშები“, ცნობიერების გათანაბრება მის ენობრივ გამოხატულებასთან.
შესაბამისად, სემიოტიკა ისეთივე ადგილს იკავებს დასავლურ ინტელექტუალურ სივრცეში, როგორიც, ვთქვათ, ანტიკურ ხანაში გეომეტრიას, ხოლო შუა საუკუნეების სქოლასტიკაში არისტოტელეს ლოგიკას ეკავა. რეფლექსიის ასეთი ტოტალურად პანენობრივი ხასიათი იჰაბ ჰასანმა მოსწრებულად დაახასიათა როგორც დასავლური ინტელექტუალური ელიტის წიაღში ახალი ღმერთის დაბადება, რომელმაც მანამდე არსებული, მაგრამ დევალვირებული ღვთაებების - მამაღმერთის, ადამიანის, სახელმწიფოსა თუ გონების - ადგილი დაიკავა. ეს ახალი ღმერთია ენა.
3.
თუმცა იმავე ჰასანის თქმით, ღმერთებს შორის ამ ყველაზე ახალგაზრდა ღვთაებასაც არ ეწერა თავისი ძალაუფლებით დიდხანს ტკბობა. მისი ტახტის შერყევის პატივი წილად ხვდათ პოსტსტრუქტურალისტებს.
ეს პროცესი დაიწყო ისეთი მნიშვნელოვანი მოვლენით, როგორიც იყო ცნობიერების გათანაბრება დაწერილ ტექსტთან, როგორც მისი ფიქსაციის ყველაზე სანდო საშუალებასთან. ხოლო იმის გამო, რომ პოსტსტრუქტურალისტები და განსაკუთრებით ჟაკ დერიდა, აბსოლუტურად ყველაფერს ცნობიერების პრიზმიდან განიხილავს და სისტემატურად ცდილობს წაშალოს საზღვარი ცნობიერებაში არეკლილ შინაარსსა და რეალობას შორის, იწყება ე.წ. „სამყაროს ტექსტუალიზაციის“ პროცესი.
ამიერიდან ყველაფერი მოიაზრება როგორც ტექსტი. ტექსტია ლიტერატურა, საზოგადოება, ისტორია, ადამიანი. ტექსტია ცნობიერება, არაცნობიერი; ტექსტია „მე“. უთვალავი ტექსტების ერთობლიობა ანუ ინტერტექსტია კაცობრიობის კულტურა, რომელიც ერთგვარი წინარეტექსტის როლს ასრულებს ნებისმიერი ახალი ტექსტისთვის. დერიდა იქამდე მიდის, რომ საბოლოოდ მთელ სამყაროს აღიქვამს როგორც ერთ უზარმაზარ დაუსაბამო ტექსტს, როგორც ერთგვარ კოსმოსურ ბიბლიოთეკას ან როგორც გიგანტურ ლექსიკონსა თუ ენციკლოპედიას.
რადგან ყველაფერი ტექსტია, ე.ი. მისი წაკითხვაც შეიძლება.
ოღონდ წაკითხვაცაა და წაკითხვაც.
სწორედ ტექსტის წაკითხვის, მისი თავისებურებების ანალიზისა და ინტერპრეტირების სპეციფიკურ მეთოდს ამუშავებს და ასაბუთებს თეორიულად ჟაკ დერიდა. ეს არის დეკონსტრუქციის მეთოდი.
დეკონსტრუქციის მიზანია სტრუქტურალისტური თუ სემიოტიკური კანონების საწინააღმდეგოდ ტექსტის შინაგანი წინააღმდეგობების გამოვლენა. ოღონდ, რასაკვირველია, არა მეათეხარისხოვანი ტექსტებისა და არა ისეთი წინააღმდეგობებისა, რომელთა დანახვას არც
ჩუქება
