რედაქტორისაგან
ქართულ ზმნასთან დაკავშირებული ყოველი სამეცნიერო ნაშრომი ღირებულია იმდენად, რამდენადაც წარმოაჩენს ამ მეტად მრავალფეროვან და რთულ მეტყველების ნაწილთან დაკავშირებულ პრობლემებს და გვთავაზობს მათი დაძლევის გზებს, მეთოდებს. საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ ქართული ზმნის მრავალფეროვნებასა და სირთულეს განაპირობებს მისი პოლიპერსონალიზმი. არანაკლებ მნიშვნელოვანია ზმნისწინის ფაქტორიც: ვგულისხმობთ ზმნისწინთა არა მხოლოდ რაოდენობრივ, არამედ ფუნქციურ სიმდიდრეს. სწორედ ქართული ენის გრამატიკის ერთ-ერთი ძალზე საინტერესო და ურთულესი მორფემის – ზმნისწინის სემანტიკური ნიუანსებისა და განაწილების შესწავლას ეძღვნება ჰარუნ ჩიმქეს მონოგრაფია „ზმნისწინის სემანტიკური ნიუანსები ახალ სალიტერატურო ქართულში“.
ჰარუნ ჩიმქემ ჯერ კიდევ სტუდენტობის წლებში, აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტში სწავლისას, გამოამჟღავნა ინტერესი ქართული ენის საფუძვლიანად დაუფლებისა. განსაკუთრებით მიიპყრო მისი ყურადღება ქართულ ზმნასთან დაკავშირებულმა პრობლემებმა. ზმნისწინს ეხებოდა მისი საკურსო ნაშრომიც. ყოველივე ამან განაპირობა აღნიშნულ სფეროში კვლევის გაგრძელება და დღეს ის არის პირველი თურქი მკვლევარი, რომელმაც ქართულ ენაში დაიცვა დისერტაცია. მისი სადისერტაციო ნაშრომი დაედო საფუძვლად მონოგრაფიას, რომელშიც აღნუსხულია გრამატიკულ ლიტერატურაში ცნობილი სემანტიკური ნიუანსები ზმნისწინისა და გამოვლენილია დამატებითი ნიუანსებიც. ყოველივე ეს დადგენილია უცხო ენათა, მეტწილად თურქულის, მონაცემებთან შედარება-შეჯერების საფუძველზე.
ზმნისწინის კვლევას ხანგრძლივი ისტორია აქვს. მიუხედავად ამისა, ამ ასპექტით კიდევ ბევრი რამ არის გასარკვევი და დასაზუსტებელი, კერძოდ, სისტემურადაა შესასწავლი ზმნისწინთა განაწილება და სემანტიკური ნიუანსები. ეს განაპირობებს ნაშრომში წარმოდგენილი მასალის აქტუალობას. მასში გამოკვეთილია ის თავისებურებანი, რასაც ქმნის ზმნური ფუძისა და ზმნისწინის, ზმნისწინისა და მაქცევრების (ხმოვანპრეფიქსების) მიმართება ახალ სალიტერატურო ქართულში; წიგნში მოცემული კვლევა ემყარება „ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონის“ რვატომეულის მონაცემთა საკმაოდ მდიდარ ბაზას.
მასალის გულმოდგინე დამუშავების შედეგად ნაშრომში სიღრმისეულად არის შესწავლილი ზმნისწინთა სემანტიკური ველები; დაზუსტებულია და პირველად არის გამოვლენილი ზოგიერთი ზმნისწინის დამატებითი სემანტიკური ნიუანსი და ყოველივე ეს განხილულია არა მხოლოდ მაქცევრებთან (ხმოვანპრეფიქსებთან), არამედ პირის ნიშნებთან მიმართებითაც; ასევე, პირველად არის მოცემული ზმნურ ფუძეებზე ზმნისწინთა დართვა-დაურთველობის სტატისტიკა, ზმნისწინიან ზმნათა ყალიბების ნუსხა. სათანადო მასალით არის ნაჩვენები, დადგენილი, რომ ქართულში ყველა ზმნისწინი გამოხატავს ორმაგ (თანამდევ) მოქმედებას; მკვეთრად არის გამიჯნული ზმნისწინის გრამატიკული და სემანტიკური ფუნქციები; ზმნისწინთა ფუნქციების, სემანტიკური ნიუანსების შესახებ სამეცნიერო ლიტერატურაში არსებული მოსაზრებები და შესაბამისი მასალა წარმოდგენილია ვრცლად, სრულყოფილად.
განსაკუთრებით ფასეულს ხდის ნაშრომს ქართული მასალის შეპირისპირება სხვა ენათა, კერძოდ, თურქული ენის, მონაცემებთან. რამდენადაც თურქული არის წიგნის ავტორის მშობლიური ენა, იგი მშვენივრად ახერხებს იმის დადგენას, თუ როგორ უნდა გადმოიცეს თურქულად ქართულ ზმნისწინთა სემანტიკური ნიუანსები.
უცხო ენათა მონაცემების გათვალისწინება, კერძოდ, ქართულ-თურქული ზმნური ფუძეების შეპირისპირება, მნიშვნელოვანია მეთოდოლოგიურად, ქართული ზმნისწინების დასაზუსტებლადაც. ავტორის მიერ შექმნილი მდიდარი და ახალი ემპირიული მასალა, რომელიც არ დასტურდება ქართულ-თურქულ და თურქულ-ქართულ ლექსიკონებში, აუცილებლად უნდა იქნეს გათვალისწინებული მომავალ ლექსიკოგრაფიულ საქმიანობაში და უნდა გახდეს მისაწვდომი დაინტერესებული მკითხველისთვის. ქართულ ენაში არსებული ორგანული წარმოების ყველა ზმნისწინიანი ფორმა უნდა შევიდეს სხვა ენათა, მათ შორის, აღნიშნულ ორენოვან ლექსიკონებშიც.
წიგნი, რომელშიც, ზმნის ძირითადი სემანტიკური ნიუანსების გარდა, წარმოდგენილია დამატებითი, სრულიად ახალი სემანტიკური ნიუანსები და, შესაბამისად, ახლებური შეხედულებები, თეორიულად გაამდიდრებს ქართული ზმნის კვლევის შედეგებს.
აღსანიშნავია, რომ პრაქტიკული თვალსაზრისით ავტორის მიერ ჩატარებული კვლევა შესაძლებელს გახდის ზმნისწინისა და ზმნური ფუძეების სინთეზირების ისეთი დინამიკური მოდელის შექმნას, რომელიც ეკონომიურად და მარტივად ასახავს „ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონში“ მოცემულ ყველა ზმნისწინიან ზმნას ერთდროულად მორფოსინტაქსურსა და სემანტიკურ დონეებზე. ამის საფუძველს იძლევა არა მხოლოდ ის მასალა, რომელიც წიგნის ოთხ თავშია წარმოდგენილი, არამედ ისიც, რომელიც დანართების სახით არის ნაშრომის ბოლოს. ავტორს სამ დანართში აქვს თავმოყრილი და სემანტიკური ველებისა და საქცევების მიხედვით კლასიფიცირებული შე- და წა- ზმნისწინიანი ფორმები, აგრეთვე ზმნური ფუძეები ზმნისწინთა დართვა-დაურთველობის მიხედვით, კერძოდ, გამოყოფილი აქვს ფუძეები, რომლებიც: ა) საერთოდ არ დაირთავს ზმნისწინს, ბ) დაირთავს მხოლოდ ერთ ზმნისწინს, გ) დაირთავს ყველა ზმნისწინს. პირველი ორი დანართი შესრულებულია „ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონის“ რვატომეულის (1950-1964 წწ.), ხოლო მესამე – გ. გოგოლაშვილის,
ც. კვანტალიანის, დ. შენგელიას „ქართული ენის ზმნური ფუძეების ლექსიკონის“ (1989 წ.) მიხედვით. დანართების სახით მოწოდებული მასალა დალაგებულია ანბანთრიგზე.
მონოგრაფიას განსაკუთრებით ფასეულს ხდის ისიც, რომ კვლევა ემყარება ზმნისწინიან ფორმათა სტატისტიკურ ანალიზს. ავტორს დათვლილი აქვს თითოეული ზმნური ფუძე ზმნისწინთან დაკავშირებული ყოველგვარი ნიუანსის გათვალისწინებით. ამგვარ სტატისტიკურ მონაცემთა საფუძველზე არის გამოტანილი წიგნში ძალიან მნიშვნელოვანი და საყურადღებო დასკვნები.
ჰარუნ ჩიმქეს მონოგრაფია „ზმნისწინის სემანტიკური ნიუანსები ახალ სალიტერატურო ქართულში“ თავის ადგილს დაიმკვიდრებს ქართველოლოგიაში და გაამდიდრებს
ჩუქება
