სანამ დუმილის ანგელოზი ჩამოივლის
ჩემი ცხოვრების განმავლობაში არასოდეს მიგრძვნია მშობლიური ენის მიმართ ის, რასაც ამ ბოლო წლებში განვიცდი – ტკივილი ენის გამოფიტვის გამო. ალბათ, მეც მათ შორის ვარ, ვისაც გულს უღრღნის შეგრძნება, თუ როგორ იფიტება, ცარიელდება, ღარიბდება მშობლიური ენა.
როდის იყო, ჩვენს ენას ხანგრძლივად ულხინდა, მაგრამ ასეთი შეტევა – ყოველი მხრიდან, ალბათ არ ახსოვს მის ისტორიას. უტევს ყველა და ყველაფერი- ადამიანიდან დაწყებული- მისივე ქვედინებებით დასრულებული: სკაბრეზი, ჟარგონი, ბარბარიზმი და ნაცვლად მისი ბუნების გამდიდრებისა, წალეკვით ემუქრება. ემუქრება ყველა და ყველაფერი, რაც დროის აჩქარებული სულით აღბეჭდილა, რაც მოსწრებაზეა, მიკუთვნებაზეა. აჰა, მოასწროს, წაჰგლიჯოს ენას ეგერ-აგერ რაღაც და ასე დანაკუწებული მიართვას მომხმარებლებს, რომლებიც გაუაზრებლად ვიტაცებთ ამ ნაკუწებს და გვავიწყდება, როგორ შეგვმოსა პირველად სიტყვამ, როგორც ველზე თეთრი შროშანნი და ჩვილები თავის სპეტაკ გარსში გაგვხვია. სრულწლოვნობისას კვართი გახდა შესამოსელი, ახლა დროშაა სიცოცხლის, ერთადერთობის, ერთიანობის ნიშნად აღმართული, თუმც დაფლეთილი, ჩამოძენძილი.
ამას წინათ, მგზავრობისას, ძველი ქართული სიტყვების ლექსიკონი ამომვარდა. სადაც მივდივარ-მოვდივარ, თან დამაქვს. რა ვთქვა? რა დავარქვა? მხარის მოწყვეტა ჰქვია ამას, ადამიანი – მხარმოწყვეტილი, ან მარჯვენაგაუქმებული. არადა, რა კარგი გრძნობაა, გადაშლი – თვალს გააყოლებ და ტკბები: ვთქვათ სიტყვა „ბუდნა“. ეს სიტყვა ხომ დათესვას ნიშნავს, მაგრამ სულ სხვაგვარ დათესვას – ერთ თოხისპირზე პატარა ორმოებს, ბუდეებს რომ გაუმზადებ დასათესს, ვთქვათ, ლობიოს, სხვა მარცვლეულს, ან კარტოფილს, დაჭრი, ჩაყრი, მიწას შემოუბუდნი, შემოუფუთნი, მერე ზემოდან გადაითვლი და კმაყოფილი იტყვი, ამდენი და ამდენი „ბუდნაა“. ასეთი გამომსახველი, ასეთი მრავალმნიშვნელიანი სიტყვები როგორ თანდათან შორეულდებიან ჩვენგან. როგორ იკარგებიან ათობით და ასობით. ერთ-ერთ ფოლიანტში ათობით გვარი დავითვალე, რომლებიც აღარ არსებობს. არსად მომიკრავს ყური, ულამაზესი ქართული გვარებისათვის: ჯავარისაშვილი, ცხრაბნევაშვილი, ჟამიერაშვილი, მონდობილაშვილი, საზვერლიშვილი, აღდგომელი... სახასიათო გვარებიდან: გოჭიკუდაშვილი, ლაშიანი, ბარტყიაშვილი. ვაჟთა სახელები: ლაშქარა, საყვარელა, გამიხარდი, ღვთისია, ოქრუა, გეგელა, სეხნია, ესტატე... სულ რაღაც ოცდახუთ წელიწადში ასსამოცამდე სოფელი გამქრალა, თითოეულ სოფელს კი რამდენი სახასიათო შტრიხი ჰქონდა, რარიგი მრავალფეროვნება, რამდენი ადგილი, სახნავ-სათესი, საძოვარი თუ ღელე-მდინარე; რამდენი ზედმიწევნით გამომსახველი სახელწოდება გაჰქრა, დაიკარგა: ჩაწერითაც ვერავინ ჩაიწერა, ჩამწერიც არავინ წაახალისა, უმთავრეს ზნეობრივ საქმეებს ხომ წამხალისებელი და ხელის შემწყობი ყოველთვის აკლია ჩვენს ქვეყანაში;
მარგალიტეეთი, კლდებაწარა, ქვაბიბოლო, ქვაზვინევი, სათიბჭალა, საბუღრაო, საყინვარა, დაბარცხნილი, ლომათღელე. დედაღვთისას შევაკება, მარიამწყარო, შავღელე, საპიტნიეთი, წეწიების უბანი (მოჩხუბართა უბანი), პეტრიეს ხარის ნაჭერი (მიწის მცირე ნაკვეთი), ნოვეიას ნაყანები. ეს ერთი პატარა მხარის სულ მცირე მონაკვეთზე სხვადასხვა ადგილთათავის შერქმეული სახელებია.
ვინ საოცარი ხალხი იყო ეს ჩვენი წინაპრები, რა სულიდან ამოჰქონდათ ასეთი გამომსახველი სახელები, თუ ხვდებოდნენ ნეტა თავიანთი წარმოსახვის ძალას? ან, თუ როგორ ამდიდრებდნენ და ალამაზებდნენ მშობლიურ ენას?! თუ ეს მათთვის ჩვეული ყოფა იყო, სიტყვის იდუმალებასთან, ანსა და ჰოეს შორის, ჰო-სა და არა-ს შორის გაბმული კავშირი, წუთისოფლის გამშვენიერების ჩვეული ხერხი. თუ ასეა, დღეს რაღა დაგვემართა, თუ მშობლიური ენისთვის საჭირო ახალი შესატყვისების პოვნას ვერ ვახერხებთ, ის მაინც შევინარჩუნოთ, რაც გვაქვს, ზედმეტად მაინც ნუღარ დავანაგვიანებთ! მაგრამ არა, არაფრის გამმეტებლები არ ვართ ჩვენი ენისთვის. მხოლოდ სალაყბოდ გვიქცევია მშობლიური სიტყვა, დუმილის და ფიქრის საგანი, დაკვირვებით და მოწიწებით წარმოსათქმელი.
ნაღველს და განუკურნელ ტკივილს ტოვებს ენაზე ფიქრი. ეს ტკივილი დუმილში უფრო საცნაურია, გაყუჩებისას, მშობლიური ენის მამბრეს მუხებთან, მის საჩრდილობელქვეშ ჩამოჯდომისას, როცა თვალს გააწვდენ მშობლიური ენის სანახებს, კრიალა, ამჩატებული ნიავი დაიძვრის მისი წიაღიდან, გაუყუჩდები, შუბლს შეუშვერ ამ სუფთა ნაკადს და დუმილის ანგელოზიც ჩამოივლის, დაისადგურებს.
ჩუქება
