ერთი თარგმანის კურიოზები
ლიონ ფოიხტვანგერის რომანის, „ესპანური ბალადის“ ქართულ თარგმანში ერთი ამგვარი ფრაზაა:
„– რა ფასი აქვს თქვენს საცოდავ რახს, თქვენს treuga dei, თქვენს უნიათო eirene! შალომი – აი, გვირგვინი, აი, ნამდვილი ნეტარება...“ (ლ. ფოიხტვანგერი, ესპანური ბალადა, გერმანულიდან თარგმნეს ლეილა ხუჭუამ და ელენე კოდუამ, „საბჭოთა საქართველო“, 1967; 210, 6).
ამ სიტყვებით რომანის ერთ-ერთი პერსონაჟი, ახალგაზრდა ებრაელი დონ ბენიამინი ეკამათება არაებრაელებს, აგრესიულობაში სდებს მათ ბრალს.
შალომი, eirene, treuga dei, მშვიდობას ნიშნავს სხვადასხვა ენაზე. მაგრამ ეს „რახი“ რაღაა?
ჩავხედოთ ორიგინალს. ლ. ფოიხტვანგერს უწერია:
„Was ist denn eure armselige Pax, eure Treuga Dei, eure armselige Eirene! Schalom, das ist die Vollendung, das ist die Glückseligkeit...“ (L. Feuchtwanger, Gesammelte Werke in Eienzelausgaben, B. 9, Aufbau-Verlag; 213, 11).
მაშ ასე! დედანში ყოფილა Pax (პაქს), – ესეც მშვიდობას ნიშნავს ლათინურად, მაგრამ მისგან „რახიც“ შეიძლება მივიღოთ, თუკი ამ ლათინურ სიტყვას... რუსულად წავიკითხავთ!
აი, თურმე როგორ გაჩნდა ქართულ თარგმანში ეს უცნაური „რახი“! ცხადია, „დამნაშაავეა“ რუსული თაარგმანი, რომელშიც ეს წინადადება ასე გამოიყურება:
„– Чего стоит ваш жалкий рах (წაიკითხეთ „პაქს“), ваша ტრეუგა დეი, ваша жалкая ეირენე!“ (Л. Фейхтвангер. Испанская баллада, перевод с немецкого Н. Касаткиной и И. Татариновой. Москва, 1958; 198, 7).
თუმცა მთარგმნელები გვარწმუნებენ, რომანი გერმანულიდან ვთარგმნეთო, მაგრამ ყოველ გვერდზე იგრძნობა, რომ ეს ასე არ არის. განსაკუთრებით მაშინაა ეს აშკარა, როცა ისინი კეთილსინდისიერად იმეორებენ იმავე შეცდომებს, რაც მათ რუს კოლეგებს მოსდით, და რომელთა თაავიდან აცილება ძნელი არ იქნებოდა, დედანშიც რომ ჩაეხედათ.
აი, რამდენიმე მაგალითი:
დონ როდრიგო ეკითხება მუსას, თუ ღვთის მიმართ ასე სკეპტიკურად ხარ განწყობილი, მაშინ რატომღა ისწრაფვი სიბრძნისაკენ, რა სარგებლობა აქვს სიბრძნესო? („Was nützt dann alle Weisheit?“). ორიგინალში ამის შემდეგ ვკითხულობთ:
„Viel Nutzen“, gab bereitwillig Musa zu, „bgringt es wohl nicht, die Zweideutigkeit der Geschehenisse und ihren innern Widerspruch zu erkennen. Aber mir wärmt nun einmal die Erkenntnis das Herz“ (210-211, 40).
ქართულად ეს ასე იქნება:
„დიდი სარგებლობა ალბათ მართლაც არ მოქვს მოვლენათა ორაზროვნებისა და მათი შინაგანი წინააღმდეგობის შეცნობას“, უყოყმანოდ აღიარა მუსამ. „მაგრამ მე თავად ეს შეცნობა მეხალისება“.
ჩვენი მთაარგმნელები კი, რუსული თარგმანის მიხედვით, სრულიად საწინააღმდეგოს ათქმევინებენ პერსონაჟს. ქართულ თარგმანში ვკითხულობთ:
„– უდიდესი სარგებლობა, – სწრაფად გამოეხმაურა (?) მუსა, – რადგან იგი საოცრად (?) ეხმარება ადამიანს, არსებული მდგომარეობის (?) ორაზროვნება და მისი შინაგანი წინააღმდეგობანი დაინახოს (?). მე გულს მითბობს შეცნობა თაავისთავად“ (207, 32).
აი, რუსული თაარგმანის შესაბამისი წინადადება:
„– Великая польза, – с готовностью отозвался Муса, – ибо оно помогает увидеть двусмысленность происходящего и его внутреннюю противоречивость. Но мне-то дорого познание само по себе“ (196, 6).
ადვილი შესამჩნევია რა ყალბად ჟღერს სკეპტიკოსი მუსას პირიდან სიბრძნის სარგებლიანობის ამგვარი აღიარება.
უცნაურადაა თაარგმნილი ეს წინადადებაც:
„In der gleichen Stunde, da der väterliche Priester und Freund ihm seine Lügen vorhielt, hatte er ihn neu und stärker belogen“ (267-268, 40), რაც ქართულად ნიშნავს: „იმ დროს, როდესაც მამობრივად მზრუნველი მოძღვარი და მეგობარი მას (ალფონსოს. – ლ. ბ.) ტყუილებისთვის საყვედურობდა, ალფონსომ ხელახლა უფრო მეტად მოატყუა იგი“.
ქართულ თარგმანში ვკითხულობთ:
„სწორედ იმ დროს, როცა მღვდელმსახური მამობრივი სიყვარულისა და დიდი მეგობრობის გამო (??) ატყუებდა, ალფონსო შეეცადა ეჯობნა (?) მისთვის ტყუილში“ (266, 28).
როგორც ვნახეთ, ლიონ ფოიხტვანგერთან სულაც არ არის ასე. სამაგიეროდ ასეა რუსულ თარგმანში:
„В то время как священнослужитель из отеческой любви и дружбы вел свои лживые речи, сам он постарался перещеголять его во лжи“ (249, 30).
ლიონ ფოიხტვანგერის an Feiertagen (350, 8), რაც ნიშნავს – „დღესასწაულებზე“, რუს მთარგმნელებს შეცდომით წაუკითხავთ როგორც ან ფრეიტაგენ და ასე უთარგმნიათ: по пятницам (329, 40); აქედან ქართულ თარგმანშიც გადასულა „პარასკეობით“ (351, 4).
ამგვარი მაგალითების მოყვანა, საიდანაც ნათლად ჩანს, რომ ქართული თაარგმანი რუსულიდან მომდინარეობს, მრავლად შეიძლება.
ცხადია, სხვა ენაზე შესრულებული თაარგმანის გამოყენება აკრძალული არ არის, მაგრამ მხოლოდ იმ პირობით, თუ იგი დედნის უკეთ გაგებაში დაგვეხმარება. ხოლო თუ თარგმანის თარგმანს ვაკეთებთ, ამგვარ ნამუშევარს ორიგინალიდან თაარგმნილად არ უნდა ვასაღებდეთ.
რუსი კოლეგების შეცდომებს ქართველი მთარგმნელები თავისასაც უმატებენ. ააი, ორი მაგალითი, სადაც თაარგმანში ზუსტად იმის საწინააღმდეგოს ვკითხულობთ, რაც დედანშია:
ჩუქება
