სოხუმი
სოხუმი ძველი ქართული ქალაქია, რომელიც გაქრა. ოღონდ თავისი დიდი წინაპარის, დიოსკურიასაგან განსხვავებით, ზღვაში არ ჩაძირულა, ცეცხლის ალს აჰყვა ცაში. არა, ისტორიულ ანალებში ჩაძრომას და მემატიანეების მოხმობას არ ვაპირებ, აარ შეგეშინდეთ. მით უმეტეს იმის დასადასტურებლად, რომ სოხუმი ქართული ქალაქია. თუმცა ამგვარი დოკუმენტაცია არქივებში საკმარისზე მეტია, მაგრამ ახლა ამაში არ არის საქმე. მთავარი ის არის, რომ სოხუმი ძველი ქალაქია და რა თქმა უნდა, სოხუმი აფხაზური ქალაქია, ისევე როგორც ამ ქალაქის და კუთხის მკვიდრი შერვაშიძეები, ანჩაბაძეები, აფაქიძეები, ემხვარები, მარღანიები, მარშანიები, ჩქოტუები, ინალიფები, გურგულიები არიან, ძველი ქართული და ძველი აფხაზური არისტოკრატული გვარების შთამომავლები.
აამ ქალაქს ბევრი უნახავს, ბიზანტიელიც და გენუელიც, თურქის ფაშაც და რუსული ხიშტიც, მუჰაჯირობის ცოდო-ბრალიც და ბოლშევიკური კრეისერი „შმიდტიც“, რომელსაც ქალაქზე ზარბაზნები ჰქონდა დამიზნებული. ახსოვს ქქალაქის თავი თორდიაც, ბოლშევიკი მეზღვაურების მიერ თავადი უჯუშ ემხას დახვრეტაც და მისი აფხაზი ძიძიშვილი, ჰაკი აძბას თავგანწირვაც, მაგრამ ის, რაც სოხუმში 1992 წლის 14 აგვისტოს დაიწყო, ამ ქალაქის ისტორიაში გადამწყვეტი და საბედისწერო აღმოჩნდა. ამ დღეს ქართველებმა და აფხაზებმა ერთმანეთს დაუწყეს ხოცვა. მმსგავსი რამ 1989 წლის ივლისშიც მოხდა (რასაც ძალიან იშვიათად იხსენებენ) და ვოვა ვეკუასა და სხვა ქართველი და აფხაზი ბიჭების სიკვდილით დამთავრდა, მაგრამ ეს მაინც შეტაკება იყო და არა ომი. სისხლისმღვრელი, ხანგრძლივი და გამორჩეულად სასტიკი ომი, როგორც ეს ჩვეულებრივ ხდება, როდესაც ახლობელი ადამიანები დაერევიან ხოლმე ერთმანეთს...
„სამოქალაქო ომი – ომი კი არა, ავადმყოფობაა“, – ეს ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერის ცნობილი დიაგნოზი გახლავთ, რომელიც მან ესპანეთის სამოქალაქო ომს დაუსვა და არა მხოლოდ იმიტომ, რომ ბარსელონას რკინიგზის სადგურზე, კატალონიელმა ანარქისტებმა კინაღამ კაი გემრიელად მიახვრიტეს. აფხაზეთის ომი კი, რომლის ფრონტის ხაზი, როგორც სამხედრო, ისევე პოლიტიკური, იდეოლოგიური და გნებავთ, სულიერი თვალსაზრისით სწორედ სოხუმზე და სწორედ გუმისთაზე გადიოდა, გაცილებით უარესი ომი გახლდათ. ეს იყო პოლიტიკური და ეთნიკური კონფლიქტების, სამოქალაქო ომის, ძველი კავკასიური ვენდეტის უცნაური და კოშმარული ნაზავი, რომელმაც უამრავი მაგარი ბიჭი შეიწირა ორივე მხრიდან. უუნდა გამოვტყდე, რომ 27 სექტემბერს, 18 წლის შემდეგ, უპირველეს ყოვლისა, ჩემს ხალხს ვგლოვობ, მაგრამ ისიც კარგად მახსოვს, რომ „ვეფხი და მოყმე“ ჩვენი დაწერილია – ჩვენი, ქართველებისა და აფხაზების.
ამ ომმა შეიწირა არა მარტო მებრძოლები, არა მარტო მშვიდობიანი მაცხოვრებლები (რაც აბსოლუტურად სამარცხვინო და „არაკავკასიური“ რამ გახლავთ ორივე მხარისთვის), არამედ მთელი ქალაქი და მთელი მხარე ჩრდილო-დასავლეთ კავკასიის იმ უნიკალური რეგიონისა, რომელსაც აფხაზეთი ჰქვია.
სოხუმი ჩვენი თაობისა და ჩვენზე უფროსი ძმებისთვის ერთდროულად იქცა ტკივილის, იმედის, ღალატის, ბრძოლისა და ჰეროიზმის სიმბოლოდ, მთელი თაობების და ორი ერის ტრაგედიის სიმბოლოდ.
სოხუმი გაქრა. სოხუმი (ღმერთმა სიკეთე მისცეს და...) ვეღარასოდეს იქნება ისეთი, როგორიც 1993 წლის 27 სექტემბრამდე, 1992 წლის 14 აგვისტომდე იყო (ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ აფხაზეთი და სოხუმის ტრაგედიის ათვლა 27 სექტემბერთან ერთად, სწორედ 14 აგვისტოდან უნდა დავიწყოთ) და არა მხოლოდ იმიტომ, რომ ომამდე სოხუმის მოსახლეობის 70% ქართველი იყო, ანუ, პროცენტულად უფრო მეტი, ვიდრე თბილისის ქართველობა, არამედ სხვანაირი, არასაბჭოთა და ლამის ანტიკომუნისტური სილაღისა და ზღვისპირა ქალაქებისთვის დამახასიათებელი, განუმეორებელი კოლორიტული ელფერის გამოც. თავისი უნიკალური აფხაზურ-ქართულ-რუსულ-ბერძნული სლენგით, თავისი „ვასიათი“, თავისი კაფე „ამრათი“, თავისი „სოხუმი – გოროდ ბეზ ფრაეროვ“ და გიჟი მარადონათი, რომელიც ტაფაზე კოვზებით უკრავდა და უბერავდა: – „ია მარადონა, ია მარადონა, მარადონა ლუბიტ ჟენშჩინ“...
ასეთი ქალაქი აღარასოდეს იარსებებს, აღარ დაბრუნდება, როგორც დიოსკურია ვეღარ ამოვა შავი ზღვის ტალღებიდან. და ამ 27 სექტემბერს, ისევ 1992 წლის 14 აგვისტოს დღე მაგონდება და ერთი აფხაზი: – „ია, ვიტალიკ ჭანია, ზდეს ვსე მენია ზნაიუტ, ზაჩემ ეტა ვაისკა ზდეს, ზაჩემ ნამ სტრელიატ დრუგ ვ დრუგა“... არ ვიცი რატომ და დღეს, 18 წლის შემდეგ, სულ ის ვიტალიკა ჭანია მახსენდება. დ
და ასევე ჩემი ბიჭობის დროინდელი, ძველი, სოხუმური „ბლატნოი“ სიმღერის სიტყვები, უბრალო, სულელური სიმღერის უბრალო სიტყვები, რომელიც ახლა ძალიან ნიშანდობლივი გახდა: – „ი, ხაჩუ ია კაკ ი პრეჟდე, ჟიც ვ სუხუმი ბეზ ზაბოტნა“, მაგრამ სოხუმი, ჩვენი სოხუმი გაქრა და თავისი წინაპარი დიოსკურიასგან განსხვავებით, რომელიც ტალღებში ჩაინთქა, ცაში აჰყვა ცეცხლის ალს.
და როგორც დიოსკურია ვეღარ დააღწევს თავს შავი ზღვის ფსკერს... თუმცა ვინ იცის!
პ. ს. სოხუმზე კიდევ ბევრი რამე შეიძლება დაიწეროს და სულ სხვანაირად.
ჩუქება
