ელ. წიგნი
- ელ. წიგნი
- ავტორი
- გამომცემელი
შესაძენი წიგნები
რაოდენობა 0
0.00
ჩუქება
თავი I
„მაშინ ვითარ იქმნა ვახტანგ წლისა ათისა, გარდამოვიდეს ოვსნი სპანი ურიცხუნი და მოტყუენეს ქართლი თავითგან მტკურისათ ვიდრე ხუნანამდე, და მოაოჴრნეს ველნი არამედ ციხე-ქალაქნი დაურჩეს, თჳნიერ კასპისა. ხოლო კასპი ქალაქი შემუსრეს და ტყუე ყვეს, და წარიყვანეს დაჲ ვახტანგისი მირანდუხტ, სამის წლის ქალი.“
მანდილმოკრული ქალი შვილის საწოლიდან წამოდგა. კარს გახედა და შუა დარბაზში გამართულ კერიას მომცრო ჯირკვი დაუმატა. იღუღუნოს, ცივი ღამეებია... უზამთრო სიცივე შესჯდომია ბინდს, მღვიმესმიჩვეულ ღამურასავით... კვლავ კარს გახედა... ბაგრატი არ ჩანს... ისევე ჩაცმული მიუწვა ქალამზეს... ვაჩეს მშვიდ სუნთქვას მიუგდო ყური... ცეცხლის ალზე ხედავს, საბანი გადაუღეღავს ბიჭს გულზე. იცის ქალმა, აზრი არ აქვს მიფარებას. მაინც გადაიძრობს...
ძილბურანში გრძნობს, ხმაური უახლოვდება მთიდან დაძრული ზვავივით. თვალი გაახილა და წამოხტა. ხედავს, თორმეტი წლის ვაჩე პაპაისეულ ხმალს ხსნის კედლიდან. ახალშეღერებული, ვაჟკაცური მკლავებით ერევა მძიმე ფოლადს...
გარეთ ყვირილი ისმის. ქალების წიოკი და ბავშვების ღნავილი არღვევს დარაბამიხურულ სარკმელს...
ჩაუკეტავი კარი კაცმა შემოანგრია. ხედავს ქალი, ბაგრატს სისხლი დაუდის კეფიდან გულისპირამდე. მამამ ამაყიანი სინანულით შეხედა ხმალმოღერებულ ვაჩეს. წამში თვალი მოავლო ცოლის დამფრთხალ მზერასა და მძინარე ქალამზეს. შვილს შეუძახა, მომყეო და ეზოში გავარდა. თამრო ძუ ლომივით გადაუდგა ჯერ ომში გაუწრთობ ვაჟს. გონსმოუსვლელს წამში აართვა მახვილი. დას მიხედეო, მიაძახა და კარი გაიჯახუნა. ჯერ გასასვლელს ეცა ვაჩე, მერე შედგა, მძინარეს გახედა და თავი ჩაღუნა. არც ეგონა, დედა ასეთი ძლიერი თუ იყო, ვაჩეზე ძლიერი. კარი ჩარაზა. წამში კერიასთან მდგომ მომცრო ტაბლაზე დადებულ დანას წაავლო ხელი. მამისეულ ნაბადს ეცა, კედელზე დაკიდებულს... მეტი სამალავი არ ეგულებოდა მიწურში. გარეთ გასვლას აღარ ჰქონდა აზრი. სულ ახლოდან ისმოდა ღრიანცელი. სხვაგან ვეღარსად დამალავდა დას. მძინარეს ხელი მოხვია. მაინც ემძიმა ტანმოსულის მკლავებს ქარივით მიმქრალი რვა წლის ქალამზე. ეძინოს, ჯობს, წყნარად იქნებაო, გაიფიქრა და ნაბდის სიღრმეში მიაყუდა. ზურგით იჭერს დას. ვაჩე ზურგითვე გრძნობს, გოგომ გაიღვიძა. უკითხავად გაინაბა ძმის მხარსუკან. სუ, მტერიაო, - ბიჭმა კი უთხრა... დედაო? ძლივსგასაგონად იკითხა და პასუხად კარი შემოანგრია ვიღაცის ძლიერმა მარჯვენამ. ვაჩე ჩასაფრებული ნადირივით დგას დანამომარჯვებული და ორ წყვილ ფეხს უცქერს საფრიდან... იქნებ ვერც შეამჩნიონ სიბნელეში... ოსური საუბარი ესმის... ცნობს ოსურ კილოს, მეზობელი ფეფო ბებო საუბრობს ასე, ოსეთიდან აქეთ გამოთხოვილი... მაშ, ოსებმა გაბედეს თავდასხმა? ვაჩე მაგათ აჩვენებს სეირს!... ახლა კი განაბული უნდა იდგეს ჩირგვში მჯდომი კურდღელივით, და ჰყავს ზურგსუკან. უნდა გაჩუმდეს!...
წყალი მიასხეს კერიის ცეცხლს. კვამლი აუშვა უქრობელმა სიწმინდემ. მაშ, კერა შეუგინეთ, ოსებო, ვაჩესა?! ძარღვი დაებერა ბავშვურ შუბლზე. მხრჩოლავმა ბოლმა თავისი ქნა: დააცემინა ქალამზემ. ხედავს ვაჩე, უკან მობრუნდა კარისკენ მიმავალი წყვილი ფეხი. სუო, დას უთხრა და კედელს უფრო ააკრა მარცხენა იდაყვით. მერე კატასავით ისკუპა და წინ აეტუზა ორ ოსს. ერთს დანის გაყრაც მოუსწრო მუცელში... აი, მეორემ კი მოუქნია მახვილი. ქალამზეს კივილი გაიგონა და მხარგაგლეჯილი ჩაიკეცა. ოჰ, ქალამზე, აკი გითხრა ძმამ, სუო... წაქცეულმა დაინახა, როგორ გამოათრია საღად დარჩენილმა ოსმა გოგო. ფეხი დაუცდა და კერიას მივარდა უნებურად. ქალამზე ტირის და გაქცევას ლამობს.. მურით მოსთხუპნია ბავშვური სახე... ვაჩე იძაბება. უნდა, იქვე დავარდნილ სისხლიან დანას დასწვდეს... გამოუდგეს ნაბადში შეხვეულ, მორივით მხარზე გადებულ დას, მაგრამ ძალა არ მოჰყვება... კაცმა ვაჩეს გადააბიჯა, მეორეც გამოდგებოდაო, დანანებით ჩაილაპარაკა ოსურად და კარში გავიდა... ხედავს ვაჩე, ვიღაცას მის მიერ დაჭრილი ოსი გარეთ გაჰყავს... ხედავს და ესმის დის ტირილი... იქნებ უკვე შორსაა, მაგრამ ვაჩეს აქ ესმის... ყურის ძირში... ისევ ვერ სწვდება დანას... აკი დედამ უთხრა, დას მიხედეო... მაგრამ თვალთ უბნელდება და ყურშას ყმუილიღა ესმის ღამის ბინდივით უცებ ჩამოწოლილ სიჩუმეში... ყურშას ყმუილი და ჩუმი გოდება მთელი სოფლისა...
თავი II
„და ვიძიოთ ჩუენ შური პირველ ოვსთა ზედა, და შემდგომად-მცა ვძებნეთ საზღვარი ქართლისა ბერძენთაგან“. ამას იტყოდეს ყოველნი ქართველნი და იყვნეს მწუხარებასა შინა დიდსა.
მაშინ ვახტანგ იზარდებოდა და ისწავლიდა მიქაელ ეპისკოპოსისაგან ყოველსა მცნებასა უფლისასა, და სიყრმისა-ვე დღეთა შეიყუარა სჯული ქრისტესი უფროს ყოველთა მეფეთა ქართლისათა.“
ვახტანგმა ერთხელ კიდევ მოავლო თვალი პაპის, არჩილის, დროს დანგრეული მირიანისეული სვეტიცხოვლის ხის კედელს და თავს პირობა დაუდო, თუ მშვიდობით დაბრუნდებოდა, ტაძარი აღედგინა... ან იქნებ ახალიც აეშენებინა, ქვისა, უფრო მოზრდილი და დიდებული.
არტავაზს მოჰკრა თვალი: ცხენს ძალისძალი ჩორთით უახლოებდა ტაძრის მისადგომებს... მეფეს გაეღიმა. ჩანდა, მხედარს უჭირდა ნებიერი ულაყის შეკავება... საცაა, თავს აიწყვეტდა და გააქანებდა არტავაზს მუხრანისკენ. ანდა იქნებ დიღმისკენ გასეირნება ეწადა სამეფო თავლის რჩეულს? შეატყო თანშეზრდილს, დაქვეითება ეწადა და გაურჩებული პირუტყვი არ აძლევდა საშუალებას.... ოციოდე ნაბიჯიღა დარჩენოდა ვახტანგამდე, გაქანებული ცხენიდან გადმოხტა ვაჟი და ძლიერი მარჯვენით ცხენიც მიაჯაჭვა მიწას...
- ბავშვობიდან გატყობ, მიწაზე უფრო მყარად გრძნობ თავს, არტავაზ! - გაუღიმა მიახლოებულ ძუძუმტეს მეფემ. შველამ იგრძნო ძველი პატრონის ხელის ორანი და დრუნჩი მიაგება. მერე დაიფრუტუნა და განზე გაიწია. თითქოს უწყრებოდა, ამ ბედოვლათს რატომ აჩუქე ჩემი თავი? მეგონა, მეგობრები ვიყავითო. ვახტანგს მოეჩვენა, ცხენის აზრებს კითხულობდა და ალერსიანად მიუთათუნა ბეჭზე ხელი...
- ეგ დრო როდის გვქონდა, მეფევ ბატონო? - შეჰღიმა მოსულმა და თავადაც ვახტანგის მზერას გააყოლა თვალი... თითქოს გამორჩენილ ბავშვობას სვეტიცხოვლის თავს ზემოთ თუ მოჰკრავდნენ თვალს ორნი...
- უჩემობამ ხომ არ მოადუნა ლაშქარი, რა ამბავია ხერკს? ირანელი მხედრობა ხომ არ თავნებობს?
იცის ვახტანგმა, ურჯულოები ჯერ წყნარად არიან... მისი დახმარება როდი აქვთ გულში. თავადაც შიშის ქარი მოსდით დარიალს იქითა ველების წარმოდგენაზე. ნეტავ თუ იციან, რაოდენ მცირეა ოსთა მიწა მათთან შედარებით? და რაოდენ დიდ შიშს იწვევს მათი ქარიშხლის მარბიელი შემოქროლა?! არა მარტო ქართლში, რანსა და მოვაკანსაც მისწვდნენ არაერთგზის. ირანსაც აგემეს იმიერკავკასიური ხმალი...
- სიმშვიდეა, მეფევ ბატონო! - ვახტანგმა მწყრალად შეხედა. მიხვდა არტავაზი, მეფობით მიმართვა თუ იყო მიზეზი. აკი მრავალგზის გააფრთხილა, პირისპირ მაინც ნუ მიხმობთ მეფედ შენ და ბივრიტიანი, დაკარგული ბავშვობის მეგობრებიო. - სიმშვიდეა, ვახტანგ! იქიდან გეახლები. ლაშქარი ისევეა მოწყობილი, მუხრანსა და ხერკს შორის... მუხრანისკენა ტაფობზეა, შენი ბრძანებისამებრ, ირანელთა ათასეულები. ქართულ მხედრულს უგდებენ ყურს. ჩვენი ბიჭებიც მალიმალ დააგუგუნებენ... თან უთვლიან თითქოს, დაიხსომეთ... მალე თქვენკენაც დავჭექთო...
- ნეტავი მაგ დროს! ჩემო არტავაზ! ნეტავი მაგ დროს! - მეფემ ფიქრიანად მოავლო მზერა მცხეთის სანახებს...
დედაქალაქი... კი გქვია დედაქალაქი, ქვეყნის სისხლით მასაზრდოებო, მაგრამ განა შეგფერის დაბეჩავებული ყოფა ხალხისა? ყოფა რა მოსატანია და ვის დედა აკლია, ვის მამა, ძმა, და! დაი... გაახსენდა ვახტანგს მირანდუხტი... ცხრა წლისა თუ იქნება ახლა... რაღას იცნობს... გამოსყიდვა არ დაანებეს და ახლა აცადონ ოსებმა! რაღა ეხსომება... ძიძებს რომ ეპარებოდა და სულ კუდში დასდევდა კასპში ჩასულს „ვაკანგის“ ძახილით... ესეც ზურგზე რომ მოისვამდა სამი წლის დას და სადმე ბნელ ოთახში დაემალებოდნენ მზრდელსა. იქ უყვებოდა უცნაურ ამბებს, ისიც გულისყურით უსმენდა. მოძალებულმა ფიქრებმა დედა გაახსენა. მასთან უნდა მივიდეს, ნახოს წასვლის წინ, საქმეც მოაგვაროს.
არტავაზიც ქართლის უბედობის ფიქრებს თუ შეჰყოლია. მტკვისა და არაგვის შესართავს გასცქერს, ხანაც ცდილობს გაურჩებული შველა გააკავოს, მდუმარება არ დაურღვიოს მეფეს.
- დამიტოვე, არტავაზ, შველა... ვგონებ, გამწყრალია, რომ გავაჩუქე, ამიტომაც გეურჩება... ცოტას გავატარებ... ნიავს ვანახებ დიღმისკენ... - ინანა, რად წამომცდაო. აღარ გამიშვებს დიდ მანძილზე მარტოსო.
- მეც მიახლე, მეფევ ბატონო, ირანელი მსტოვრებითაა სავსე ქვეყანა. ვაი და გიცნოს მათგანმა ვინმემ? - სადავე მიაწოდა ვახტანგს.
- მაზდეანობა მოიშალა მირიანს აქეთ ქართლმა და შენ ვერ მოგაშლევინე „მეფევ ბატონო“, - სევდიან-ღიმილიანად დაურთო და მკვირცხლად მოახტა ულაყს. - არ გამოგადგება მთის ვიწროებში, მფრთხალია. სხვა შეარჩიე. ჭაკი ჯობია ომშიო, წინაპართ უთქვამთ, - გვერდზე მიმავალს გადმოხედა მეფემ და სადავე მიუშვა, - გიგოს თავლაში მოკითხე ჩემი ვერხვა და დამეწიე, თუ ხარ საომარად ვარგი. - ღიმილით მოაძახა ძუძუმტეს და გაქუსლა.
* * *
„მაშინ ვითარ იქმნა ვახტანგ წლისა თხუთმეტისა, მოუწოდა ყოველთა წარჩინებულთა ქართლისათა, და შემოკრიბნა ყოველნი ქალაქად.“
დიღმის სანახებს კარგად გასცილებოდა ვახტანგი, როცა არტავაზმა პირველად უწია მზერა. გულზე მოეშვა და ცოტა დაზოგა მეფის რჩეული ვერხვა... იცოდა სიყრმის მეგობრის ხასიათი... დიდი საქმის წინ განმარტოება და ფიქრი სჩვეოდა. ამისთნა დიდი გამოცდა კი პირველი იყო თექვსმეტი წლის მეფისთვის. ახლადშეღერებული ვაჟკაცის თვალებში მობერებული სევდა უკრთოდა, ქვეყნის საქმეებზე მოფიქრალს. ძალისძალად დაითანხმა ერისთავნი მთავარსარდლობაზე ბრძოლაში. დარბაზის ერის ხმობის დღე დაუდგა თვალწინ საურმაგის ძეს.
ამაღლებულზე დაბრძანებულიყო მეფე. გვერდით მოესხა ქართლის ერისთავი ჯუანშერი და ორთავ ეპისკოპოსი: მიქაელი და ბანქინარი. ერისთავნი და დიდებულნი სელებზე დამსხდარიყვნენ... ასისთავნი და ერი ფეხზე მდგარნი შესცქერდნენ ყმაწვილ მეფესა. შეკრებილთაგან ბევრს როდი სმენოდა ვახტანგის დაწყობილი საუბარი და ეგემა მისი მოსმენით შეცნობილი სიამაყე ქართველობისა... მეფისა და ერის თავს დატეხილი განსაცდელის გამო ნურავის დაუწყებთ ბრალის დებასაო, ურჩევდა მსმენელთა. მაშინ მოიწევს ქრისტიანი ტანჯვას, როცა ღვთისმსახურებას მოუკლებს და ამქვეყნიურ სიამეთა მიეცემა, როცა უკვდავ სულზე მეტად მოკვდავ ყოფას შეიყვარებსაო, - ამბობდა ვახტანგი.
- მამამან ჩვენმან, მაღალმან, - ხელი ცად აღაპყრო მეფემ, - ყოველი ნიჭითა და წყალობით დაგვიმშვენა ქვეყანა... საბრძანებლად მოგვცა სამოთხისდარი წალკოტი და ერთი დაგვიბარა მხოლოდ: მის მცნებათა მიმდევარნი ვყოფილიყავით და უფლის მოშიშნი. გჳრგჳნი სიბრძნისაჲ არს შიში უფლისაჲ და აღმოუყუავილის მხიარულებაჲ სიცოცხლისაჲ. რაჲჟამს იხილა და განრაცხა იგი, წყალობაჲ და მეცნიერებაჲ გონიერებისაჲ გამოუწჳმა მას და დიდებაჲ მცნების მოყუარეთა მისთა აღუმაღლა. ჩვენ კი იმის ნაცვლად, რომ ღვთისმოშიშად გვეცხოვრა, ლოცვითა და მარხვითა უკუგვეგდო მოძალებული მტერი, უგუნურნი, ერთურთსა ვმტრობთ და ვქიშპობთ. ჩვენივენაირნი კაცნი გავიხადეთ ადამის შვილებმა მტრებადა. რაღა დავუტოვეთ საქმნელი ბოროტსა? ამიტომ წუხს მამაი ჩვენი, ზეციერი: არ გამოვადექით კეთილგონიერად შემსმენელნი სწავლებისა შვილნი. ამიტომაცა წუხს და განსაცდელს უშვებს ჩვენზედა... ცრემლმა და ტანჯვამ იქნებ სინანული მოგვმადლოს ცოდვილთა, - დადუმდა მეფე, განაგრძო თავდადრეკილმა, - ხუთი წელია, ჩემი დის უბრალო ტანჯვა მიკლავს გულსა. განა დარჩა ქართლსა კერა, ერთი მაინც არ ეგულებოდეს ოვსეთს?... ყოველნი ჩემს დღეში ხართ და უცდით შესაფერ დროს. სიკვდილი სჯობს ჩვენს ყოფას. ოსთ კიცხთაგან როგორ მოვითმინოთ თავსლაფი? ბიზანტიონსა და ირანთან გამოჩენილი სიდინჯე ჩვენს სიძაბუნედ ხომ არ მიუღიათ უგუნურთა?... ის დრო დაგვიდგა, ერო, მამა-პაპის დანატოვარი ხმალი ავლესოთ და მათსავე ნაანდერძევ მიწაზე ფეხი ავულაგმოთ ჩრდილოელთა. - დადუმდა მეფე. ჯუანშერი წამოდგა ფეხზე... მოწიწებით შეჰბედა პასუხი მირონცხებულს.
- მართალი ბრძანე, მეფეო! ჴელითა ჴელოვნისაჲთა ქმნული იქის, ეგრეცა წინამძღუარი იგი ერისაჲ, რომელი-იგი ბრძენ იყოს! შენი ტკივილი როდია უცნობი და მიუხვედრელი ერისათვის. სამშობლოსთვის თავდადებულ წინაპართა შვილნი ვართ და სირცხვილს იოლად როდი ავიტანთ... შევკრიბოთ ჯარი და გავწიოთ ოვსეთსა, მეფეო. - დადუმდა მთქმელი, თითქოს ეძნელებოდა სიტყვის თქმა, მაგრამ არც ვინმე ეგულებოდა გამზრდელსა, მეფისათვის სათქმელი შეებედა, ენასმოწოლილი. - ჩვენგანი აირჩიე, მეფეო, სარდლადა... თავად ქართლს დარჩი და დამარცხების შემთხვევაში მიხედე ერსა. არ მიწყინო, მეფეო, სიტყვა. უფალმან დაგადგინა ჩვენსა წინამძღვრადა და მოგმადლა ყოველი ნიჭი, სამეფოი. მაგრამ ყრმა ხარ და უძეო... უმეფოდ არ დაგვიგდო ქართლი! - დადუმდა ჯუანშერი. დაეთანხმა დარბაზის ერი ქართლის ერისთავს. მეფემ მტკიცედ მოავლო თვალი შეკრებილთა.
- ვიცი, გამზრდელო, უმეტესი ზრუნვითა თქვი ყოველი, მაგრამ უმთავრესი დაგვიწყნია: ჴელთა შინა უფლისათა არს წარმართებაჲ და პირსა მისსა წიგნ-წერით დადვის დიდებულებაჲ. ჩემი თავისა და ხმლის იმედად როდი მივალ იმიერკავკასიონსა... უფალი მიწინამძღვრებს და მისი ყოვლისშემძლებელი ჯვარი! მისთვის მიმინდვია სამართლის აღსრულება. თუ ვერას გავხდები, არა ვყოფილვარ ის საჭირო კაცი, რომელსაც უფალი გამოარჩევს, ალბათ. - ვეღარავინ შეჰკადრა სიტყვა მეფეს... დაიშალნენ მოდარბაზენი. ლაშქრობის სამზადისს შეუდგა ერი.
იცის არტავაზმა, ვახტანგის მეფობის საძირკვლის ჩაყრა დარიალიდან იწყება. იქ აიღებს სათავეს მისი, როგორც მეფის, დიდებაცა და მარცხიც. ამიტომაა ასეთი დინჯი და წინდახედული. აკი ერთი კვირაა, მცხეთას მობრუნდა მუხრანიდან. ლაშქრის წვრთნა-ვარჯიში ჯუანშერს ჩააბარა. თავად სვეტიცხოველთან, ახლა სადღაც მთაში დაყუდებული მდუმარე ბერის, თადეოზის, ყოფილ სენაკში, მარხვასა და ლოცვაში ატარებდა ღამეებს. დღე ეტრატებს წერდა, მალემსრბოლელებს იღებდა და აგზავნიდა, აუცილებლობის შემთხვევაში არღვევდა მდუმარებას... ერთი კვირის უნახავს მოეჩვენა, დასუსტების ნაცვლად მოეღონიერებინა მკაცრ მარხვას მეფე.
ისევ დაეკარგა ძუძუმტე ჰორიზონტის ბინდშერეულ ხაზზე არტავაზს. ისევ გააჭენა ვერხვა.
* * *
კალის ციხის გალავნის ქონგურებს კაი ხანია, მოჰკრა თვალი ვახტანგმა. მეციხოვნეებმა მაშხალები თუ აანთეს, ალაგ-ალაგ გამოკრთის მქრალი ნაპერწკალი. დგას ბინდით შემოსილი მთის კალთაზე და მტკვარს გასცქერს. ნისლი გაწოლილა განგმირული გველეშაპივით განრთხმულ მდინარეზე. დასავლეთის ცაზე გადაკრული მტრედისფერი დიდი ხანია, შეცვალა ღამეშერეულმა სილურჯემ. შურის ციხიდან მწუხრის ზარების რეკვა მოსწვდა მეფის ყურს. დგას ვახტანგი და თვალს ვერ აცილებს მტკვრის იქითა ტაფობზე მდინარეს გამოყოფილ კლდეს, გალავანივით რომ მიუყვება წყალს. ხედავს ვახტანგი, ტაძარია კლდის ქიმზე. ადრე არასდროს უნახავს აქ ღვთის სახლი. ნუთუ ბოლო ორიოდ თვეში, რაც აქეთ არ ყოფილა, წამომართა დაუღალავი კაცის მარჯვენამ? მერე, რომ არ ახსენდება, კალის ციხესთან, მტკვრის გაღმა, ტაძრის აშენება ებრძანებინოს? დგას ვახტანგი და გასცქერის ტაძარს ღამის ბინდბუნდში. უკვე მხოლოდ ტაძარი როდია? მხედარს ხედავს ხელაღმართულს! კვირობს მეფე, ამოდენა მხედარს როგორ ვხედავ მტკვარგადაღმაო. ჩვენებაა რამე! დაქვეითდა. სადავემიშვებული შველა ადგილიდან არ დაძრულა. ოციოდ ნაბიჯი გაიარა მეფემ... წყარო უნდა ნახოს სადმე, პირი გაუშრა. თავს აბრუნებს, ტაძარიც და მხედარიც გაუნძრევლად დგანან... შველა მორჩილად მიჰყვება ფეხაბნეულ ვახტანგს. ლურჯციანი მთვარის მკრთალ ანარეკლს მოჰკრა თვალი, წყალი თუაო, იფიქრა... დაიმუხლა ახლოს მისულმა, პეშვით შეისხა სახეზე და ეცხელა. ნუთუ გრძნობაც მღალატობსო, გაიფიქრა და ცხენს დაუძახა ჩუმად. მოახტა და გზის გაკვლევა სცადა. დააბნია ღამეულმა ჩვენებამ... არ ახსოვს, საით წავიდეს. ციხის კედელი არსად ჩანს... ცაც ღრუბლებს შეუმოსავთ... გახედა, თვალი ვერ უწია მტკვრის პირს. ისევე დგას იდუმალი ცხენოსანი... ტაძარი კი გაფერმკრთალებულა, ღრუბელს დამსგავსებია... მხედარს კი მკაფიოდ არჩევს და აღმართულ მარჯვენასაც. მქრალად ნათელი დასდგომია თავს. შარავანდედი თუაო, იფიქრა აფორიაქებულმა. კარგ ნიშნად ჩათვალა წმინდა გიორგის ჩვენება ხანგრლივი ლაშქრობის წინ. პირჯვარი გამოისახა. დაქვეითდა და მიწას დაუგდო ყური. კვნესა ესმის, ქართველთა დაღვრილი სისხლის კვნესა. ერთხანს დაჩოქილი დარჩა. „მიაქციო ბოროტი მტერთა ჩემთა; ჭეშმარიტებითა შენითა მოსრენ იგინი,“ - გაუხმიანდა გონებაში ფსალმუნის სიტყვები. საურმაგი გაახსენდა, მზრდელი თავისი. ნათლად დაუდგა ჭაღარა ვაჟკაცი, მამის მარჯვენა ხელი და მეგობარი. ქვეყნისათვის მოფიქრალს უფალი შეეწევაო, მალიმალ ესმოდა წლების წინ. ახლა დადუმებულიყო უკვე წინაპართა დასს შეერთებული მზრდელი, თითქოს, ვეღარ ხედავდა შეგონების საჭიროებას.
დინჯად მოექცა ზურგზე ცხენს. სახლისკენ, შველაო, პირუტყვს ჩასჩურჩულა და თავი მიანდო ერთგულის ალღოს...
* * *
უცაბედად გადაეყარა არტავაზი ტყიდან გამოსულ ვახტანგს. უხასიათო მოეჩვენა ერთხანს მდუმარედ მიმავალი მეფე. შემდგომ წამიერად შეაყენა ცხენი.
- რას ხედავ, არტავაზ, მტკვრისკენ, ქიმზე? - ჩრდილოეთისკენ უჩვენებს ხელით.
- კლდეებია მანდ, ვახტანგ, ბუნებრივი გალავანივით მორტყმული... დანახვით კი ვერ ვხედავ უკვე... მდინარის ლიცლიცი თუღა ჩანს მთვარის გამოჩენის ჟამს.
- მხედარი ვნახე წეღან! ტაძრის წინ, - ამბობს მეფე და მეგობრის სახეს აკვირდება ორიოდ ნაბიჯში შეყენებული ცხენის ზურგიდან. - მეც გამაკვირვა, ამ სიშორიდან აღმართული მკლავიც კი გავარჩიე... წყნეთში არავინ გეგულება, ღამე გაგვათევინოს? - ცოტა ხნის დუმილის შემდეგ ეუბნება არტავაზს და წყნეთისკენ მიმავალ ბილიკზე გადაუხვევს.
- მეგულება, ვახტანგ... - მიჰყვება უკან მეგობარს და ფიქრობს, რამხელა ტვირთს ჰკიდებს განგება ზოგჯერ შვიდი წლის ბავშვსაც კი. მხოლოდ სულელი თუ შენატრებს მეფეს გვირგვინს, რომელს თანმოყოლილი სკიპტრაც მიწაში ფესვგადგმულ მუხასავით მძიმეა და მხოლოდ მეფისავე სისხლს მოითხოვს საზრდოდ.
* * *
დაფუსფუსდა თედო პაპა. უბრალო ამბავი ხომ არაა, მეფის ძუძუმტე ეწვია სტუმრად. მერე რა, თუ არაფერი გვინდაო, მეაბჯრემაც შემოითვალა. მერე რა, თუ ხმელი პურისა და ქუმელის მეტი არა ეგულება, ბოლოკი თუ მოიძებნება ხელისგულისოდენა ბოსტანში. სამაგიეროდ, მოსახდელი ქვევრი აქვს სუფთა საფერავისა, ერთი მარცვალი არაფერი ურევია, თავისი ხელით მოვლილი საფერავისა. სწორედ რომ საბარძიმეა და ვერ ჩააქვს მოხუცს ქვემოთა სოფლის ტაძრამდე. უჭირს მუხლი. ცხენს ვინ ჩივის, სახედარი არა ჰყავს მარტო დარჩენილს. ანდა რომც ჰყავდეს, იმას რაღა აჭამოს ზამთარში? თავი კი გააქვს კეთილი მეზობლების შეწევნით. უცქერის ვახტანგი მობარბაცე მასპინძელს და თავს ძლივს იკავებს ვინაობის გამხელისგან. არ უთხრას, სჯობს. არტავაზის სტუმრობაც დიდი ნუგეშია მოხუცისთვის. ოდესღაც საურმაგთან ყოფილა მეჯინიბედ. მერე წამოსულა. არტავაზს არც ეგონა, ასე თუ უჭირდა მოხუცს. წაყოლა შესთავაზა.
- სად წამოვიდე, შენი ჭირიმე! მეფის კარზეო? ვის რად უნდა ჩემისთანა თავმობეზრებული? ვახტანგ მეფეს, ენაცვალოს ჩემი მზე, ახალგაზრდები უნდა, ე, თქვენნაირი. - ვახტანგისკენ გაიშვირა მომჭკნარი მარჯვენა. - ძალა უნდა, ძალა! მესმის, აქაც კი აღწევს, ბებრულ ყურებში და გულში ქვეყნის ტკივილი, მეფის ტკივილი. ე, შვილო, მე რომ მაგის ტოლა ვიყავ, ცხენებს დავდევდი და დანალვაში ვშველოდი კაკოიასა. ე საბრალო ბავშვი კიდე დასვეს ტახტზე და მისცეს აწიოკებული ქართლის საჩივარი. - ვახტანგმა ღია სარკმელში გახედა მოდარაჯე ღამეს. არტავაზმა თავი ჩაღუნა. - მიეშველეთ, პაპა გენაცვალოთ, მიეშველეთ!
- მივეშველებით, თედო პაპა, მივეშველებით, - ლუკმა გატეხა დილიდან ნამარხულევმა მეფემ. ეამა სოფლის, ბოლის, სიღარიბისსუნიანი პურის ქერქი.
- გავიგე, ოსეთს მიდის ლაშქარიო... ეჰ, ნეტამც მუხლში მქონდეს ძალა და ჩემი თათას ჯავრი ამოვიყარო.
ახლაღა გაახსენდა არტავაზს, ერთადერთი დაქვრივებული შვილი, ნინო, მოხუცს ოსებმა კასპზე შემოსევის დროს გასტაცეს ცხრა წლის ქალიანად. აღარც ცოცხლისა იცოდა ამბავი და აღარც მკვდრისა. მას მერე მიატოვა საურმაგის თავლა და დედულეთში გადმოსახლდა, უპატრონოდ მიგდებულ ქოხში.
პირველად ბოლო წლების განმავლობაში ჩაეძინა ვახტანგს უშფოთველად. თავისა უკვირდა შემდგომ: ამხელა ბრძოლის წინ როგორ ვიგემე მშვიდი ძილიო? არტავაზი მთელ ღამეს სდარაჯობდა მეფეს. გამცემს არ სძინავსო, ფიქრობდა და სიჩუმეს უსმენდა სარკმელში.
