„ოდისეა“, დიდი მოგზაურობის დასაწყისი ამბავი სულ ოთხია. პირველი, ყველაზე ძველი – გამაგრებულ ქალაქზეა, რომელსაც უტევენ და იცავენ გმირები. მცველებმა იციან, რომ ქალაქი განწირულია ხმლისა და ცეცხლისთვის, ხოლო წინააღმდეგობა უსარგებლოა; დამპყრობელთაგან ყველაზე სახელგანთქმულმა, აქილევსმა, იცის, რომ განწირულია დასაღუპავად და გამარჯვებას ვერ მოესწრება [...]
მეორე, დაკავშირებული პირველთან, დაბრუნებაზეა. ოდისევსზეა, სასტიკ ზღვებზე ათი წლის ხეტიალისა და მომხიბვლელ კუნძულებზე გაჩერებების შემდეგ მშობლიურ ითაკას რომ მიადგება გემით...
ხორხე ლუის ბორხესი, ოთხი ციკლი
ეს ზღვა, მართლაც, ელჯის (ელჯი – დიდი პოეტი ელჯერნონ ჩარლზ სუინბერნი (1837-1909)) თქმისა არ იყოს, ეს ზღვა მართლაც საყვარელი, ჭაღარა დედაა. წვინტლისფერი ზღვა. ყვერებგამთოშავი ზღვა. Ἔπι οίνοπα πόντον (Ἐπὶ οἴνοπα πόντον – ძვ. ბერძნ. „ღვინისფერ ზღვაში“. ჰომეროსის საყვარელი ეპითეტია.). ეჰ, დედალოს, ბერძნები! უნდა გასწავლო, რომ დედანში წაიკითხო. Θάλαττα! Θάλαττα (Θάλαττα! Θάλαττα! – ძვ. ბერძნ. „ზღვა! ზღვა!“ ჯოისმა აქ წაკბინა ბაკ მალიგანს, რომელმაც იხმარა არსებითი სახელის ატიკური ფორმა Θάλαττα (ძველი ბერძნული ენის შესწავლა ატიკური დიალექტით იწყება). ჰომეროსისეული ფორმაა θάλασσα.)! ჩვენი დიდი, საყვარელი დედა. მოდი და შეხედე.
ჯეიმზ ჯოისი, ულისე
„ოდისეა“, ძველი ბერძნული: Ὀδύσσεια, ლათინიზებული: Odýsseia – ორიდან ერთ-ერთი მთავარი ძველბერძნული ეპიკური პოემაა, რომელიც ჰომეროსს მიეწერება. ეს არის ერთ-ერთი უძველესი ლიტერატურული ნაწარმოები, რომელსაც დღემდე ინტენსიურად კითხულობს თანამედროვე საზოგადოება. როგორც „ილიადა“, „ოდისეაც“ 24 წიგნად (სიმღერად) იყოფა. იგი მიჰყვება ითაკის მეფეს, ბერძენ გმირ ოდისევსს მის მოგზაურობაში შინ ტროის ომის შემდეგ. ათწლიანი ომის შემდეგ ოდისევსის შინ დაბრუნებასაც ათი წელი დასჭირდა. ამ დროს ოდისევსი და მისი მეგობრები უამრავ განსაცდელს გადაეყარნენ. არყოფნისას ოდისევსი მკვდრად ითვლებოდა, ხოლო მის მეუღლე პენელოპესა და ვაჟს, ტელემაქოსს, მოუწიათ დაპირისპირება სასიძოთა წინააღმდეგ, რომლებიც ოდისევსის სახლში შემოეჭრნენ და პენელოპეს ხელს ითხოვდნენ.
თავდაპირველად „ოდისეა“ დაიწერა ჰომეროსისეულ ბერძნულ ენაზე დაახლოებით ძვ.წ. VIII-VII საუკუნეებში, ხოლო ძვ.წ. VI ს. შუაგულიდან გახდა ბერძნული ლიტერატურული კანონის ნაწილი. ძველებს ჰომეროსის ავტორობა არ აეჭვებდათ, მაგრამ თანამედროვე მეცნიერება ძირითადად მიიჩნევს, რომ პოემები ჩამოყალიბდა ზეპირი ტრადიციის შედეგად. თუ გავითვალისწინებთ, რომ ძვ.წ. V საუკუნემდე საყოველთაო განათლებას ადგილი არ ჰქონია, პოემებს ასრულებდნენ აედოსები და რაფსოდოსები და მათ უფრო უსმენდნენ, ვიდრე კითხულობდნენ.
ეპოსის უმთავრესი თემები მოიცავს ნოსტოსს (νόστος „დაბრუნება“), მოგზაურობას, ქსენიასა (ξενία – „სტუმარმასპინძლობის მეგობრობა“) და განსაცდელს. მეცნიერები დღემდე განიხილავენ პოემის გარკვეული ჯგუფების, მაგალითად, ქალებისა და მონა ქალების, თხრობით მნიშვნელობას, რაც უფრო შესამჩნევ როლს ასრულებს ეპოსში, ვიდრე ანტიკური ლიტერატურის სხვა მრავალ ნაწარმოებში. ეს ფოკუსი განსაკუთრებით შესამჩნევია კონტრასტში „ილიადასთან“, რომელშიც მოთხრობილია ტროის ომში მეფეებისა და მეომრების გმირობებზე.
„ოდისეა“ ითვლება დასავლური კანონის ერთ-ერთ ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან ნაწარმოებად. „ოდისეის“ პირველი ინგლისური თარგმანი შესრულდა XVI საუკუნეში. მისი ადაპტაცია და გადააზრება დღემდე გრძელდება სრულიად სხვადასხვა მატარებელზე. 2018 წელს, როდესაც BBC Culture პლატფორმამ მთელ მსოფლიოში გამოჰკითხა ექსპერტები, რომ ეპოვა ყველაზე მდგრადი ლიტერატურული ნარატივი, „ოდისეა“ სიის სათავეში აღმოჩნდა.
ექსპოზიცია (წიგნები 1-4)
ოდისეა იწყება ტროის ათწლიანი ომის დასასრულით („ილიადის“ სიუჟეტი): ოდისევსი (ცნობილია ლათინური ვარიანტითაც, როგორც ულიქსესი ან ულისესი), ითაკის მეფე, ტროის ომის ერთ-ერთი უდიდესი გმირი, ჯერ კიდევ არ დაბრუნებულა შინ, რადგან მან განარისხა ზღვის ღმერთი, პოსეიდონი. ოდისევსის ვაჟი, ტელემაქოსი, დაახლოებით, ოცი წლისაა, ცხოვრობს მამამისის სასახლეში დედასთან, პენელოპესა და ასრვა ხმამაღალ და თავხედ სასიძოსთან, ერთად, რომლებიც ითხოვენ, რომ პენელოპემ გააკეთოს არჩევანი და ერთ-ერთი მათგანი ოდისევსის ქვრივის მეუღლედ და, შესაბამისად, ითაკის მეფედ გამოცხადდეს. სანამ ეს არ მოხდება, ისინი, მასპინძლის ხარჯზე, ყოველდღე ქეიფობენ ოდისევსის სასახლეში და აჩანაგებენ მის ქონებას.
ოდისევსს იცავს ქალღმერთი ათენა, რომელიც სთხოვს ზევსს, ღმერთების მეფეს, რომ, ბოლოს და ბოლოს, ნება დართოს ოდისევსს, სამშობლოში დაბრუნდეს, მაშინ, როდესაც პოსეიდონი სტუმრადაა ეთიოპიელებთან და არ არის ოლიმპოსის მთაზე. ამავე დროს, ოდისევსის მეგობრის, ბელად მენტესის სახით ათენა ეწვევა ტელემაქოსს, რომ დაარწმუნოს იგი, გაეშუროს მამამისის ამბების გამოსაკითხავად. იგი მას თავაზიანად უმასპინძლებს და ორივენი ერთად აკვირდებიან, რა ღრიანცელი აქვთ ატეხილი სასიძოებს, სანამ აედოსი ფემიოსი მათთვის მღერის.
იმავე საღამოს ათენა, ამჟამად უკვე ტელემაქოსის იერით, იპოვის ნამდვილი უფლისწულისთვის შესაფერის ხომალდსა და ეკიპაჟს. შემდეგ დილას, ტელემაქოსი იწვევს ითაკის მოქალაქეთა სახალხო კრებას, რომ განიხილოს, როგორ უნდა მოექცნენ გათავხედებულ სასიძოებს, რომლებიც შემდეგ დასცინიან ტელემაქოსს. ათენას თანხლებით, რომელიც ამჯერად ოდისევსის კიდევ ერთი ძველი მეგობრის, მენტორის, სახითაა წარმოდგენილი, ტელემაქოსი გაეშურება კონტინენტურ საბერძნეთში ნესტორთან, რომელიც ყველაზე
ჩუქება
