სასუფეველი

წინათქმა 
 „ბაჰრამ სადეყიმ თავისი მცირერიცხოვანი 

ნოველებით აჩვენა, რომ უკვდავებისთვის

ჭრელაჭრულა წიგნებით სავსე ვიტრინები 

როდია საჭირო“ 

ჰუშანგ გოლშირი


 ვინ იყო ეს კაცი, რომლის სიკვდილმა „უფრო მეტად გააოგნა მეგობრები და მკითხველები, ვიდრე დაამწუხრა?!

ბაჰრამ სადეყის სიცოცხლის ფინალი მისი მოთხრობების ფინალს დაემთხვა: კი მაგრამ, რატომ? რისთვის? თანაც, ასე მარტივად, ასე უბრალოდ?“

ასეთი იყო. მისივე თქმით, კითხვების ტვირთით დამძიმებული. თითქოს მოულოდნელი ფინალი, კაცმა რომ თქვას, ლოგიკურად მოსალოდნელი იყო: ბაჰრამ სადეყი თავიდანვე განწირული იყო ასეთი ბედისწერისათვის. მას ისევე სდევდა ბედის ირონია, როგორც მის პერსონაჟებს. „(ეს პერსონაჟები) მუდამ სიცარიელის ფაზამდე მიდიან. გრძნობენ, რომ ვერ აკმაყოფილებენ საკუთარ თავს. ეს გრძნობა კი სათავეს ჩემში არსებული წინააღმდეგობებიდან იღებს. ნათქვამია, როცა კაცი საკუთარ თავს ჰკითხავს: „რატომ?“ „რა მიზნით?“ მისი საქმე წასულია. მე ასეთი კაცი ვარ.“ 



* * *


ბაჰრამ სადეყი 1936 წელს ისპაჰანის ახლოს, ნაჯაფაბადში, დაიბადა. იქ, სადაც „ძეწკვებად დაფენილ ნაკადულებს ხეხილის ბაღები და ვრცელი ყანები აემწვანებინათ, სადაც გამოფიტული მთა-უდაბნოსგან გამოტაცებული მცირე ადგილი ბუნებას ოაზისად ექცია.“

...დაწყებითი კლასები თავისსავე სოფელში დაამთავრა, საშუალო სკოლა ისპაჰანში, უმაღლესი სამედიცინო განათლება კი თეირანში მიიღო. თუმცა თეირანისა და ისპაჰანის უნივერსიტეტებიდან ერთდროულად მიიღო თანხმობა ჩარიცხვის თაობაზე, ოჯახმა უყოყმანოდ აირჩია დედაქალაქი. ამ ბუნებრივ და თავისთავად სწორ გადაწყვეტილებას ბაჰრამ სადეყის უფროსი და ირან სადეყი წლების მერე ოჯახის დიდ შეცდომას უწოდებს: ერთი შეხედვით მხიარული, საზოგადოებისმოყვარე, ირონიითა და ენამახვილობით განთქმული ბაჰრამი ძალიან გულჩახვეული, ფაქიზი სულის და ოჯახს ზედმეტად მიკედლებული კაცი იყო. ოჯახის საფარის, მისგან მინიჭებული სიმყარის, დაცულობის დაკარგვა იქცა, ირან სადეყის აზრით, მისი ძმის ყველა ცხოვრებისეული სირთულის მთავარ წყაროდ. თვითონ ბაჰრამ სადეყიც წერს: 

„არასდროს არც ერთი ადგილი არ მყვარებია, სადაც მარტო ვყოფილვარ, ოჯახის გარეშე. ჩემი სული ოჯახის სიყვარულითაა მოზელილი.“ 

ამ სიყვარულის მთავარი ღერძი დედა იყო, რომლის სიკვდილის მერე სადეყის დიდხანს აღარ უცოცხლია. 

ერთხელ ინტერვიუს დროს ჰკითხეს, ხომ არ გვეჩვენება, რომ თქვენი სარკაზმი საზოგადოების ერთადერთ წევრს დედას არ ეხებაო? უპასუხა: „მართალი ბრძანდებით. დედას გამორჩეული ადგილი უჭირავს. დედა ერთადერთი სულიერია, ვისაც შვილი უპირობოდ უყვარს, ყოველგვარ მდგომარეობაში ღებულობს მას. ამდენად, ის შვილის მარადიული ნავსაყუდელია. რომც ვერ გრძნობდეს შვილის ტკივილებს, რომც არ ესმოდეს მისი, მათ შორის არსებული შინაგანი კავშირი, რომელსაც სხვას ვერაფერს მიამსგავსებ, ამ გრძნობიერ თავშესაფარს უცვლელად ინახავს.“ 

ბაჰრამ სადეყიმ ძალიან მალე მოიპოვა პოპულარობა. სრულიად ახალგაზრდა, უნივერსიტეტის სტუდენტი, უკვე ცნობილი პროზაიკოსი იყო. თუმცა, ბუნებრივია, თავიდანვე ყველა მისი ნოველა სრულყოფილებით ვერ დაიკვეხნიდა, მაგრამ მისი ასეთი უპირობო მიღება მკითხველთა მიერ შემთხვევითი არ იყო: ამ ახალგაზრდა კაცს სათქმელიც ჰქონდა და ფორმებსაც ეძებდა. რაც მთავარია, მოვლენებისადმი ირონიული დამოკიდებულება, შერწყმული გამოხატვის ორიგინალურ, მხოლოდ მისეულ, საშუალებებთან, რაღაცას ახალს ჰპირდებოდა 60-იანი წლების ლიტერატურის მოყვარულ ირანელებს. გამოჩნდა ფიქრიანი მწრალი, რომელსაც ღრმად ჰქონდა გაცნობიერებული მხატვრული სიტყვის დანიშნულება და მწერლის პასუხისმგებლობა ლიტერატურისა და მკითხველის წინაშე. მწარე, სარკაზმში გადასული მკენწლავი ირონია იყო მისი წარმატების საიდუმლო. იცოდა, მას თავისი მკითხველი ჰყავდა. ყველას გემოვნებას და პოპულისტურ ფასეულობებს არ ცნობდა და არც ეპოტინებოდა. სჯეროდა, რომ მწერალი მკითხველისათვის უნდა წერდეს, მაგრამ არა ყველასათვის. მწერალი კი ის კაცია, „ვისშიც ღვთით ბოძებული ნაპერწკალი ღვივის, ვისაც სულიერი და ფიზიკური არსებობა წერას სთხოვს...“

„მოთხრობის და რომანის ერთ-ერთი პირობაა, რომ მწერალმა თავისი დროის პრობლემები ასახოს, მხოლოდ საკაცობრიო ყალიბში, კაცობრიობის მარადიული პრობლემების ფორმით. თუ მწერალი ამ პირობას არ ითვალისწინებს და მხოლოდ დღევანდელი სატკივარი იზიდავს, ის ხვალ მკვდარია, „დღევანდელი მოდაა“ მხოლოდ,“ წერდა სადეყი. 

როცა ნოველის წერას იწყებდა, ზუსტად იცოდა, რა ფუნქცია ეკისრებოდა მის ნოველას და რას უნდა მოელოდეს მისგან მკითხველი. მისთვის ნოველის წარმატების მნიშვნელოვანი ფაქტორი კარგი დასაწყისი და დასასრული იყო. „დასაწყისი ისეთი უნდა იყოს, რომ მკითხველს მაშინვე გაუჩნდეს ვარაუდი. გაუჩნდეს სურვილი, მიჰყვეს თხრობას. იგრძნოს, რომ მწერალს რაღაც აქვს სათქმელი, რომ რაღაცას ისეთს ეტყვის მას, რასაც ვერ ჩაუვლის.“ 

ცნობილი პროზაიკოსი, ბაჰრამ სადეყის თანამედროვე, ყოლამჰოსეინ საედი ამასთან დაკავშირებით ამბობდა: „მოთხრობას ისე იწყებდა, თითქოს შესავალი გამოტოვა და ამბავს შუიდან მოგვითხრობსო.“

ამ დეტალიდანაც ჩანს ბაჰრამ სადეყის სიყვარული დეტექტური ჟანრისადმი. მწერალი თვითონაც აღნიშნავს, რომ ამ ჟანრის ზოგიერთი კომპოზიციური ელემენტი თავისი ნაწარმოებების მხატვრულ ქსოვილს ორგანულად მოარგო: დაძაბული მოლოდინი, უცნობი პერსონაჟი, იდუმალება,