ნობელიანნი და უნობელონი
ნობელი და ნობელიანტები – ძველი თემაა, ისტორიაა, სიუჟეტია, რომელიც ცოცხლობს, გიზიდავს, გიხმობს, გეძახის და როგორ გინდა, თვალი აარიდო, თავიდან მოიცილო ფიქრი და განსჯა მოვლენაზე, რომელმაც მსოფლიო ლიტერატურა, როგორც პროცესი, სისტემად აქცია და მისცა მას ინსტიტუციური ხასიათი.
არსებობს თემა, არსებობს ინტერესი და არსებობს იდეა, რომელიც დროთა განმავლობაში წიგნად გვევლინება. ასე გაჩნდა „ნობელიანტების ინტელექტუალური ატლასიც“, წიგნი, რომელიც თითქოს ერთი ჩვეულებრივი კრებულია, მაგრამ მასში შესული, ერთად თავმოყრილი წერილები ქმნიან მნიშვნელობათა ისეთ ველს, როგორიც სხვაგან არ გვინახავს, არ გვახსოვს, არ გვიგრძნია.
დიახ, არის მასში რაღაც უჩვეულოც და მიმზიდველიც. როგორც ყველა ატლასს, მასაც აქვს სისტემატურობა. წიგნი ორ ნაწილად იყოფა. პირველ ნაწილში ნობელიანტები წერენ ნობელიანტებზე, მეორეში ისევ ნობელიანები - ოღონდ უნობელოებსა და სხვა თემებზე.
დახედავ, თვალს გადაავლებ და თავისთავად ჩნდება კითხვა: საერთოდ, რატომ წერენ მწერლები ერთმანეთზე? ნუთუ იმიტომ, რომ დააკვირდნენ, შეამოწმონ, შეისწავლონ ერთმანეთი; ან იქნებ ეტოლებიან, ედრებიან, ენაცვლებიან ერთმანეთს; ვინ იცის, შეიძლება ერთმანეთის სტიქიაში იმიტომ შედიან, რომ იქ საკუთარი თავი მოძებნონ.
სიდიდესთან თუ სიდიადესთან შეხება ბადებს თავისუფლებას, საიდანაც სხვანაირად მოჩანს ნაცნობი სახე. ნაცნობი სახე უცნობი შტრიხებით. ამიტომ აღარ გიკვირს, თუ სარტრი კამიუს საქციელში „ამაყ თავმდაბლობას“ დაინახავს ან დაგიწყებს ლაპარაკს ტყუილზე, რომელიც „უცხოში“ აღმოუჩენია. ან როგორ გავიგოთ, თუ იგივე სარტრი შევა ფოლკნერის ცნობიერების სიღრმეებში, გამოიტანს დამსხვრეული დროის ფრაგმენტებს და დაგმობს მის მეტაფიზიკას. უნდა ვენდოთ თუ არა მარკესს, როდესაც იტყვის, ჩემი სული ფოლკნერს ეკუთვნის, მაგრამ ჰემინგუეის ოსტატობა ერთიანად მიპყრობსო. ვინ იცის, რამდენად გულწრფელია ფოლკნერი, როცა კამიუს მსოფლმხედველობრივ მარცხზე ლაპარაკობს. და შეიძლება აღარც დაფიქრდე იმაზე, ესმის თუ არა იოსიფ ბროდსკის ჩესლავ მილოშის ლექსი, ან რატომ არის შეიმას ჰინი ესოდენ პათეტიკური კოლეგებზე საუბრისას.
არ ვიცი, რატომ, მახსენდება ფაქტი, როდესაც ფოლკნერი და კამიუ პირველად შეხვდნენ ერთმანეთს 1955 წელს პარიზში, გამომცემლობა „გალიმარში“, ფოლკნერის საპატივსაცემოდ მოწყობილ ბანკეტზე. ამერიკელი ხელს გაუწვდის, კამიუ, აშკარად დათრგუნული, გაუბედავად ჩამოართმევს და მაშინვე გაეცლება. დიადთა შორის ანტიგრავიტაცია ჩვეულებრივი მოვლენაა, მაგრამ შინაგანი, ფარული ურთიერთინტერესი რომ არსებობს, ვერც ამას უარვყოფთ.
აქაც დაპირისპირებულთა ერთიანობის კანონი? რა ძალა აქვს ამ დიალექტიკას, წინააღმდეგობას რომ აჩენს ყველგან და ყველაფერში!
თვით ალფრედ ნობელის ინიციატივა, დაარსებულიყო პრემია „იდეალისტური ხასიათის საუკეთესო თხზულებისათვის“, უკვე ნიშნავდა დაპირისპირების ტენდენციის გაჩენას როგორც პრაქტიკული, ისე იდეური თვალსაზრისით. სანამ გაარკვევდნენ, რას ნიშნავს „იდეალისტური ხასიათის“ თხზულება, მანამ ცხადი გახდა, რომ „თხზულებაში“ მაინცდამაინც ერთი ნაწარმოები კი არა, მთელი შემოქმედება იგულისხმებოდა. და პირველივე პრემია, რომელიც სიული პრიუდომს მიენიჭა, სწორედ მთელი შემოქმედებისათვის გაიცა. შემდეგ აქცენტი გადაიტანეს ექსპერიმენტებსა და სიახლეებზე, 1980-იანებიდან მრავალფეროვნებასა და ასახვის ფართო თვალსაწიერს მიაქციეს ყურადღება. მაშინ მიეგო პატივი და დიდება პოლიფონიურ, მრავალპლანიან რომანებს. ამჟამად ყურადღება ექცევა საზოგადოებრივი, კულტურული და პოლიტიკური უსამართლობების მხილებას, დევნილთა ბედს, კულტურათა კონფლიქტსა და კოლონიალიზმის შედეგებს.
„ნობელის“ რთული და წინააღმდეგობრივი ხასიათი იმაშიც ვლინდება, რომ ბევრმა დიდმა მწერალმა, რომლებიც სავსებით აკმაყოფილებდნენ კომიტეტის მოთხოვნებს, ვერ მიიღო პრემია. თუმცა, მერე რა, ნობელის გარეშე კი დარჩნენ, მაგრამ ისტორიის გარეთ ხომ არ დარჩენილან. მერამდენედ ვამბობთ, რომ ნობელიანტები არ არიან ლევ ტოლსტოი, ავგუსტ სტრინდბერგი, ფედერიკო გარსია ლორკა, პოლ ვალერი, თომას ვულფი, რობერტ მუზილი, რობერტ ფროსტი, თომას ვულფი, ოსიპ მანდელშტამი, ანა ახმატოვა, ხორხე ლუის ბორხესი, მილორად პავიჩი, ვიტოლდ გომბროვიჩი, მილან კუნდერა და სხვანი, მაგრამ ვინ იტყვის, რომ ლიტერატურის ისტორია მათ გარეშე არსებობს, მათ გარეშე დაიწერა ან მათ გარეშე წარმოიდგინება?
ერთი ის არის, რომ როგორც კი მწერალი ლაურეატად გამოცხადდება, იმწამსვე იქცევა აღიარებულ, მარკირებულ, ყბადაღებულ, კომერციულ ავტორად, მაგრამ რამდენი ლაურეატი ვიცით (ან არ ვიცით), რომლებმაც ნობელი მიიღეს, მაგრამ არავინ ახსენებს, არავინ კითხულობს, არავის ახსოვს, რადგან თურმე მართლა დიდი მწერალი კი არა, სქემას მორგებული, ნობელის დევიზის თარგზე მოჭრილი მწერალი ყოფილა. „ნობელის“ შინაგანი ანტინომიურობა ამაშიც ვლინდება და, კაცმა რომ თქვას, ესაც სრულიად ნორმალურ მოვლენად გამოჩნდება, თუ გავითვალისწინებთ ლიტერატურის ისტორიის დიალექტიკას, მისი განვითარების გამოუცნობ, არაპროგნოზირებად ხასიათს.
მე მგონი, ჩვენც სწორედ ამიტომ არ უნდა გვქონდეს გულისწყვეტა იმის გამო, რომ ნობელის პრემიის ლაურეატები ვერ გახდნენ გრიგოლ რობაქიძე, ოთარ ჭილაძე, გურამ დოჩანაშვილი, ჭაბუა ამირეჯიბი, ბესიკ ხარანაული, დათო მაღრაძე, რომლებიც სხვადასხვა დროს წარდგენილი იყვნენ პრემიაზე.
ნუ დაგვავიწყდება, რომ „ნობელს“, ისევე როგორც ყველა დიდ პრემიას, ღირებულებითი მხარის გარდა, აქვს
ჩუქება
