რამ მიბიძგა „შაჰნამეს“ შევჭიდებოდი...
დიდი ირანელი პოეტი აბულყასემ ფირდოუსი თუსი (X-XI სს.) ვრცელი, საგმირო-სარაინდო ეპოსის (105 ათასამდე სტრიქონისაგან შედგება) „შაჰნამეს“ ანუ მეფეთა წიგნის ავტორია. „შაჰნამე“ მეტ-ნაკლები სიდიდის ორმოცდაათი ეპიზოდის, ანუ წიგნისაგან შედგება. ეს წიგნები, ერთმანეთთან თუმცა მჭიდრო კავშირშია, მაგრამ თითოეული დამოუკიდებელი ნაწარმოებიცაა. მათ შორის ყურადღებას იქცევს მცირერიცხოვანი რომანული ხასიათის ეპიზოდები. მათში აღწერილია ჭეშმარიტი, წმინდა სიყვარული, სატრფოსათვის თავდადება, ფათერაკებით აღსავსე თავგადასავლები, ბრძოლა, ვაჟკაცობა, განშორების ცრემლები და ერთურთთან შეყრის საზეიმო ცერემონიები.
„შაჰნამეში“ პოეტურადაა გააზრებული ირანელი ერის ისტორია, მისი სულიერი თუ ფსიქოლოგიური წყობა და, ისევ და ისევ, თქვენს ყურადღებას მივაქცევთ იმ გარემოებას, რომ რაზედაც მოგვითხრობს დიდი ირანელი პოეტი, ეს მონათხრობი მაღალპოეტურ, მხატვრულ სამოსელშია მოქცეული...
ჩემს მიერ თარგმნილი „შაჰნამეს“ წიგნები იბეჭდება საქართველოში ირანის ისლამური რესპუბლიკის კულტურისა და ისლამურ ურთიერთობათა ორგანიზაციის წარმომადგენლობის ფინანსური დახმარებით, რისთვისაც, უღრმესი მადლიერების გრძნობა მინდა გამოვხატო მათდამი.
წიგნში ჩართული მინიატურები მხატვარ იოსებ გაბაშვილისაა.
1970 წლის იანვრის ბოლოს, ვახუშტი კოტეტიშვილმა, რომელიც უნივერსიტეტში ჩემი ლექტორი იყო, უნივერსიტეტის აღმოსავლეთმცოდნეობის კაბინეტში დამიბარა. მაშინ უკვე ხუთი წლის დამთავრებული მქონდა უნივერსიტეტი. მივედი თუ არა, მითხრა: ალბათ იცი, მსოფლიოს ლიტერატურის 80 ტომეული რომ გამოდის ქართულ ენაზე; აქედან ერთი ტომი სპარსულ პოეზიას ეთმობა, სადაც, რასაკვირველია, ფირდოუსი ღირსეულად უნდა წარმოვაჩინოთ. შენ, როგორც ქალს, რომანტიკული „ბეჟანისა და მანიჟეს ამბავი“ შეგირჩიე სათარგმნელად, აბა, შენ იცი და შენმა ქალობამო. სიტყვა დამთავრებული არც ჰქონდა, რომ შევაგებე, - არ შემიძლია მეთქი. ვახუშტიმ მითხრა, მე კი არ გეკითხები, გიბრძანებო. რამდენი მიზეზიც დავუსახელე, რის გამოც უარს ვამბობდი თარგმნაზე, ვახუშტი მიმეორებდა: მე კი არ გეკითხები, გიბრძანებო, ამასთანავე, მოსკოვის გამოცემული „შაჰნამეს“ ცხრა ტომეულის მეხუთე ტომი მომაჩეჩა და დაამატა: ათ სექტემბერს, პირველი საათიდან ორამდე, აქვე, კაბინეტში, მოხვალ და თარგმანს მომიტან, ახლა კი წადიო.
აღარ ვიცოდი, რა მეღონა! მიუხედავად იმისა, რომ სპარსული პოეზია გაგიჟებით მიყვარდა, თარგმნაზე არც მიფიქრია, არც მეგონა, თუ შევძლებდი. არადა, უკვე მესამე კურსზე, ბატონი დავით კობიძე, კოტე ფაღავა და სხვანი, დაბეჯითებით მიკიჟინებდნენ, „შაჰნამეს“ თარგმნა დაიწყეო. ხშირად მიფიქრია, ჩემი ძვირფასი ლექტორები შეთანხმებულებივით ერთსა და იმავეს რატომ მიმეორებენ-მეთქი! ასეა თუ ისე, უნივერსიტეტი ისე დავამთავრე, არაფერი მითარგმნია. მერე და მერე გავაანალიზე: ეტყობა, ჩემი ლექტორების შეძახილი - დაიწყე „შაჰნამეს“ თარგმნაო, ვახუშტის ყურსაც მისწვდა და იმიტომ იყო, ასე მბრძანებლურად რომ მიმეორებდა: „კი არ გეკითხები, გიბრძანებო!“
მაისის ბოლომდე, ლოგინად ვიყავი ჩავარდნილი. ივნისისათვის ცოტა ამოვისუნთქე და... ვახუშტის ბრძანებაც გამახსენდა. დღე და ღამე გავასწორე და 10 სექტემბერს, მისი ბრძანებისამებრ, კაბინეტში გავჩნდი და „ბეჟან-მანიჟეს“ თარგმანი გავუწოდე.
ვახუშტიმ ხმამაღლა დაიწყო კითხვა. ჟამიდან ჟამზე, მოწონების გამომხატველი ღიმილით გადმომხედავდა, ათიოდე ფურცელი რომ წაიკითხა, უცებ კითხვას თავი ანება და მითხრა: ქალბატონო, აკი არ შეგეძლოო, მერე ისევ გააგრძელა კითხვა. მითხრა, ეს მშვენიერი თარგმანია, ახლა წადი, დღეს დაისვენე და ხვალ „მანუჩარი“ დაიწყეო. მეც დავიწყე...
ისე მოხდა, რომ „ირანული პოეზიის“ ტომზე ადრე, სადაც „ბეჟან-მანიჟე“ იბეჭდებოდა, „მანუჩარი“ გამოვიდა ცალკე წიგნად (1976); და ვახუშტი, მისთვის ჩვეული გულითადობით, „შაჰნამეს“ ამ წიგნის გამოსვლას დაუყოვნებლივ მიესალმა.
აი, ნაწყვეტები მისი რეცენზიიდან:
„ჩვენს ხელთ არის „ნაკადულის“ მიერ ცალკე წიგნად გამოცემული ერთი ეპიზოდი, უფრო სწორად რომ ვთქვათ, ერთი წიგნი „შაჰნამესი“ „მანუჩეჰრი“. იგი სპარსულიდან თარგმნა ბელა შალვაშვილმა, რომლის ლექსებსაც უკვე იცნობს ქართველი მკითხველი.
ერთი შეხედვით, თითქოს მოულოდნელი იყო, რომ ამ სათუთი ლირიკული ლექსების ავტორი, ეს ტანმორჩილი, ნაზი გოგონა ჯიქურ შეაღებდა „შაჰნამეს“ უზარმაზარი სამყაროს თაღმაღალ ბჭეს და როსტომისებური შემართებით იტვირთავდა ამ ეპოსის თარგმნას. ბარაქალა მის ქალობას! მაგრამ გაბედვასაც გააჩნია! იმედგაუმართლებელ გამბედაობას არასახარბიელო სახელითაც ნათლავენ ხოლმე. ვაჟკაცობა ის არის - გაბედო და ნაყოფიც მოიმკო: სწორედ იმედის გამართლებაა ბელა შალვაშვილის ეს თარგმანი. ვისაც თუნდ ერთხელ ჩაუხედავს ფირდოუსის პოემის სპარსულ ტექსტში, ვისაც თვალები ამოჰღამებია მისი ჩამძივებული ბეითების კითხვისას, ის ადვილად გამიგებს, თუ რაოდენ დიდი სირთულე იმალება ამ გენიალური პოეტის თითქოსდა გარეგნული სისადავის მიღმა. განსაკუთრებულია ფირდოუსის ენა, თხრობის მანერა, ხატოვანი აზროვნება, ბატალური სცენების დინამიკა, თუ ლირიკული წიაღსვლების ფილოსოფიური სიღრმე. ყოველსავე ამას ჩაწვდომა უნდა. მაგრამ ჩასაწვდომად მხოლოდ სურვილი და გულისყური არ კმარა. ჭეშმარიტი პოეტური ნიჭია საჭირო, რომ ამ სიღრმეებს ჩასწვდე, გადმოაქართულო, შენც განიცადო და სხვასაც განაცდევინო სიდიადე ძეგლისა, რომლის პირისპირ ფუჭად დაშვრნენ საუკუნეთა ქარნი ხორშაკნი.
სასიხარულოა, რომ ბელა შალვაშვილმა დაძლია ეს დიდი
ჩუქება
