პანორამად ტრაგიკული წლისა (ჟამიანობის დღიური დანიელ დეფოსი)
დაატყდებოდა შავი ჭირი XIV საუკუნის იტალიას.
XIV საუკუნის ინგლისსაც დაატყდებოდა.
იმ ტრაგიკული სინამდვილიდან უნდა ამოზრდილიყო ჯოვანი ბოკაჩოს ნოველების ციკლი "დეკამერონი".
ამ ტრაგიკული სინამდვილიდან კი ჯეფრი ჩოსერის ეპიკური პოემა "კენტერბერიული მოთხრობები" უნდა ამოზრდილიყო.
უნებლიედ კომპოზიციური ქარგითაც რომ უნდა დამსგავსებოდნენ ერთიმეორეს, ზოგადი სალტე მყიფე რომ იქნებოდა და ადვილადაც დასარღვევი, და წინ მოიწევდნენ და ქმნილებათა მთავარ ძარღვსაც განსაზღვრავდნენ ის მოთხრობანი, რომელთაც პერსონაჟები ჰყვებოდნენ.
იქ, იმ ნაამბობებში აღარ ტრიალებდა შავი ჭირის ეპიდემია და მისი დამთრგუნველი შედეგები, სულ სხვა კალაპოტში მიედინებოდა თვითეული თხრობა, თუმც პირველბიძგი ერთ შემთხვევაშიც და მეორეშიც შავი ჭირის შემოსევა უნდა ყოფილიყო და ამ თავზართან გამკლავების შეუპოვარი, არცთუ იშვიათად თავზეხელაღებული წადილი.
შავი ჭირი XVII საუკუნის ინგლისს კვლავ რომ დაატყდებოდა, ის უკვე მხატვრულ-დოკუმენტურ თხზულებად უნდა გარდასახულიყო:
დანიელ დეფოს "შავი ჭირის წელიწადის დღიურად", სამუდამოდ რომ უკვდავჰყოფდა 1665 წელს, დიდი მღელვარებით აღსავსეს, და შავი ჭირის ექსპანსიისაგან გამოწვეულ ყოველგვარ მსხვილმანსა თუ წვრილმანს, ყოველგვარ შრესა თუ ნიუანსს... თუმც მოგვიანებით შესაძლოა იმ ვითომდა წვრილმანმა უფრო წარმოაჩინოს ხოლმე მოვლენის არსი, ვიდრე იმწუთიერმა მსხვილმანმა.
და დეფოს ეს რომ მოეხსენებოდა, ამიტომაც არ დატოვებდა არაფერს შეუნიშნავსა და აღუნიშვნელს გარშემო აბობოქრებული ცხოვრების მდინარებიდან.
გრძნობდა:
ეს ეპოქალური წიგნიც იქნებოდა და ძალდაუტანებლად განზოგადებულიც – ამჯერად შთამომავლობისთვისაც მრავალმხრივ მნიშვნელოვანი – როგორც ისტორიული, სოციალური, ფსიქოლოგიური, ფილოსოფიური, ისე პირწმინდად მხატვრული თვალსაზრისით, ამბავთა მრავალფეროვნებაც რომ მიიზიდავდა და ჩაითრევდა მკითხველს, ზოგი ნაამბობი სულაც გამზადებულ ნოველად რომ წარმოგვიდგება.
თხრობა კი ისე ლაღად, ისე ძალდაუტანებლად მოედინება, უამრავი ოფიციალური, დოკუმენტური ცნობა ოდნავადაც არ ანელებს მონაყოლის დინამიზმს, მკითხველს კი ეხმარება, თვალნათლივ შეიგრძნოს და გაიაზროს შავი ჭირის კოშმარული და საზარელი ბუნებაც და უზღვავობაც, მისი ყველგანშემღწევობაც, ადამიანები რომ გაურბოდნენ და ვერც გაურბოდნენ და... მიეწყობოდა გვამები გვამებზე სახლებშიც და ქუჩებშიც, შარაგზებზეც და მინდვრებშიც...
როგორღაც მიიჩქმალებოდა "შავი ჭირის წელიწადის დღიური" "რობინზონ კრუზოს" გვერდით, დანიელ დეფოს სახელი უპირველესად ამ საკაცობრიო რომანს რომ დაუკავშირდებოდა და მის გვერდით თუ არა, ახლომახლო "მოლ ფლენდერსსაც" გულისხმობდნენ, ბულვარული ყაიდის რომანს; მაგრამ ამ მხატვრულ-დოკუმენტურ ქმნილებას თავისი შეუცვლელი ადგილი და დანიშნულება აქვს და უსათუოდ უნდა ამეტყველებულიყო ქართულადაც, ისევე როგორც ალბერ კამიუს რომანი "შავი ჭირი" უნდა ქცეულიყო ჩვენი ლიტერატურის განუყოფელ ნაწილად და კიდეც მოგვეპოვება მისი ქართული ვერსია.
ის, რაც ალბერ კამიუსთან მხატვრულ საბურველში გახვეულა, მაგრამ, რაც მთავარია, ხელშესახებად წარმოგვიდგენს ამ ეპიდემიისაგან გამოწვეულ უბედურებას – თავისთავადაც და ხელისუფლების უსულგულობის გამოისობითაც – დანიელ დეფოს უაღრესად სანდო დოკუმენტურ წყაროდაც უნდა დაეტოვებინა.
ასეთივე სანდო დოკუმენტურ წყაროდ უნდა შემოგვრჩენოდა ალექსანდრე ორბელიანის მემუარული ჩანაწერებიც საქართველოს თავსდატეხილ შავ ჭირზეც, დეფოს მონათხრობისაგან განსხვავებით, რიცხვითი მონაცემებით, სტატისტიკური ცხრილებით რომ არ გავსებულიყო, თუმც სურათი ჩვენი იმჟამინდელი ყოფისა სხვა მხრივ ყოველნაირად წარმოისახებოდა, და თუ მისი პარალელისთვის ალბერ კამიუს რომანს ვიშველიებდით, ამიერიდან დანიელ დეფოს "შავი ჭირის წელიწადის დღიურიც" გამოგვადგება შეპირისპირებისათვის – ჟანრობრივადაც უფრო მსგავსი.
მხატვრული ქმნილებანიც მოგვეპოვება შავი ჭირის ეპიდემიით შთაგონებული, სახელდობრ: ანატორის საძვალეებით რომანები – თამაზ ბიბილურის "ჟამი კითხულისა" იქნება თუ გივი ალხაზიშვილისა – "სოდომიდან სოდომამდე"; და ვრცელი მოთხრობა გურამ გეგეშიძისა "ჟამი".
დამაფიქვრელია ორი თხზულების სათაურად შერჩეული ეს სიტყვა – ჟამი, რომელიც ერთდროულად ნიშნავს დროსაც და ავადმყოფობასაც.
და მწერლებს სწორედ ამ ორმაგობით უნდა გაეტანათ სახელწოდებად: ავბედი დროზე მინიშნებად, ულმობელი სენით აღბეჭდილ დროებად, სხეულის ადვადობაზე მეტად სულიერ დაკაბალებასაც რომ გულისხმობდა და დამპყრობლის მიერ ხელში ჩაგდებულ და მორალურად დაზიანებულ შენს ქვეყანასაც.
მაგრამ ეს კიდევ ცალკე განსასჯელია; ამჯერად დანიელ დეფოს მხატვრულ-დოკუმენტური თხზულების გამოჩენა რომ გვახარებს, მიუხედავად მისი დამთრგუნველი შინაარსისა და სიკვდილის დაუნდობელი ქროლვისა გვერდიდან გვერდზე.
მთხრობელი – ბევრი თანამოქალაქისაგან განსხვავებით – ლონდონში დარჩენას გადაწყვეტდა და თავს მთლიანად უზენაესის სათნოებასა და მფარველობას მიანდობდა. და სურვილიც არ გაუჩნდებოდა სხვა თავშესაფრის მოძებნისა, რადგან თუ მისი დრო-ჟამი უზენაესის ხელთ იყო, მასვე ხელეწიფებოდა მისი ჯანმრთელობის დაცვაც, და თუ საჭიროდ მიიჩნევდა, მხსნელად მოვლენოდა, ისეც მოექცეოდა, როგორც თვითონ ინებებდა.
ხალხში შიში სულ უფრო და უფრო იმატებდა და მწერალი გაკვირვებას გამოთქვამდა, მოსახლეობას პირწმინდად რომ არ მიეტოვებინა თავისი საცხოვრისი – უფლის მიერ აკლდამად ქცეული და პირისაგან მიწისა აღსაგველად და ყველა სულიერის გასაწყვეტად განწირული.
ხელისუფლება ხალხს ღვთისმოსაობისაკენ რომ
ჩუქება
