წანამძღვარი ცოდნით ბევრი არაფერი ვიცოდი, მაგრამ ერთი რამ კარგად მქონდა შეგნებული: მე მქვია მატია პასკალი და ამით კიდეც ვსარგებლობდი. თუ ნაცნობ-მეგობართაგანი ვინმე იმდენად ბრიყვი აღმოჩნდებოდა, რომ რჩევა-დარიგებისთვის მე მომმართავდა, მხრებს ავიჩეჩდი, თვალებს მოვჭუტავდი და ვუპასუხებდი: – მე მქვია მატია პასკალი. – გმადლობთ, ძვირფასო, ეს ხომ მეც ვიცი. – მერედა, გეცოტავებათ? მართალი რომ ვთქვა, ეს მე თვითონაც მეცოტავებოდა, მაგრამ მაშინ ჯერ კიდევ ვერ გავიგებდი იმ კაცის მდგომარეობას, რომელმაც ეს ცოტაც არ იცოდა და საჭირო შემთხვევაში არ შეეძლო ეპასუხა: – მე მქვია მატია პასკალი. მავანნი იქნებ თანაგრძნობითაც მომეკიდებოდნენ (ეს ხომ ძალიან ადვილია!), როცა წარმოიდგენდნენ ბედუკუღმართი კაცის საშინელ ხვედრს, რომელიც უეცრად გაიგებს, რომ... ერთი სიტყვით, გაიგებს, რომ ამქვეყნად არავინ ჰყოლია, არც მამა, არც დედა და აქამდე ისიც არ სცოდნია, არსებობდა თუ არა თვითონ. რასაკვირველია, ეს ადამიანები აღშფოთდებოდნენ (ეს ხომ კიდევ უფრო ადვილია!), რომ ამ ჩვენი მძიმე დროების უზნეობა და მანკიერება სრულიად უდანაშაულო კაცს ამისთანა სატანჯველში აგდებს. ერთი სიტყვით, ყური მომაპყარით! მაინც მინდა წინასწარ გაგაფრთხილოთ, რომ მთავარი ეს არ არის. ჩემი ოჯახის წარმომავლობის გასაცნობად შემეძლო გვარტომობის შტოც წარმომედგინა, ისიც დამემტკიცებინა, რომ ჩემს მშობლებსაც კარგად ვიცნობდი და ჩემს წინაპრებსაც და მათი არცთუ ყოველთვის მოსაწონი საქმენიც კარგად მომეხსენებოდა, თუმცა მას შემდეგ ბევრმა წყალმა ჩაიარა. შემდეგ რა მოხდა? აი რა: ძალზე უცნაური და სრულიად დაუჯერებელი რამ გადამხდა თავს, იმდენად დაუჯერებელი და იმდენად უცნაური, რომ გადავწყვიტე, თქვენც მოგითხროთ. თითქმის ორი წელიწადი ზედიზედ გახლდით წიგნების მცველი, უფრო სწორად კი, ვირთხებზე მონადირე იმ ბიბლიოთეკაში, რომელიც ჩვენს ქალაქს ვინმე მონსინიორ ბოკამაცამ უანდერძა 1803 წელს რომ გარდაცვლილიყო. ეჭვი არ არის, ამ მონსინიორს თავის თანამოქალაქეთა ჩვევებისა და ხასიათისა არაფერი გაეგებოდა, თორემ იმის იმედი როგორ ექნებოდა, ჩემი საჩუქარი დროთა განმავლობაში მათ სულებში ცოდნის წყურვილს გააღვიძებსო. შემიძლია დაბეჯითებით გითხრათ, რომ ამ სიყვარულს დღემდე არ გაუღვიძია მათში და ამას უფრო ჩემს თანამოქალაქეთა სასახელოდ ვამბობ. რამდენად მადლიერი იყო ეს პატარა ქალაქი ბოკამაცას საჩუქრისა იქიდანაც ჩანს, რომ აზრადაც არავის მოსვლია ერთი პატარა ძეგლი მაინც დაედგათ მისთვის, ხოლო რაც შეეხება მის წიგნებს, ერთ დიდ ნესტიან სარდაფში დაახვავეს და ასე ეყარა რამდენიმე წელიწადი. მერე იქიდანაც გამოიტანეს, – ძნელი წარმოსადგენი არ არის, რა დღეში იქნებოდა, – და გადაიტანეს კარგა მოშორებით სანტა მარია ლიბერალეს სამლოცველოში, სადაც, არ ვიცი, რა მოსაზრებით, წირვა-ლოცვა აკრძალული იყო. აქ ეს წიგნები, როგორც ბენეფიციუმი, ანდა სინეკურა, ყოველგვარი ინსტრუქციების გარეშე მიანდეს ერთ უსაქმურს, რომელსაც კარგი მფარველი ჰყავდა; იგი დღეში ორი ლირის საფასურად რამდენიმე საათი უნდა მჯდარიყო ბიბლიოთეკაში, თვალი დაეჭირა ან არც დაეჭირა წიგნებზე და მტვრისა და ობის სუნი ეყნოსა. მეც იგივე მხვდა წილად; პირველივე დღიდან ისე ავითვალწუნე წიგნი, სულერთია, დაბეჭდილი იყო თუ ხელნაწერი (როგორც, მაგალითად, ჩვენი ბიბლიოთეკის რამდენიმე ძველი ეტრატი), რომ არც მაშინ და არც ახლა არაფრის გულისთვის კალამს ხელს არ მოვკვიდებდი, მაგრამ, ზემოთ უკვე მოგახსენეთ, რომ ჩემი ამბავი მართლაც უცნაურად და ცნობისმოყვარე მკითხველისთვის ჭკუის სასწავლებლად მიმაჩნია, თუკი იგი განსვენებულ მონსინიორ ბოკამაცას დიდი ხნის იმედს გაამართლებს და ამ ბიბლიოთეკაში შემოეხეტება, სადაც ჩემი ხელნაწერებიც დარჩება, თუმცაღა, ეს ხელნაწერი წასაკითხად შეიძლება გაიცეს არა უადრეს ორმოცდაათი წლისა, ჩემი მესამე, უკანასკნელი და საბოლოო სიკვდილის შემდეგ. ამჟამად ხომ (ღმერთია მოწამე, ძალზე მიმძიმს ამის თქმა) მე მკვდარი ვარ. დიახ, მე უკვე ორჯერ მივიცვალე – პირველად შეცდომით, მეორედ კი... თუმცა, ყური დამიგდეთ.
ჩუქება
