სტაინბეკი სტაინბეკია
„წითურ პონში“ („ჩვენი მწერლობა“, 2010, #10,11) იგრძნობა კლასიკოსისაგან ამბავის სწორუპოვრად გადმოცემის უნარი.
შედევრია.
ჯონ სტაინბეკის ეს მოთხრობა (მისი ორივე ნაწილი, პირველს „საჩუქარი“ ჰქვია, მეორეს _ „დანაპირები“) წაკითხული მქონდა, მაგრამ რუსულ თარგმანს სულაც არ მოუხდენია ის შთაბეჭდილება, რაც მაია ჯიჯეიშვილისეული თარგმანით ვიგრძენი და განვიცადე.
ქართულ ენობრივ სივრცეში ის უცხოენოვანი თხზულებები დამკვიდრდებიან, რომლებიც ამ დონეზე იქნება გადმოღებულ-გაქართულებული.
„წითური პონი“ კერძოდ, „დანაპირები“ გვეუბნება, აუცილებელია ზოგჯერ სიკვდილი, რომ გაჩნდეს სიცოცხლე, უფრო კონკრეტულად, კვიცის დასაბადებლად კლავენ ფაშატს _ შვილის გაჩენისათვის წირავენ დედას. ასეთი რამ ყოველთვის არ ხდება და სტაინბეკი დიდი სიმძაფრით განგვაცდევინებს იმას, რაც იშვიათად, მაგრამ მაინც ხდება. გამონაკლისი, ქცეული გარდაუვალ აუცილებლობად, მოსათხრობად ძნელიც იყო და ადვილიც. ძნელი იმის გამო, რომ არჩევანის ერთადერთობა უნდა დასაბუთებულიყო, ადვილი_ სქემატურადაც შეიძლებოდა იმის მოყოლა, რაც უკვე ვთქვით.
სტაინბეკი იშვიათ ამბავს ადვილად მოგვითხრობს.
ესეც კლასიკოსთა თვისებაა.
ბიჭი და ცხენი...
დავიწყოთ ბიჭით. დასაწყისიდანვე ვგებულობთ, იგი პატარაა, მაგრამ როგორც ყველა პატარა დიდობისკენ ისწრაფის. ღორის ქონივით მბზინავ სათლს ისე ურტყამდა მუხლს, გეგონებოდა, დოლზე უკრავსო. თანატოლები რომ შემოეცალნენ, მერე „უკვე წარმოსახვითი მდუმარე და გამანადგურებელი არმია მისდევდა უკან, დიდი ბაირაღებითა და ხმლებით აღჭურვილი“.
ბიჭი პატარაა, მაგრამ მარტო დიდობა არ სურს, უნდა დიდებშიც გამოირჩეს, არმია ემორჩილებოდეს, უსიტყვოდ მისდევდნენ მეომრები. მოკლედ, პატარა ბიჭს ძალაუფლება იტაცებს, რასაც ერევა, იმორჩილებს. იჭერს ხვლიკებს, გველს, თექვსმეტ კალიას, ყავისფერ ტრიტონს, ყრის თუნუქის სათლში და ახურავს თავს.
ბიჭის წარმოსახვა და რეალობა დაშორიშორებულია. ფიქრით შაშხანა უჭირავს ხელში და ვეფხვებსა და დათვებზე ნადირობს, სინამდვილეში ქვეწარმავლებს ატყვევებს.
„მანაც კაცების მსგავსად ერთი ფეხი ღობის ქვედა ძელს შემოსდო, იდაყვები ზედა ძელს დააყრდნო და საძოვარს გახედა. კაცებმა ალმაცერად გადმოხედეს ბიჭს“.
ბიჭისათვის ალმაცერად შეხედვა მომაკვდინებელია. ეს ნიშნავს, რომ უფროსები არაფრად აგდებენ, მეტიც, მისი დიდობისაკენ სწრაფვის შემხედვარეებს ეღიმებათ.
და აი, მამა ბიჭს აძლევს შანსს, რომ უფროსები თანატოლ-თანასწორივით უყურებდნენ, სჯეროდეთ, სწამდეთ, ეჭვი არ შეჰქონდეთ მის შესაძ-ლებლობებში.
ბიჭი მანამდე წითურ პონს უვლიდა. ახლა ფაშატს აბარებენ მოსავლელად.
„კარგ მეჯინიბედ დადგომის საუკეთესო საშუალება კვიცის გაზრდაა“ _ ეუბნება მამა და რანჩოს მუშა. ბიჭმა ფაშატს კვიცის გაჩენამდე უნდა მოუაროს, შემდეგ კვიციც გაზარდოს. მის ცხოვრებას სხვა აზრი და მნიშვნელობა მიეცა. იგი დიდად იქცა, უფროსებმა თანატოლად აღიარეს. ვთქვით ზემოთ, მისთვის ეს არაა საკმარისი, დიდებშიც გამორჩეული უნდა იყოს _ ოცნებობს იმ დროზე, ღამღამობით რანჩოს ბინადართ ძილს რომ დაუფრთხობს მისი ცხენის ფლოქვთა თქარათქური, და იტყვიან _ ბიჭი თავისი შავი დემონით (ასე დაარქვა დაუბადებელ კვიცს) შერიფის დასახმარებლად გამოიძახეს, ამერიკის პრეზიდენტი წერილს გამოუგზავნის და ბანდიტის დაჭერაში დახმარებას სთხოვს. შავი დემონი შეჯიბრში ყველას ჯობნის და ა. შ.
„წითურ პონის“ ორივე ნაწილში ბუნება ველურია, პირველყოფილი, ხელშეუხებელი, ადამიანებიც ამ ყოფას მორგებული და შეჩვეული, მათთვის არსებული ღვთისაგანაა ნაბოძები და კი არ ასხვაფერებენ, მამაპაპური ადათ-წესებით აგრძელებენ ცხოვრებას. უწყიან, უნდა გაჩნდეს სიცოცხლე, რომელიც გარკვეული დროის მერე შეცვლის მანამდელს. ფაშატს ბიჭი „მზის ძაღლასთან“ (რა საოცარი სახელია) აჯვარებს და თერთმეტი თვე ელოდება კვიცის, რომელმაც სახელ-დიდება უნდა მოუტანოს, მოვლინებას.
მთელ მოთხრობას გასდევს განგაშის გრძნობა, ყველა პასაჟი გახვედრებს, რაღაც ცუდი უნდა მოხდეს და ეს ცუდი, უკეთ, ავის მოლოდინი სახლობს ბიჭის სულში. არ უყვარს შავი კვიპაროსი, „რადგან ადრე თუ გვიან სწორედ ამ ხესთან მოჰყავდათ ყველა ღორი დასაკლავად“. ვერ იტანდა ბიჭი ამას, ღორის ჭყვიტინის გაგონებასა და დაღვრილი სისხლის დანახვისას სული ეხუთებოდა, გული უჩქარდებოდა.
მოთხრობაში შავი კვიპაროსი _ სიკვდილის, ზამთარ-ზაფხულ მორაკრაკე წყაროს წყალი და მისგან მწვანედ აბიბინებული მდელო _ სიცოცხლის მიმანიშნებელია. ბიჭი პირველს გაურბოდა, მეორეს ესწრაფოდა. შავი კვიპაროსი და წყლის კასრი ერთმანეთის მტრებად და მოქიშპეებად შეიძლება მიგვეჩნიაო,_ გვეუბნება ავტორი. ეს იგივე სიცოცხლისა და სიკვდილის ქიშპობა და მტრობაა. ბიჭი ერთხელ შეეხეტა სიკვდილს,_ წითური პონი მოკლეს. მოხდა ის, რაც იშვიათად ხდება. ამიტომ უნდა, ფაშატი აარიდოს იგივეს, ყოველგვარ მოსალოდნელ შედეგს გამოკითხავს მეჯინიბეს, რომელიც პირუთვნელად პასუხობს, თუ კვიცი სწორად წამოვა საშოდან, ყველაფერი კარგად იქნებაო. ბიჭს ამ „თუ“-ს აორთქლებაც სწადია. ამას მეჯინიბეც გრძნობს და აიმედებს,_ფაშატი მშვენიერ კვიცს გააჩენსო.
დაიმედებული აგრძელებს ოცნებას, რომელიც მალე იმსხვრევა.
კვიცის დაბადებას ეწირება ფაშატი.
სულისშემხუთველად ტკივილიანი ეპიზოდია ცხენის მოკვდინება, მეჯინიბე იძულებულია ფაშატს მოუღოს ბოლო. კლავენ დედას, რჩება ახალშობილი.
ფაშატისა და წითური პონის ბედისწერა ერთნაირია_ერთსაც, მეორესაც წირავენ (სიკვდილით ჩნდება სიცოცხლე, შავი კვიპაროსის ხილვით გულშეღონებული ბიჭი წყაროს წყალთან მოითქვამდა ხოლმე სულს. სიმბოლურად აქაც სიკვდილს სიცოცხლე ენაცვლება).
ამბავი სტაინბეკური სიმძაფრითა და შემაშფოთებლად ნაღდადაა გადმოცემული. კითხულობ და ფიქრობ, თითქოს ნაცნობ გარემოში ხდებოდეს ყოველივე, ბუნებაც, ადამიანებიც მართლად, ზედმეტი მონასმის გარეშეა დახატული.
საოცარია „საჩუქარში“ ბიჭისაგან სვავის მოკვლის სცენა. ამბის გაგებისთანავე სული გეხუთება, ფიქრობ, წითური პონის ლეშზე მოსულმა მტაცებელმა ფრინველმა ბიჭსაც არ დაუშავოს რამე, მაგრამ ბიჭი შეუძლებელს ახდენს და ამის დახატვას სტაინბეკი სჭირდებოდა. ხშირად ხომ სუსტები იმას ჩადიან, რაც ერთი შეხედვით წარმოუდგენელია. მთავარია, ჰქონდეთ სული და სურვილი... და წითური პონის სიკვდილით დამწუხრებულ ბიჭს ჰქონდა იქნებ ჯობდეს, ასე ვთქვათ, სხეულში ედგა ეს სული, სული დაუძლეველის დაძლევისა.
დავასრულოთ:
ბიჭს ჯოდი ჰქვია.
მამამისს_კარლ თიფლინი.
რანჩოს მუშას_ბილი ბაკი.
ფაშატს_ნელი.
ავტორი გითხარით, სტაინბეკია, სტაინბეკი ყველგან სტაინბეკია „წითურ პონშიც“ და სხვა თხზულებებშიც.
მთარგმნელი, ვთქვით, მაია ჯიჯეიშვილია.
კარგი მთარგმნელია.
ვაი, იმათ, ვისაც კარგი არასაკმარისი ეპითეტი ჰგონიათ.
ჩუქება
