შესავლის მაგიერ: ოცნება გალაკტიონოლოგიაზე – ბატონო თეიმურაზ, ჩვენი დღევანდელი საუბრის მიზეზი, უწინარესად, გახდა „გალაკტიონის კვლევის ცენტრის“ შექმნა. რომელი ორგანიზაციის ბაზაზე იქმნება ეს ცენტრი და რა ძალებს გააერთიანებს?
– ჩვენი შეხვედრის მიზეზი, მართლაც, მნიშვნელოვანია – დაფუძნდა „გალაკტიონის კვლევის ცენტრი“, ანუ ხორცს ისხამს პოეტის თაყვანისმცემელთა დიდი ხნის ოცნება. ამ იდეის რეალიზება ქართული ლიტერატურათმცოდნეობის პრესტიჟის საქმედ იქცა და ვინ უნდა გამოსულიყო ინიციატორად და მოთავედ, თუ არა ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტი, უმნიშვნელოვანესი კერა ეროვნული მწერლობის მეცნიერული კვლევისა. ინსტიტუტში არსებობდა და არსებობს გალაკტიონის შესწავლის მყარი ტრადიცია, იყვნენ და არიან მისი შემოქმედებით დაინტერესებული მაღალი დონის პროფესიონალები. საჭირო იყო მხოლოდ პრაქტიკულ-ორგანიზაციული ნაბიჯების გადადგმა, რასაც უყოყმანოდ დაუჭირა მხარი ინსტიტუტის ხელმძღვანელობამ. თავდაპირველად გაიმართა „ცენტრის“ საკოორდინაციო საბჭოს დამფუძნებელი სხდომა, განვიხილეთ უახლოეს ათწლეულზე გათვლილი გეგმა-პროექტი. 2001 წლის 14 ნოემბერს „გალაკტიონის კვლევის ცენტრის“ ეგიდით უკვე ჩატარდა პოეტის 110 წლისთავისადმი მიძღვნილი გალაკტიონოლოგთა პირველი სამეცნიერო სესია. ასე ვიწყებთ!..
– „ცენტრის“ სახელწოდება თავიდანვე ცხადყოფს მის მიზანს – ეს არის გალაკტიონის შემოქმედების კვლევა. ცხადია, შესწავლა არ იქნება წამოწყებული ამ „ცენტრის“ მიერ. ქართულ ლიტერატურათმცოდნეობაში არსებობს საკმაოდ დიდი ტრადიცია გალაკტიონის შემოქმედების კვლევისა. მეორე მხრივ, რაც არ უნდა წარმატებულად წარიმართოს „ცენტრის“ საქმიანობა, დიდი პოეტის შესწავლა, „ცენტრისგან“ დამოუკიდებლად, ბუნებრივია, კვლავაც გაგრძელდება. რამდენად გულისხმობს გალაკტიონის კვლევის ცენტრის შექმნა ლიტერატურათმცოდნეთა და, ზოგადად, თანამედროვე ლიტერატურათმცოდნეობითი პოზიციების დაკავშირებას „ცენტრის“ საქმიანობასთან. უფრო კონკრეტულად, ეს იქნება, უბრალოდ, მეცნიერთა ჯგუფი, რომელიც იმუშავებს თავისი სამეცნიერო პროექტის განსახორციელებლად, თუ თქვენი მიზანია, რომ „ცენტრი“, გარკვეული თვალსაზრისით, გახდეს გამაერთიანებელი და განმსაზღვრელი გალაკტიონის კვლევის საქმეში?
– ნებისმიერი წამოწყების წარმატებისათვის სურვილთან, შინაგან წადილთან ერთად უნდა არსებობდეს კონკრეტული წანამძღვრები, ნიადაგი, საფუძველი, რასაც დაეყრდნობი. ამის გარეშე „არა საქმე არ იქმნების“.
გალაკტიონოლოგიის ისტორია, ცხადია, „გალაკტიონის კვლევის ცენტრის“ დაარსებით არ იწყება. მას საფუძველი შეუქმნა მკვლევართა არაერთი თაობის შრომამ და რუდუნებამ. პირველი წერილები გალაკტიონის შესახებ ხომ გასული საუკუნის 10-იანი წლების დასაწყისშივე გამოჩნდა და, საბედნიეროდ, ბალასტის გარდა, სადღეისოდ არაერთი მნიშვნელოვანი წიგნი და გამოკვლევა არსებობს. ეს ღირებული მემკვიდრეობაა მომავლის გალაკტიონოლოგიისათვის! ასე რომ, არავინ ფიქრობს, თითქოს ყოველივე იწყება ჩვენით, თავდება ჩვენით.
გალაკტიონის ინდივიდუალური კვლევა, ბუნებრივია, „ცენტრის“ არსებობის პირობებშიც გაგრძელდება. „ცენტრი“ არტელი არ არის, ვინმე იძულებით გავაწევრიანოთ. განა „ცენტრთან“ დაკავშირებული მკვლევარნიც ინდივიდუალურად არ გააგრძელებენ თავის საქმიანობას?! გაერთიანება თვითმიზანი არაა: არის საკითხები, რასაც ერთი კაცის მოწადინება გაუმკლავდება, მაგრამ არსებობს ისეთი კომპლექსიც პრობლემებისა, რომლის დაძლევას მეცნიერული პოტენციის გაერთიანება სჭირდება. ამდენად, გაერთიანებას კონკრეტული ამოცანა აქვს: არა ინდივიდუალობის დათრგუნვა, არამედ – რთული პრობლემების გადაჭრა ერთობლივი ძალისხმევით.
თქვენ გაინტერესებთ, განსაზღვრულია თუ არა „გალაკტიონის კვლევის ცენტრის“ სტრატეგია რომელიმე ლიტერატურათმცოდნეობითი პოზიციით, თუ ეს იქნება, უბრალოდ, შეკავშირება კონკრეტული სამეცნიერო პროექტის ფარგლებში.
მე ასე მგონია: ერთი რომელიმე ლიტერატურათმცოდნეობითი პოზიციის თუ მეთოდოლოგიის დიქტატურის ხანა დამთავრდა, ან, ყოველ შემთხვევაში, უნდა დამთავრდეს. თქვენ ალბათ იმის გაგება უფრო გწადიათ, „ცენტრი“ ე. წ. ტრადიციული ლიტერატურათმცოდნეობის არეალში აპირებს ფუნქციონირებას, თუ თანამედროვე კონცეფციებისა და კრიტიკული პრაქტიკებისკენაც აიღებს ორიენტაციას.
ერთიც და მეორეც! ამ მხრივ ჩემთვის რაიმე შეზღუდვა დაუშვებელია! ნებისმიერმა ლიტერატურათმცოდნეობითმა მეთოდოლოგიამ და პრაქტიკამ თავისი ღირსება მხატვრულ ტექსტთან შეხვედრისას უნდა დაამტკიცოს. თუ მას ტექსტის თუნდაც რომელიმე ერთი ასპექტის უფრო ღრმა გაგებამდე მივყავართ, ამგვარი კრიტიკული პრაქტიკა გამართლებულია, მაგრამ თუ მხოლოდ პოსტსტრუქტურალისტური ჟარგონით ვკეკლუცობთ, რას უშველის ამას ეპითეტი „თანამედროვე“?! ერთი სიტყვით, მე არც ერთ ლიტერატურათმცოდნეობით კონცეფციას „არ ვწუნობ“, თუ იგი კვლევის ღირებულ შედეგებს მოგვცემს.
მაშ ასე: მობრძანდით, ტრადიციონალისტებო, სტრუქტურალისტებო, დეკონსტრუქტივისტებო, პოსტმოდერნისტებო, ჰერმენევტიკის, რეცეფციული ესთეტიკის, მითოლოგიური სკოლის და რაგინდარა მიმართულების მიმდევარნო! ვცადოთ ერთად მუშაობა, კვლევის შედეგების შეჯერება-გამთლიანება!
ესეც უნდა ითქვას: რომელიმე პროექტი, შესაძლოა, ერთიან მეთოდოლოგიურ საფუძველზე განხორციელდეს, შესაძლოა, იგი ლიტერატურათმცოდნეობითი პოზიციის თვალსაზრისით ეკლექტურიც იყოს. ესეც დროის ნიშანია: თავად ეპოქა, თანამედროვე ცნობიერებაა ეკლექტური.
– თქვენ აღნიშნეთ, რომ „ცენტრის“ ამოცანაა, შეიქმნას თანამოაზრეთა ჯგუფი, მაგრამ როგორ გესმით თანამოაზრეობა? რამდენად შესაძლებელია, ისეთ სუბიექტივისტურ საქმიანობას, როგორიცაა ლიტერატურული მემკვიდრეობის გათავისება, გაცნობიერება, ან ცალკეული პოეტური ტექსტის ინტერპრეტაცია, ერთობლივად ეწეოდეს მთელი ჯგუფი?
ცხადია, ლიტერატურის ისტორიაში მრავლადაა შემოქმედებით დაჯგუფებათა არსებობის პრეცედენტები, მაგრამ აქ გამაერთიანებლად გვევლინება სწორედ შემოქმედებითი იდეა, სულიერი, მსოფლმხედველობრივი, მხატვრულ-ესთეტიკური პოზიცია. ასეთი დაჯგუფების შექმნის საფუძველი შეიძლება იყოს სრულიად სპონტანური და, რაც მთავარია, ასევე სპონტანური, წინასწარ განუსაზღვრელი, ერთგვარად იდეალისტურიც – მათი მიზნები. პროდუქციაც, რომელსაც ლიტერატურული დაჯგუფება
ჩუქება
