როგორც ვთქვით, სოლომონისა და მისი დამქაშების სიყალბე 1900 წლის იანვარში გამჟღავნდა, დაიწყო ძიება, მაგრამ ამას აზნაურობის მოსურნეთა რიცხვი არ შეუმცირებია, ზოგიერთმა წინა წლებში, ზოგმა კიდევ _ ამ თვეებში შეიტანა საბუთები თავადაზნაურთა საკრებულოში. და კიდევ ერთი, მნიშვნელობა არა აქვს, სცნო თუ არა სენატმა, ე.ი. საბოლოოდ დამტკიცდა თუ არა ამა თუ იმ პიროვნების კეთილშობილური წარმომავლობა, რადგან საბრალდებო საქმეში მოხვედრილებს ყველა პრივილეგია და წოდება ჩამოართვეს. ამიტომ ჩვენთვის მთავარი საკრებულოსგან დამტკიცებული ხალხია, ხალხი, თავადობას ან აზნაურობას რომ წაეპოტინა.
მთელი ხუთი წლის მანძილზე სოლომონმა და მისმა მეგობრებმა ყველაზე მეტი ადამიანი სენაკის მაზრაში აამაღლეს წოდებრივად, მათ ფეხდაფეხ მიჰყვნენ ზუგდიდელები _ 1900 წელსაც ასე იყო. ისევ სენაკელებმა დაჯაბნეს სოლომონის მშობლიური ქალაქის მკვიდრნი. ძველ-სენაკელებმა: ისიდორე საბას ძე ქავთარაძემ და სოკრატ ლევანის ძე ჭკადუამ სწორედ ამ წელს გაინაღდეს ჭკადუათა და ქავთარაძეთა სურვილი _ გახდნენ აზნაურები. სოფელ ეკში მცხოვრებ მანუჩარ, გვატა და ანტონ ვახტოს ძე და პავლე გოგიტას ძე ადამიებს რა უნდა გაჭირვებოდათ _ ერთი გამორჩეული აშორდიელთაგანი ადამია იყო, ის კიდევ სხვა გვარის წარმომადგენლებს ათავადაზნაურებდა და ამათ რატომ ეტყოდა უარს. არც უთქვამს _ ქუთაისის თავადაზნაურობის დეპუტატთა საკრებულოში დავით დადიანის 1851 წლის 23 მარტის გადაკეთებული ბრძანება წარადგენინა და მორჩა. მათ აუბეს მხარი ნესტორ და ივანე კოხოს ძე ხახუბიებმა (ალბათ უფრო ხახუბაიებმა), მერე მათ ამავე სოფლელი ზებედო ბატას ძე გიგიბერიაც მიემატა.
ბესარიონ გიორგის ძე, ნიკოლოზ, ყარამან და ჯამლეტ ლევანის ძე ცომაიები და ნიკოლოზ პეტრეს ძე თოფურია დიდხანს ელოდნენ იმ დღეს, როცა აშორდიელები კეთილი თვალით გადმოხედავდნენ, საქმის გამჩალიჩებლები არა ჩქარობდნენ, ამათ სული კბილით ეჭირათ. როგორც იქნა, გასრულდა ლოდინი _ გახდნენ აზნაურები. თოფურიამ ლევან დადიანის 1852 წლის 20 მაისის ბრძანებაცა და 1849 წლის 20 ივნისის ბილეთიც წარადგინა თავადაზნაურთა საკრებულოში, ცომაიები კიდევ დავით დადიანის ბრძანებების ჩასწორებული ვარიანტის წყალობით გახდნენ ისეთნი, რასაც ესწრაფოდნენ.
შხეპელ ხოფერიებში ადრე ერთ-ერთი ციხის აზნაური გამხდარიყო, მაგრამ არა მემკვიდრეობით, მარტო მას რგუნებოდა ეს წოდება. რა გასაკვირია, თეიმურაზ კიმოთეს ძე ხოფერიასაც ნდომებოდა პაპისპაპის დიდებასა და პატივში ყოფნა. უნდოდა და მიაღწია კიდეც _ აშორდიელთა შემწეობით გააზნაურდა. მასვე მიბაძა პორფირ იაკობის ძე მხეიძემ, რომელმაც თვითონაც არ უწყოდა, საიდან და რატომ ატარებდა თავადის გვარს. ონტოფოელი (ესეც სენაკის მაზრაა) პეტრე უჩას ძე, მიხეილ და სოლომონ ბეჟანის ძე ხინტკირიებში კი ყველამ იცოდა, რომ აზნაურები არ იყვნენ, მაგრამ ეს არ გახლდათ მთავარი, სურდა ამ ხალხს აზნაურობა და თუ ფულს გაიღებდა, სოლომონის მოძმეები ადვილად მოუგვარებდნენ საქმეს..
ჭალადიდშიც რამდენიმე ოჯახი ელოდა აშორდიელთა წყალობას, ეგონათ ადრე, მაგრამ გვიან გახდნენ აზნაურები. ჯავრობდნენ, ფიქრობდნენ, ფული ხომ არ შეგვიჭამეს ამ ოხრებმა, ხომ არ გადაგვაგდესო, მაგრამ 1900 წელს მათ დარდსაც მოეღო ბოლო: ჯერ სამსონ ნიკოს ძე ჩაჩავა გათავადდა, მერე კონსტანტინე და მალხაზ კოხტას ძე, ბიქტორ და ილია თომას ძე შელიები, შემდეგ კი იესე ჭაბუკის ძე გულუა.
ეწრელები არც ამ წელს ყოფილან გულხელდაკრეფილნი, ათასნაირ გზებსა და საშუალებებს ეძებდნენ სანუკვარი მიზნის მისაღწევად. ხანდახან ერთი ადამიანი იხდიდა მთელი საბიძაშვილოს გააზნაურების საღირალს. აშორდიელებსაც უხაროდათ, სანათესაოსაც, ერთნი უფრო მეტ ფულს იჯიბავდნენ, მეორენი, რაც არ იყო და, შესაძლოა, ვერც ვერასდროს გამხდარიყო, ის ხდებოდნენ. დავით ზურაბის ძე, თენგიზ კოსტას ძე და მიხეილ გიტოს ძე მარინავებიც სწორედ ამ წელს გახდნენ აზნაურები.
მთელი ამ ხუთი წლის მანძილზე გააზნაურებულთაგან ერთადერთია ქალი. ბუნებრივია, ვინმე თავადად ან აზნაურად რომ გადაიქცეოდა, მისი ასულიც, ძეც ან, უფრო სწორად, ასულ-ძეებიც თავადაზნაურდებოდნენ. ერთი სიტყვით, უმრავლესობა მემკვიდრეობით ღებულობდა მაღალ წოდებას. მთელ ხუთწლეულში ერთადერთი ქალია ამ სურვილით აღტკინებულ საკაცეთში და ესაა წალენჯიხელი მართა გვაჯავა-ჩახვავასი. ჩანს, ქვრივი იყო ან ქმარს გაცილებული, მშობლის გააზნაურება რა ჩირად უნდოდა, ქმარი არ ჰყავდა ან კიდევ მიწა მიეყარა და ახლა აზნაურად უნდა გამოცხადებოდა. ერთ შემთხვევაში გულში ეთქვა იმქვეყნად გადასახლებულისათვის _ იცი რა, აზნაური გავხდი სხვათა და სხვათა ჯიბრზეო, მეორეში კი ამპარტავნულად შეეხედა გლეხუჭა ქმარყოფილისათვის.
ვინ თუ არა ჩვენ, ჩვენ თუ არა ვინ _ ამ სიტყვებს ატრიალებდნენ წაღმა-უკუღმა, ნაცვალსახელებს უნაცვლებდნენ ადგილს და იქადნებოდნენ ცაიშელი ქირიები. პეტრე (იგივე იორდანე), ივანე და ნიკიფორე გვაჯის ძეებმა საქმედ აქციეს ეს დანაქადნები. მერე მათ დუტუ პუგუს ძე, ალექსი და ერისტო გაბრიელის ძე, ტარიელ და პარმენ მაქსიმეს ძე გეგეჭკორებიც შეუერთდნენ.
რამდენჯერმე ვთქვით, მსგავსად სენაკისა, ზუგდიდშიც რომ ცვიოდა და ცვიოდა წოდებები. კიდევ ათი წელი გაგრძელებულიყო თავადაზნაურთა საკრებულოში საბუთების წარდგენა და ამ ორ მაზრაში თითქმის აღარავინ დარჩებოდა გლეხი _ ყველა ერთნაირი გახდებოდა, უფრო ზუსტად, დაახლოებით მსგავსი _ თავადი ან აზნაური. სოციალური მდგომარეობა ხომ შეიცვალა, ადამიანებიც სხვანაირნი გახდნენ, ბუნებრივობა დაკარგეს, იმას წაეპოტინნენ, რაც მათ ხასიათში, აღზრდაში, ბოლოსდაბოლოს, გენში არ ყოფილა, სრულყოფილად ვერც ის შეითვისეს, ძველიც დაკარგეს და იყვნენ ასე, გახიდულნი.
გააზნაურებული სილიბისტრო კვაჭანტირაძის მიხეილ ჯავახიშვილისეული დახასიათება გავიხსენოთ:
იმის შემდეგ, რაც სილიბისტრო კვაჭანტირაძემ აზნაურობა დაიმტკიცა, მის ხასიათსა და ოჯახსაც ელფერი გამოეცვალა. ყველანი გაიბღინძნენ, გაამპარტავანდნენ, გაკეთილშობილდნენ _ „წინანდელ მეზობლებს ან აღარ ჰკადრულობდნენ ან ისეთი მედიდურობით და მფარველობით ექცეოდნენ, თითქოს მათ შორის ხიდი ჩამტყდარიყო და ახალი კედელი აშენებულიყო“.
სილიბისტროს მსგავსი გახდა უამრავი, გაბღინძულ-გაყოყოჩებულ-გამეტიჩრებულ აშორდიას აზნაურთა ჟამი ჩამოდგა.
ზუგდიდელი ალექსი ვახტოს ძე ოდიშარიას გათავადების ამბავი მთელ მაზრას მოედო, ჩვენ გავაზნაურდეთ მაინცო _ გაიფიქრეს სხვებმა და სინამდვილედ აქციეს ფიქრი და სურვილი ესე. ოდიშარიას მიბაძა ივანე თოთიას ძე აფაქიძემ და ამაღლდა წოდებრივად, მერე გუჯმახან გიორგის ძე საჯაიაც ასე მოიქცა _ გათავადდა, მურზა და დიანოზ ხიტუს ძე და ნიკოლოზ ვასილის ძე გაგუები კი აზნაურობას დაყაბულდნენ. თავმდაბლობა გამოიჩინეს, აგრეთვე, ნიჩვია, ბასა და ლევან ხუტუს ძე კვალანდარიებმა, პეპო კოკის ძე და ხითო ბოშას ძე ნაჭყებიებმა _ მაღალ წოდებას არ გამოკიდებიან, აზნაურობაც საკმარისი და სასურველი იყო მათთვის.
1900 წელს გათავადდნენ ან გააზნაურდნენ, აგრეთვე, ნოქალაქეველი გიორგი და პეტრე მოსეს ძე, ნიკოლოზ, ნესტორ, ლავრენტი და თედორე ლუკას ძე ბაღათურიები; ფოთელი პეტრე კუკოს ძე ჟვანია; ქვატანელი გიგო ანდროს ძე ჭანტურია; ნიქოსელი მიხეილ იტუს ძე ხვიტია; მაცხოვრისკარელი ილარიონ, დომენტი და კირილე ალექსის ძე ჭანტურიები; ყულისკარელი სიმონ თავკოჩას ძე ბერაია; გუძემელი ივანე გუტას ძე და ალექსი სიკოს ძე სოსელიები; ალავერდისკარელი კოსტა კუჩუს ძე, გვათუ გიორგის ძე, დავით, ლუკა (იგივე კაცია), გაბრიელ და ანდრია გოჩას ძე, ლევან და იულონ ბურდღუს ძე ჭურჭულიები (ალბათ ჭურღულიები); კოდორელი ილია ბეჟანის ძე და კირილე პეტრეს ძე შელიები; კოტიანეთელი გიორგი და ანტონ როსტომის ძე, ივანე ბაკიჩას ძე, პეტრე და სერგო მანუჩარის ძე ჭუბაბრიები; ნოსირელმა ივანე და იულონ მანუჩარის ძე გამსახურდიებმა ერთი კინკილა საბუთი _ დავით დადიანის 1849 წლის 20 აპრილის გაყალბებული ბრძანების ასლი წარადგინეს ქუთაისის თავადაზნაურთა საკრებულოში და გახდნენ აზნაურნი. ასევე მოიქცნენ მათი თანასოფლელები _ ალექსი, ფარნაოზ, იოსებ ივანეს ძე, მარკოზ სიმონის ძე, თადეოზ და დიმიტრი მათეს ძე ოდიშარიები; არც ნოგახაშელი თევდორე და სოფრომ ბეჟანის ძე და ანდრო პეტრეს ძე ცომაიებისათვის შეუდგენიათ აშორდიელებს დოკუმენტების დასტა _ წინა გადასწორებული წყალობის სიგელი კიდევ ერთხელ გადაასწორეს, კიდევ ერთხელ აღადგინეს „ისტორიული სამართლიანობა“ და მორჩა, მიღწეული გახლდათ სასურველი, თხოვნა _ შესრულებული, წადილი _ მოკლული.
ხორშელი ალექსი და ნესტორ ხოსიკას ძე, გიორგი და ნიკო ბესარიონის ძე ადონაიებსა და თეკლათელ სტეფანე ვასოს ძე გვათუას რა გაუჭირდებოდათ, აშორდიელებში თავიანთი მოგვარე, მხსნელი და მფარველი ჰყავდათ, ამიტომაც მალე გახდნენ აზნაურნი.
სილიბისტრო კვაჭანტირაძეზე დიდხანს ელოდნენ ხიბულელი გოგია ხიტუს ძე, როსტომ ქველის ძე, აქვსენტი ზუთუას ძე, სილოვან თოთიას ძე სიჭინავები სოლომონისა და ძმათა მისთა დანაპირებს. როგორც იქნა, მათთვისაც გამოანათა მზემ, გვიან აუხდათ სანატრელი ოცნება, მაგრამ ამას რაღას ჩიოდნენ. მთავარია, ქარავანს არ ჩამორჩნენ, ფეხი აუწყვეს გაცუდებულსა და გამრუდებულ დროებას.
მაიდანახეში (ზუგდიდის მაზრაა) როდონაიებმა ნათესავებისაგან შეიტყვეს, რაც ხდებოდა ქუთაისის თავადაზნაურთა საკრებულოში, როგორ მუხლჩაუხრელად იღვწოდნენ ზოგიერთნი ისტორიული სამართლიანობის აღსადგენად და მათ ვინ ან რა დააკავებდათ-ყარამან როსტომის ძე, გიორგი, გიგო და ონისიმე ოტიას ძე როდონაიებიც არ ჩამორჩნენ ნათესავებს, გააზნაურდნენ.
ნაესაკოვოელ ესტატე გიორგის ძე ფაღავას კიდევ ფარატინა ქაღალდიც ვერ მოეძებნა შინ მისი თავადობის დამამტკიცებელი. იყო (თანაც ყველამ იცოდა) ბრწყინვალე წოდების წარმომადგენელი, მაგრამ რად ღირდა ასეთი ყოფნა _ იყო, მაგრამ არ იყო. ამიტომ სოლომონმა და მისმა მოძმეებმა მასაც გაუწვდინეს დახმარების ხელი, რა თქმა უნდა, გასამრჯელოს გაღების მერე _ ნამდვილი თავადი აშორდიას თავადად აქციეს.
ბედიელმა (სოხუმის ოლქია) ქუთელიებმაც გამოიდეს თავი და დედაწულიანად გააზნაურდნენ. გიორგი, ივანე, ალექსი და პავლე გურის ძე, გიორგი და ბესარიონ პაშუტიას ძე და ანდრო დავითის ძე ქუთელიები დავით დადიანის ბრძანების გადაკეთებული ვარიანტის წყალობით გახდნენ ისეთნი, რაც სურდათ.
1900 წელი მიიწურა, ახალი საუკუნე, ახალი ასწლეული ჩამოდგა, გათენდა. აშორდიელთათვის ჩამოღამდა, ჩამობნელდა, რომ ეგონათ, გაამართლა აფიორამ, თავადაზნაურთა საკრებულომ უკვე გამოიტანა გადაწყვეტილება, აწი ვინღაა ამ საბუთების მომძებნი და შემმოწმებელიო, სწორედ მაშინ გამჟღავნდა ყველაფერი. როგორც იტყვიან, ძროხის კუდზე გადატყდა დანა.
საქმეს იძიებდნენ, დამნაშავეებს ეძებდნენ, ესენი კი ისევ ძველ წყალობის სიგელებსა და ბრძანებებს აყალბებდნენ. ყველას ეგონა, ისე პროფესიულად ვაყალბებ, ვერავინ მიმიხვდებაო. ცდებოდნენ, ყველაფერს მიუხვდნენ.
თუმცა მართლმსაჯულების აღმსრულებლებიც არ აჩქარებულან, გვერდზე არ გადაუდვიათ სხვა საქმეები და ამას არ ჩაგულისძირებიან, მდორედ, ზოზინით დაიწყეს ძიება. კარგად იცოდნენ, რაც ხდებოდა, ერთ დღე-ღამეში გათავადაზნაურებულთა ამბავიც მოეხსენებოდათ, მაგრამ ზემოდან არავინ არაფერს ავალებდათ, აბა, რისთვის აეტკივებინათ აუტკივარი თავი.
კიდევ ვიმეორებთ _ რუსეთისათვის გლეხთა გათავადაზნაურება და მერე ამ ამბის გამჟღავნებაც ხელსაყრელი იყო. იბღალებოდა ღირსება ნამდვილი თავადისა, აზნაურისა, უგვარონი გვარიანდებოდნენ, ორდარი ჟამის შესაფერი ადამიანები ყელყელაობდნენ.
ვინ ხართ თავადი ან აზნაური, ის ვერ გაგირკვევიათ, თქვენვე გაგიცუდ-გაგითახსირებიათ ისტორია თქვენი _ იტყოდა დამპყრობელი და გულში ჩაიღიმილებდა. ერჩივნა, ასეთთათვის ეპატრონა, ვიდრე ერის თავისუფლებითა და სიყვარულით გულგასენილ ჭირისუფალთათვის.
ჩუქება
