მთარგმნელის წინასიტყვაობა
„გულუბრყვილო და სენტიმენტალური რომანისტის“ წაკითხვა კულისებში შეხედვას ჰგავს. როგორ იწერება რომანი და როგორ იკითხება იგი? რის თქმას ცდილობს ავტორი და რას ეძებს მკითხველი? სად არის ზღვარი სინამდვილესა და ფანტაზიას შორის? რას ნიშნავს რომანის ფარული ცენტრი? როგორი უნდა იყოს კარგი რომანი? რა უხილავი ძალა აქვს რომანს და რატომ გახდა ის მსოფლიოში ყველაზე პოპულარული ლიტერატურული ჟანრი?
ფამუქი რომანისტებსა და მკითხველებს ორ ჯგუფად ჰყოფს - გულუბრყვილოებად და სენტიმენტალურ მოაზროვნეებად. ეს დაყოფა და მაშასადამე, წიგნის სათაურიც მან აღმოაჩინა ფრიდრიხ შილერის ცნობილ ესეში - „გულუბრყვილო და სენტიმენტალური პოეზიის შესახებ“.
ხშირად, როცა ლიტერატურული შედევრის კითხვას ვიწყებთ, ვფიქრობთ: „ნეტავ, რა უნდა იყოს აქ ისეთი, რამაც სხვადასხვა დროსა და ქვეყანაში ამდენი ადამიანი აღაფრთოვანა? რა მარადიული და მთავარი სათქმელი უნდა ვიპოვო ამ ნაწარმოებში?“ სწორედ ამ მარადიულსა და მთავარს უწოდებს ფამუქი რომანის ფარულ ცენტრს. ფარულია იმიტომ, რომ ლიტერატურაში მზა ფორმულები არ არსებობს, ყველაფერი მკითხველის აღქმაზე, მის გამოცდილებასა და ფანტაზიაზეა დამოკიდებული. რომანისტი ცდილობს, თავისი მთავარი სათქმელი არც ისე ღრმად დამალოს, რომ მკითხველს მისი პოვნა გაუჭირდეს და არც მთლად ზედაპირზე ამოატივტივოს, რადგან კითხვის მთელი ხიბლი სწორედ ამ ცენტრის ძიებაა. ეს არის რომანის ძირითადი დანიშნულებაც. „ჩვენ გვჯერა, - ამბობს ფამუქი, - რომ სამყაროსა და ცხოვრების ყველაზე ღრმა და ღირებულ აზრს, ამ რთულად მისაღწევ სიმართლეს, ფილოსოფიური წიაღსვლებისა და რელიგიური შეზღუდვების გარეშე ჩავწვდებით, მას საკუთარი ცოდნისა და გამოცდილების წყალობით შევიცნობთ“.
ამ ლიტერატურული ესეს ერთ-ერთი ღირსება, ჩემი აზრით, მსოფლიო კლასიკის ნიმუშების განხილვა და მათი განსხვავებულად დანახვაა, რაც შედევრების უკეთ გაგებაში გვეხმარება. მაგალითად, ანა კარენინას სანკტ-პეტერბურგიდან მოსკოვისკენ მატარებლით მგზავრობის სცენაში, რომელსაც ფამუქი არაერთხელ უბრუნდება, უამრავი დეტალია. ავტორი დაწვრილებით განიხილავს და ხსნის მათ მნიშვნელობასა და ფარულ მინიშნებებს, თუ როგორ უკავშირდება ისინი მოვლენათა განვითარებას.
საინტერესოა ფამუქის მოსაზრებები მსოფლიო შედევრების ფარულ ცენტრებზეც. მაგალითად, „ულისეს“ ცენტრი მისი თხრობის სტილსა და გმირის შინაგან მონოლოგში უნდა ვეძებოთ; რომანში „ომი და მშვიდობა“ მთავარია არა სათქმელი, არამედ ნაწარმოების მასშტაბური პანორამები და მკაფიო, მრავლისმთქმელ დეტალები, თუმცა ტოლსტოის ამ რომანის მთავარ ღირსებად მისი ისტორიულობა მიაჩნდა (ფამუქი ამბობს, რომ რომანის ფარული ცენტრის ამოცნობა ხანდახან თავად ავტორებსაც კი უჭირთ). უფრო მეტიც - ფარულმა ცენტრმა ხანდახან შეიძლება ადგილიც კი იცვალოს, როგორც ეს ხდება ჰერმან მელვილის რომანში „მობი დიკი“. მკითხველს მრავლისმომცველი სოციალური პანოს გაცნობისას ჰგონია, რომ ფარულ ცენტრს მიაგნო, შემდეგ რომანი ფსიქოლოგიურ დრამას ემსგავსება, ბოლოს კი, ბორხესის სიტყვებით რომ ვთქვათ, „ნელ-ნელა იზრდება და საბოლოოდ კოსმოსურ მასშტაბებს აღწევს“. სწორედ ამ მასშტაბურობის გამოა რომანი უნიკალური. დოსტოევსკის ნაწარმოებთა ცენტრი კი მისი გმირების ხასიათში უნდა ვეძებოთ. „ჩვენ ამ ავტორის ნაწარმოებებს ვკითხულობთ არა ცხოვრების, არამედ მისი გმირების შესაცნობად“, - წერს ფამუქი. ცენტრის ცნების ახსნისას ფამუქს ბევრი საინტერესო მაგალითი მოჰყავს. დოსტოევსკი თავის დისშვილს - სოფია ივანოვას სწერს, რომ ხანგრძლივი შესვენების შემდეგ მიუბრუნდა რომანს „ეშმაკნი“ და მიხვდა, რომ ყველაფერი შესაცვლელია. „ყველაფერს ხაზი გადავუსვი და უყოყმანოდ დავიწყე თავიდან, პირველი გვერდიდან. ერთი წლის სამუშაო წყალში ჩაიყარა“. თუმცა ამ დროს მწერალს მხოლოდ ორმოცი გვერდი ჰქონდა დაწერილი. მას არც თემა შეუცვლია და არც ტექსტი, შეიცვალა მხოლოდ ნაწარმოების ცენტრი, რამაც რომანი ერთგანზომილებიანი, პლაკატური თხრობიდან უბრწყინვალეს პოლიტიკურ საგად გადააქცია.
ფამუქი რომანის წერის ზოგიერთ საიდუმლოსაც გვიმხელს, თუმცა მკითხველის მარადიული კითხვა: „ნუთუ ყველაფერი ავტორმა თავად განიცადა?“ - მაინც უპასუხოდ რჩება. დანიელ დეფო, რომლის რომანი „რობინზონ კრუზო“ მთლიანად ფანტაზიის ნაყოფი იყო, მკითხველს არწმუნებდა, რომ გმირის თავგადასავალი თავად გადახდა, როცა გემის კატასტროფის შემდეგ დაუსახლებელ კუნძულზე მოხვდა. ფამუქი ამბობს, რომ მკითხველთა უმრავლესობა მას მისი ცნობილი რომანის - „უმანკოების მუზეუმის“ - გმირთან, ქემალთან აიგივებს. „რა თქმა უნდა, ამ რომანის წერის დროს მშვენივრად მესმოდა, რომ მკითხველი - მოდი, ვუწოდოთ მას გულუბრყვილო, უპრეტენზიო მკითხველი - აუცილებლად იფიქრებდა, თითქოს საკუთარ თავზე ვწერდი. უფრო მეტიც, მინდოდა კიდეც, რომ ასე ეფიქრა. ანუ, ერთი მხრივ, მსურდა, რომანი წაეკითხათ, როგორც ჩემი გამოგონილი ისტორია, ხოლო მეორე მხრივ, მისი მთავარი გმირი და იქ აღწერილი განცდები აღექვათ, როგორც ნამდვილი ამბავი“, - წერს ავტორი. ფამუქის აზრით, სწორედ ეს გაორება და პასუხგაუცემელი კითხვაა რომანის ძალა.
ასეთი კონკრეტული ნიმუშების განხილვა კითხვის მასტერკლასს ჰგავს. თვალსაჩინო მაგალითებით ვხვდებით, როგორ
ჩუქება
