მოთხრობები - თეთრი და სისხლიანი პერანგი
მართალია, არსებობს ზოგადი სიტყვა-ცნება „მწერალი”, მაგრამ რეალობაში ეს აბსტრაქტული არაფრისმთქმელობა ქრება და გვევლინება კონკრეტიკა თავისი უაღრესად მიმზიდველი პიროვნებისეული და ყოფით-ცხოვრებისეული შტრიხებით. ჩემი აზრით, საუკეთესო შემთხვევაში ასე უნდა მოხდეს, მით უმეტეს, თუ პროზაიკოსთან გვაქვს საქმე. და თუ ზოგადობა მაინც რჩება და მწერალი თავისი შემოქმედების მეშვეობითაც ვერ იძენს კონკრეტულ ნიშნებს, ეს იმაზე მეტყველებს, რომ არსებობს ხარვეზები - ინდივიდუალობის ნაკლებობა, მწიგნობრობა, შთაგონების უკმარისობა და ა.შ.
ჯემალ თოფურიძე დაზღვეულია ყოველივე ამისგან, მისი კონკრეტიკა ასეთია: ის თბილისელი მწერალია. აქ არსებითია ტიპოლოგია, სოციუმი,მწერლის ხედვის პრიზმა. ეს მწერალი, თუ შეიძლება ითქვას, თბილისელი კაცის თვალით ხედავს ადამიანს, სამყაროს, ყველაფერს, რამაც შინაარსი უნდა შესძინოს მის პროზას. უფრო ძნელი სათქმელია, თუ რაში ვლინდება ყოველივე. ჩემი აზრით, გამოვლინების ნიშნები სხვადასხვაგვარია. არსებობს მოთხრობები, სადაც მიმართება უშუალოა ან სხვაგვარად რომ ვთქვათ, გამჭვირვალედ ჩანს თბილისური გარემო. ყოველივე ამას ავლენს ლექსიკა, ტიპები, ხასიათები, ატმოსფერო. მაგრამ აქაც მნიშვნელოვანია უფრო სიღრმისეული პლასტი — თვითონ მწერლის დამოკიდებულება საკუთარი პერსონაჟებისადმი, ფაქიზი თანაგრძნობით და ტკივილით აღბეჭდილი. არ შემიძლია არ გავიხსენო შესანიშნავი მოთხრობა „მარტო”. ამ მოთხრობის მთავარი გმირი ლოთია, მაგრამ ეს არ არის ჩვეულებრივი ლოთი. ეს არის კაცი, რომელმაც ცხოვრების აზრი დაკარგა. მისი ცხოვრება უშველებელი სიცარიელით აივსო და წარმოუდგენელიც კი გახდა იმ უმაღლესი ფასეულობის გარეშე, შეყვარებული ქალის სიახლოვე რომ ჰქვია. ლოთს მართლაც შეუმჩნეველი ჩრდილივით დასდევს მწერლის სიმპათია.
იმ მოთხრობებში, რომლებშიც მოქმედება სოფელში თამაშდება, მწერალი ერთგვარ დისტანცირებას ამჟღავნებს მთავარი პერსონაჟისადმი. ეს დისტანცია მწერლისეულ ირონიაში გამოსჭვივის. სწორედაც რომ გამოსჭვივის, ვინაიდან ირონია იმდენად ნატიფია, რომ მისი აღქმა-გაგებაც არ არის მთლად იოლი. ჩემთვის დაუვიწყარია მოთხრობა „ლექსოს” მეტად შთამბეჭდავი ფინალი. ლექსოს გაუგონარი უბედურება დაატყდა თავს, — საყვარელი ცოლი გარდაეცვალა. მოულოდნელმა ტრავმამ თითქოს ადგილზე გააქვავა და უგრძნობელობა შეჰყარა. ამ უგრძნობელობას ალალი, მიამიტი კაცი ვერ პატიობს თავის თავს. მოთხრობის ბოლოს რაკურსი იცვლება: ლექსოს მეზობლებს, მიტოს და მის ცოლს შუაღამისას მგლის ყმუილის მსგავსი ხმა შემოესმებათ. მოგვიანებით ხვდებიან, რომ ეს ლექსოს ხმაა, ლექსო ბღავის. ცოლი ეუბნება მიტოს, გადადი და როგორმე უთანაგრძნეო. შესანიშნავია მოთხრობის დამაგვირგვინებელი, სწორედ ნატიფი ირონიით აღბეჭდილი ფრაზა, მიტო პასუხობს ცოლს: „რო გადავიდე, რა ვუთხრა, რით ვანუგეშო, მოვა და ისევ გვერდით დაგიწვება-მეთქი?”
ჯემალ თოფურიძის უკანასკნელი და უმთავრესი მოთხრობა „დიოსკურია ზღვაში ჩაძირული ქალაქია”, თითქოს თავს უყრის და ერთად წარმოაჩენს მისი შემოქმედების ყველაზე ნიშანდობლივ მხარეებს. შეგნებულად არ მინდა ვიხმარო სიტყვა „ესთეტიკა”, „მხატვრული აქსესუარი” და ა.შ. არ მინდა, რადგან ჯემალ თოფურიძე უმტკივნეულოდ, ძალდაუტანებლად აგნებს თავის თხრობით ინტონაციას. ეს ინტონაცია იმდენად მისეულია და მკვიდრია, რომ „ფრაზის დონეზეც” კი დაჰყავს. ჯემალ თოფურიძის ყოველი ფრაზა თავისებურად ჟღერს, სხვის ფრაზაში არ აგერევა. თითქოს ეს ფრაზის ჟღერადობაა მისი მთელი სამყაროს გასაღები, იმ სამყაროსი, რომელსაც ის სპონტანურად ქმნის.
„დიოსკურიას” მთავარი პერსონაჟი თვითონ ჯემალ თოფურიძეა. ნებსით თუ უნებლიეთ, ყოველი მწერალი თავის თავზე წერს ან, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, რაღაც წახნაგით საკუთარ თავს განასაგნებს ნაწარმოებში. მაგრამ დგება დრო, როცა ავტორის კონტურები ემთხვევა მთავარი პერსონაჟის კონტურებს და მწერალი თუმცა ლაპარაკობს ერთდროულად ყველაფერზე, ეს „ყველაფერი” მისივე ცხოვრებისეული გამოცდილების კონკრეტული რეალიებიდან არის განჭვრეტილი. შეიძლება ვინმემ გამოთქვას აზრი, რომ „დიოსკურიას” გმირი ღრმა დეპრესიით ან ნევროზით შეპყრობილი პიროვნებაა. ეს იქნებ ასეცაა, მაგრამ არსებითი სხვა რამაა: რატომ გაჩნდა შინაგანი დისკომფორტი? რამ აღძრა გაუწონასწორებლობა? რა ავლენს პერსონაჟის სულიერ რღვევას?
ჯემალ თოფურიძე XX საუკუნის მეორე ნახევრის ერთ-ერთი ყველაზე უფრო ანტიტოტალიტარული მწერალია. ის უხეშად, არაორაზროვნად, დაუფარავად ანგრევს სტერეოტიპებს. ეს სტერეოტიპი კი, გვინდა თუ არ გვინდა, ჩვენს მწერლობაში (და არამარტო მწერლობაში) მაინც არსებობდა და არსებობს. ტოტალიტარული რეჟიმი ქმნიდა ისეთ სოციალურ და ფსიქოლოგიურ კლიმატს, რომელშიც ნორმალურ, თავისუფალი ნების, პატიოსან კაცს მორალური თვალსაზრისით უჭირდა გაძლება. ამ გაჭირვებას გაუხშოებული ჰაერი იწვევდა. პიროვნების ნიველირება, ბიუროკრატიზმი, ათასგვარი ჩარჩოები, ყადაღა და ცენზურა, ფართო ასპარეზის უქონლობა შემოქმედებითი ნიჭით დაჯილდოებული ადამიანებისთვის (ყველა სფეროში) ტრაგიკული ხვედრის ტოლფასი იყო. ასეთ ადამიანებს არსებული ვითარებისადმი ცინიკური დამოკიდებულებაც უჩნდებოდათ, ვინაიდან შინაგანად ვერ ეგუებოდნენ იმ ფორმალობებს, თამაშის იმ წესებს, იმ „იდეოლოგიურ შირმებს”, რომელთაც მათ ტოტალიტარული რეჟიმი სთავაზობდა. სწორედ ეს ადამიანები უპირისპირდებოდნენ არსებულ სტერეოტიპებს. სწორედ ისინი არიან ჯემალ თოფურიძის მოთხრობების პერსონაჟები. ასეთი იყო თვითონ ავტორიც. ტოტალიტარული რეჟიმი მას თითქოს კარნახობდა: „დაწერე, რომ ჩვენ კარგად ვცხოვრობთ”,
ჩუქება
