ჩაძირული დღესასწაული
ყველაფერი პირველი
ჩემი პირველი წიგნი, მოთხრობების პატარა კრებული „გურამ-გურამ“ ზუსტად ოთხი წელი იდო გამომცემლობა „მერანში“. მეხუთე წელს ე. წ. „მთავლიტმა“ ეს წიგნი მხოლოდ იმიტომ დაშალა, რომ ერთ-ერთ პერსონაჟს (როგორც „კინოშნიკები“ იტყვიან), მეორეხარისხოვანი როლის შემსრულებელ ქალს სახელად დუსია ერქვა.
გამომცემლობის მაშინდელმა მთავარმა რედაქტორმა გივი გოგიჩაიშვილმა, ყოველგვარი მიკიბვ-მოკიბვის გარეშე ამიხსნა:
– მაკა, წიგნს მანამდე არ ჩაუშვებენ სტამბაში, სანამ ამ სახელს არ შეცვლიო. პირველად ვერ მივხვდი. პაუზის გამო იქვე დამიზუსტა:
– პერსონაჟი რუსია, რუსი ქალბატონი კი არ შეიძლება უარყოფითი იყოსო.
თითქოს „უმნიშვნელო“ კომპრომისს მოითხოვდნენ. არ ვიცი ამის გამო, თუ მიზეზი რომ არ დავიჯერე იმის გამო, საშინლად ავღელდი. რაც გინდათ ის დაარქვით, მე ხომ არ მითხოვია წიგნის გამოცემა, საერთოდ ნუ გამოსცემთ-თქო... ავდექი და ამ მოულოდნელი რეაქციით აშკარად შემცბარი დავტოვე თავის კაბინეტში მთავარი რედაქტორი.
წიგნი ორ თვეში გამოვიდა, რა თქმა უნდა, მათ მიერ შეცვლილი სახელით. მიუხედავად იმისა, რომ ყოველთვის კარგი პრესა მქონდა და გამოჩენისთანავე დიდი სითბოთი შემეგებნენ დემნა შენგელაია, ნოდარ დუმბაძე, ვახტანგ ჭელიძე, არჩილ სულაკაური, ჯანსუღ ჩარკვიანი, თამაზ და ოთარ ჭილაძეები, გურამ ასათიანი, ოტია პაჭკორია, გურამ გვერდწითელი... მიუხედავად იმისა, რომ ლიტერატურული ჟურნალ-გაზეთები ჩემი შემოქმედების გარკვეულ პერიოდში ყოველგვარი შეფერხების გარეშე, რედაქციაში მასალის მიტანისთანავე მბეჭდავდნენ, ჩემს წიგნებს შორის შუალედი ყოველთვის ექვსი, შვიდი, რვა წელი იყო. თუ რატომ ხდებოდა ასე და საერთოდ, ჩემს თაობასთან მიმართებაში ამ თვალსაზრისით რა ხდებოდა, ე. წ. ოფიციალური „მთავლიტის“ გარდა პატარ-პატარა ცენზორებად რეჟიმს როგორ ექცია თავად კოლეგები, რედაქტორები, კრიტიკოსები და ა. შ. ამის შესახებ ოდესმე ალბათ მაინც დავწერ, რადგან მიმაჩნია, რომ ეს უაღრესად მნიშვნელოვანი და აქტუალური პრობლემაა დღესაც...
ასე რომ, როდესაც ხუთი წლისთავზე „გურამ-გურამ“ მოულოდნელად წიგნის მაღაზია „საუნჯის“ თაროზე დავინახე... არავითარი სიხარულის განცდა არ გამჩენია. არც განცვიფრების, მით უფრო, არც სიამაყისა. საერთოდ, არანაირი განცდა, რაც ადამიანის ცხოვრებაში ყოველივე პირველს თან ახლავს და სწორედ ამის გამო, წლების მერე, მოგვიანებით გაჩნდა და სამუდამოდ დამრჩა გულისწყვეტა, რომ ასე გულგრილად შევეგებე ჩემს პირველ სიყვარულს, წიგნს, რომელიც, როგორც იტყვიან, წარმატებული აღმოჩნდა და ასე შეიყვარა მკითხველმა.
მეტაფორა და ცენზურა
საბჭოურ სივრცეში, როგორც ბუჩქებში მიმალული ავტოინსპექტორი, ცენზურაც ისე უსაფრდებოდა მეტაფორას. რაც უფრო ეჭვიან პროფესიონალთან (ცენზორთან) გვქონდა საქმე, მით უფრო აბსურდულ სახეს იღებდა ეს ურთიერთობა. რაც უფრო ჭკვიანი და გამჭრიახი იყო ცენზორი, მით უფრო ლავირებული და შენიღბული ხდებოდა მეტაფორაც. საერთოდ, ვფიქრობ, რომ ქართულ სინამდვილეში, მეტაფორისა და სტილის თვალსაზრისით, საბჭოური ცენზურისაგან დიდადაა „დავალებული“ ოთარ ჩხეიძის, ოთარ ჭილაძის, გურამ დოჩანაშვილის პროზა (ეს ერთი კარგი მონოგრაფიის თემაა).
ნამდვილი მეტაფორა უცხო ფრინველივით იმ ქვეცნობიერიდან მოფრინავს და იბადება, რომლის გაჩენის მიზეზებიც ყოველთვის რეალურ სამყაროში არსებობს, რეალობის განცდით იბადება. სანამ შემოქმედის ცნობიერება, თავდაცვის ინსტინქტით, ამ განცდას ქვეცნობიერში ჩაძირავს, დალექავს, ოკეანის ფსკერზე დაშვებულ მარგალიტივით მის ნათებას შებურავს, გარკვეულმა დრომ უნდა გაიაროს. უფრო ზუსტად, ნაყოფივით უნდა მომწიფდეს და ტკივილებით იმშობიაროს. რაც უფრო ნაღდი და ღრმაა განცდა ამა თუ იმ ფაქტისა, მით უფრო იდუმალი, შებურული და მშვენიერია მეტაფორის ნათება – სიმართლის ციმციმი.
ვთქვათ პირდაპირ ვერ ამბობს ან არ ამბობს ობიექტური ჟურნალისტივით, პუბლიცისტივით მწერალი, რომ საშინლად განიცდის და იტანჯება მშობლიური მიწების გასხვისების გამო, შინაგანად უჯანყდება პროცესს, ტაქტიკისა თუ სტრატეგიის მზაკვრობას, რომლის წყალობითაც მიწიდან აყრილი გლეხობა იძულებულია ქალაქის რეზერვუარს შეაფაროს თავი და ა. შ. და ა. შ...
რეალობის განცდა თანდათან ირეალურში გადადის. მწიფდება შვებისმომგვრელი შემოქმედებითი პროცესი, რომელმაც ნამდვილი ქირურგივით ბოლომდე რაც შეიძლება უმტკივნეულოდ უნდა გადახსნას მოუშუშებელი ჭრილობა და ზედმიწევნით ზუსტი სიტყვებით გაწმინდოს, გაასუფთავოს ის, ამ პროცესის გამგებად და თანამოზიარედ გაქციოს შენც, მკითხველიც.
მაგალითად ასე:
„ისევ ბინდდება საქართველოში რეჰანისფერი მინორით. ეს შედარებაც ავიკვიატე. უნდა ავიკვიატო კიდეც დღევანდელმა პოეტმა, რადგან უჯრედულა შალით წელწაკრული მუყაითი თათრის ქალები ბოლნისის, დმანისის, ბორჩალოს ნოყიერ მიწებზე ისევ შრომობენ ხალისიანად და თავთავიანთ ბეღლებში (ბეღელს რა ჰქვია თათრულად, არ ვიცი) ისევ აბინავებენ გამაოგნებლად ქართულ სიტყვას – „ჭირნახულს“.
ისევ უტრიალებს ცენზორი მეტაფორას – „რეჰანისფერი მინორი“...
„დაასახელო საგანი, ნიშნავს სამი მეოთხედით შეამცირო პოეზიით ტკბობა. შთააგონო – აი, ოცნება!“ (სტეფან მალარმე).
გაშიფვრა აზარტულია, აგიყოლიებს, გაგიტაცებს... როგორც კი ამოხსნი – დაასმენ. დასმენას აგინაზღაურებენ, მიიღებ ჩინს, იერარქიულ საფეხურზე წინ წაჩოჩდები, მაგრამ უმთავრესს დაკარგავ. წააგებ ისე, რომ თავდაპირველად ვერც კი შეამჩნევ