სახლი ზეცაში

წინათქმა
 
 ერთერთ ინტერვიუში გოლი თარაყი ამბობს, პროზა მკითხველს ტანსაცმელივით უნდა მოერგოსო. ასე ზუსტად, უნაკლოდ აჭრილი სამოსივით ერგება ამ მწერალი ქალის პროზა სხვადასხვა ასაკისა და სოციალური წრის, ინტელექტუალური დონისა და ეროვნების ადამიანებს. გულწრფელობა და სისადავე, პრობლემის წვდომა და ემოციის სიღრმე ყველაფერი ერთად ქმნის ამ ავტორის ტექნიკურად სრულყოფილ, უკიდურესად დახვეწილ ნოველებსა და მოთხრობებს.

გოლი თარაყი 1939 წელს დაიბადა თეირანში. მისი თქმით, მამამისის ოჯახი ძალზე ტრადიციულ წრეს ეკუთვნოდა, ხოლო დედა მეტად თანამედროვეს. ეს განსხვავება თუ ორბუნებოვნება მწერლის შემოქმედებაზეც აისახა: თითქმის ყველა ნოველაში ვხედავთ ტრადიციისა და მოდერნიზმის შეჯახებისა თუ ჭიდილის კვალს (სხვათა შორის, “თარაყი” სპარსულად პროგრესს, განვითარებას ნიშნავს). ამ პრობლემაზე საუბრისას გოლი თარაყი ირონიულ ტონს ირჩევს, თუმცა მახვილი იუმორი მისი პროზის მუდმივი თანამდევია. მწერლის შემოქმედების მთავარი თემა ადამიანია, მოქცეული ტრადიციასა და განახლებას შორის, მისი მარტოსულობისა თუ არჩევანის, ბედისწერასთან ბრძოლის შესაძლებლობა. გოლი თარაყის შემოქმედების ხასიათი, ცხადია, მნიშვნელოვანწილად მისმა ფილოსოფიურმა განათლებამაც განაპირობა, რომელიც მან ამერიკაში მიიღო. იგი იუნგის მიმდევარია, რაც თვალნათლივ ჩანს კიდეც მის ნაწარმოებებში. მწერალი ისლამურ რევოლუციამდე თეირანის უნივერსიტეტში სახვითი ხელოვნების ფაკულტეტზე ასწავლიდა. მისი ინტერესის სფერო მითოლოგია გახლდათ. ამ თემაზე მას არაერთი წერილი აქვს გამოქვეყნებული. 

რევოლუციის შემდეგ პარიზში გადავიდა საცხოვრებლად, თუმცა სამშობლოსთან კონტაქტი არ გაუწყვეტია. ნოველებისა და მოთხრობების რამდენიმე კრებული გამოაქვეყნა. გ.თარაყი აღნიშნავს, რომ მისი შემოქმედება შეიძლება ირანის ცხოვრების ერთი მცირე მონაკვეთის მატიანედ ჩაითვალოს. ფაქტობრივად, ერთი პატარა გოგონას ბავშვობის სურათების ფონზე ხხ საუკუნის იი ნახევრის ირანის ისტორიის ბევრი მნიშვნელოვანი ეპიზოდი იშლება.

მწერალი ქალის შემოქმედება თითქოს ორ ნაწილად იყოფა. ერთ ჯგუფს ქმნის ე.წ. “გაბნეული მოგონებები”. ესენია ღრმა ლირიზმით აღბეჭდილი ნოველები, სადაც გასაოცრად მძაფრად იგრძნობა ჩავლილი ბავშვობისა და დაკარგული სამშობლოს შორის დარჩენილი, მაგრამ ვერ დავიწყებული ფერი და სურნელი. მწერლის შემოქმედების მეორე ნაწილს ე.წ. “გონებისმიერი” ნაწარმოებები წარმოადგენს. პიროვნების არჩევანის თავისუფლების პრობლემა თარაყის შემოქმედებაში პირველივე კრებულიდან შემოდის. საკუთარი ცხოვრებისა და ღირებულებების გადაფასების მცდელობა უკვე ჩნდება ერთერთ პირველ ნოველაში “მეც ჩე გევარა ვარ”. ეს “ჩეგევარობა”, “ჩეგევარობა” არა პოლიტიკური, არამედ შინაგანი მეს ამბოხის თვალსაზრისით, მთელი შემოქმედებითი ცხოვრების მანძილზე მიჰყვება მწერალს. მისი ერთერთი ბოლო ვრცელი მოთხრობაც “სადმე სხვაგან” ამ იდეის, შინაგანი რევოლუციის ხორცშესხმას წარმოადგენს. რაც ვერ მოახერხა პირველმა “ჩე გევარამ”, მოახერხა უკანასკნელმა. ის წავიდა. წავიდა სახლიდან, ოჯახიდან, საკუთარი მედან. წავიდა “სადმე სხვაგან”.

იქნებ ვცდებით, მაგრამ გვგონია, რომ მწერალს გონებით სურს გაექცეს იმ სამყაროს, რომელმაც დააკაბალა, იმ მოგონებებს, რომლებიც რეალობასავით ეხვევიან გარს და საშველს არ აძლევენ, შემირანის “აუტანელ და საყვარელ” სახლს, რომელიც მის ბედისწერად ქცეულა. სურს გაექცეს, მაგრამ ისევ იქ ბრუნდება. იქნებ იქ არის კიდეც მისი “სხვაგან”?

ჩვენ შემთხვევით არ გვიწოდებია წინამდებარე კრებულისთვის “სახლი ზეცაში”. წიგნში შესული სხვა ნაწარმოებები არ ჩამოუვარდება მას არც პრობლემათა სიღრმითა და არც ფორმის დახვეწილობით. მაგრამ გვეჩვენება, რომ სწორედ ამ ერთი ნოველის სათაური ასახავს ყველაზე ზუსტად გოლი თარაყის შემოქმედების მუხტს. ცასა და მიწას შორის გაჩრილი მაჰინ ბანუ ვერსად პოულობს ნავსაყუდელს, დარჩენილი ცოდვილ მიწაზე ყველასათვის ზედმეტად, ზეცის ლაჟვარდში პოულობს მარადიულ თავშესაფარს. მოხუცი ქალის დაქანცული სხეული და შეურაცხყოფილი სული უკანასკნელ წამს ერთადერთ მყარ ფასეულობას მიელტვის: დემავენდის მთაზე მკვიდრად დადგმულ მამისეულ სავარძელში ჩაიძინებს ტკბილად და უშფოთველად შეერთვის მარადისობას. მამა და დემავენდის მთა სამშობლოს სიმბოლო ერთადერთი სიმყარეა მაჰინ ბანუს არსებობაში. 

ამ ნოველის ავტორისათვის ცხადია, რომ ადამიანი მხოლოდ მაშინ არის შინაგანად თავისუფალი, როდესაც მყარად გრძნობს თავს დედამიწაზე. სიმყარეს და შინაგან ძალას კი, როგორც ჩანს, მხოლოდ მშობლიური მიწაწყალი ანიჭებს კაცს. 

ვფიქრობთ, მკითხველი ჯეროვნად დააფასებს გოლი თარაყის სტილს ცოცხალს, ლირიკულსა და ფერადოვანს, მწერლის მიერ ენობრივი ნიუანსების ვირტუოზული ფლობის უნარს (თუკი თარგმანს შეუძლია მიიტანოს მკითხველამდე ეს ფენომენი), სიტყვისადმი ღრმა პატივისცემას და მისეული ფრაზის მოქნილობას. ამ თვალსაზრისით გოლი თარაყის სტილი შეიძლება ნიკო ლორთქიფანიძისას შევადაროთ. მწერალი ქალი თითქოს სიამოვნებას იღებს მშობლიური ენის შესაძლებლობების გამოყენებით, შეთამაშებულია მასთან. 

წინამდებარე კრებულში ნაწარმოებების თანმიმდევრობის განსაზღვრისას მთარგმნელებს თავდაპირველად ქრონოლოგიური პრინციპი მოგვივიდა აზრად, მით უფრო, რომ გოლი თარაყის შემოქმედება ერთ მთლიან სამყაროს ქმნის, ერთი თაობისა თუ გარკვეული ისტორიული მონაკვეთის ერთგვარ მატიანეს წარმოადგენს. მაგრამ ცალკეული ნაწარმოებებისა თუ კრებულების გამოცემის თარიღები განმსაზღვრელი ვერ იქნებოდა, რადგან ხშირად მათი დაწერისა და გამოცემის წლები ძალზე