ვოლტერი და დღევანდელობა ვოლტერი რომ არ არსებულიყო, ის აუცილებლად უნდა გამოგვეგონა. აკი, გამოიგონა კიდეც ევროპამ ზუსტ დროს.
ვოლტერი თავისი დროისა და, ზოგადად, კაცობრიობის ისეთივე საკვანძო ფიგურაა, როგორიც ლეონარდო და ვინჩი, შექსპირი, გოეთე ან აინშტაინი; განმანათლებლობის, ალბათ, უდიდესი ფიგურა. და მაინც, რატომ არის ის ამდენად აქტუალური?
როგორც ფილოსოფოსს - არადა, ის იყო ფილოსოფოსი, - აკადემიურ წრეებში ალმაცერად უყურებენ, რადგან ფილოსოფოსმა უნდა შექმნას ახალი მოძღვრება, „კონცეპტები“, როგორც დელეზი და გატარი იტყოდნენ. ვოლტერს ამგვარი, ახალი, არაფერი შეუქმნია. „უვიცობა“ (იხ. წინამდებარე კრებულში - „უვიცი ფილოსოფოსი“), რომელსაც ის იმეორებს, დიდი ხნით ადრეა მოგონილი სოკრატეს მიერ. ის მხოლოდ აკრიტიკებს, დასცინის, განაქიქებს და აცამტვერებს მალემრწმენობას, იმას, რაც გონების მიუკერძოებლობას ღალატობს. ამ აზრით, გონების სინათლის მოციქული ვოლტერი უებრო განმანათლებელია.
ვოლტერი - ესაა ცოდნას დაწაფებული სული, ერთგვარი „ცოდნის მანიაკი“, მაგრამ ცოდნისა და არა - სიყალბისა. და აქ არის სწორედ მისი განსაკუთრებულობა, მისი ლამის წმინდა ხარისხში აყვანილი გონიერება. ის არ იკვებება იმით, რასაც „ცოდნას“ უწოდებენ და რის დიდი ნაწილიც სიცრუეა, არამედ მხოლოდ იმით, რაც უეჭველია, რასაც წყალი არ გაუვა, რაც ლოგიკის შესაბამისია და წინააღმდეგობას არ შეიცავს. აქედან უკვე ნათელია ვოლტერის ეთოსი, მისი უკომპრომისო მახვილი, რომელსაც შეგვიძლია „მწარე ნესტარიც“ დავარქვათ. მაგრამ, ვიდრე ამ ნესტრის სიმწარის მიზეზებს შევეხებოდეთ, მანამდე დავინახოთ ვოლტერის ერუდიცია.
ესაა მართლაც უაღრესად ერუდირებული ადამიანი. მისი ცოდნა გულწრფელად გამაოგნებელია. გაუგებარია როდის, როგორ და სად მოასწრო ამდენის შესწავლა, შეძენა, გათავისება. ისტორია, გეოგრაფია, მითოსი, ლიტერატურა, რელიგია, ფილოსოფია, გეომეტრია, ალგებრა, ფიზიკა, ბიოლოგია და ა.შ. - ძნელად მოიძებნება სფერო, რომელიც გაცნობიერებული არ ჰქონდეს. სამხედრო საქმე თუ პოლიტიკა, კულინარია თუ ასტრონომია - მისი ცოდნის კალეიდოსკოპი თავბრუდამხვევია. ასეთია მკვიდრი საძირკველი, რომელზეც ის დგას, და სწორედ ამიტომ ახერხებს ასე იოლად განშორებას და მოახლოებას ცხოვრების ხედებისა, განშორებას და მოახლოებას ადამიანის არსებისა, მისი ბუნებისა, მისი ღირსებებისა და მანკიერებებისა. აქედანვე ქსოვს იმ ეგზოტიკას, მის მოთხრობებში რომაა არეკლილი, იმ კონტრასტებს - გონიერსა და უგუნურს, კეთილსა და ბოროტს, ნაზსა და სასტიკს, მშვენიერსა და მახინჯს შორის, რომლებითაც ცხოვრების ყოველი კუთხე-კუნჭულია გაჯერებული და, მაინც, ყოფაში მათი მკაფიოდ გარჩევა გვიჭირს. ვოლტერი, პირიქით, იმდენად უტრირებულად, იმდენად განკერძოებულად, მხოლობითად და გამორჩეულად წარმოგვიდგენს მოვლენებსა და ადამიანებს, რომ ყოველ შემთხვევას ვხედავთ, როგორც ადამიანის (ერის, საზოგადოების) სიქველისა თუ მანკიერების განზოგადებულ სახეს.
ვოლტერი რომ მხოლოდ გვასწავლიდეს და გვმოძღვრავდეს, უბრალოდ მოსაწყენი იქნებოდა. მისი მთელი ეფექტი ის განუმეორებელი ირონია და სარკაზმია - ულმობელი და ამავე დროს მსუბუქი, გროტესკული, მაგრამ არასდროს ვულგარული, რადგან მუდამ ცოდნაზე დაფუძნებული და გონების სულგრძელობით ნაკარნახევია და სულ დანის პირზე თამაშობს, - რომლითაც ძალიან ღრმად ჩადის და ჩვენს ყველაზე მგრძნობიარე ზედაპირს, აღქმის კანს გვისერავს. ვოლტერის კითხვისას შეუძლებელია ეკლები არ შეგერჭოს, მაგრამ, ამავე დროს, ვერ ასცდები ვარდებსა და იებს. ასეთია ვოლტერის ბაღი. და დიახ, ის ნამდვილად მებაღეა, სარეველების არა იმდენად ამომძირკვავი - მათი ამოძირკვა შეუძლებელია და აქედან მოდის ვოლტერისეული მელანქოლიური სიხარული, პესიმისტური ოპტიმიზმი... - არამედ ამ სარეველების, უპირველეს ყოვლისა, სპეციალისტი, მკვლევარი, რომელმაც ისინი შეისწავლა, დაახარისხა და სააშკარაოზე გამოამზეურა (და/რადგან არაერთხელ იგემა მათი შხამი, არაერთხელ დაისუსხა, დაიწვა და დაიჭრა მათი მტრული შემოტევებით). ერთი სიტყვით, ვოლტერი - ეს უვიცობასთან მებრძოლი რაინდია, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში - დონ კიხოტე! უვიცობასთან და, მაშასადამე, ყველაფერ იმასთან მებრძოლი, რაც უვიცობის ზურგია: უტიფრობა, ამპარტავნება, ვნებით სიმთვრალე... მაშასადამე, ანგარება, სიბრიყვე, მსუბუქი ყოფაქცევა და ა.შ.
ეს ის უვიცობა როდია, რომელსაც ვოლტერი თავად იბრალებს (იხ. წინამდებარე კრებულში - „უვიცი ფილოსოფოსი“). ფილოსოფიური უვიცობა - ეს წმინდა არცოდნაა, ნათელი არცოდნა: მიმღებლური, თანამგრძნობი და, რა თქმა უნდა, გონიერი. ვოლტერი უდიდესი ტოლერანტია, ტოლერანტობისთვის მებრძოლი. ეპოქა, რომელშიც ცხოვრება უწევს, რელიგიური ფანატიზმით გამოირჩევა. ევროპა სისხლიანი ეშაფოტებითაა მოფენილი. ვოლტერი სწორედ ეშაფოტის ფსიქოლოგიურ არქეოლოგიას ახდენს. ის არის ფსიქოლოგიც, სოციოლოგიც - თუმცა, ამ დროს ჯერ არ არსებობს არც ფსიქოლოგია და არც სოციოლოგია იმ სამეცნიერო ფორმით, როგორადაც დღეს გვესმის, და, რა თქმა უნდა, დიდი მხატვარი.
ვოლტერი კულტუროლოგიცაა. დღეს მას ბევრი გააკრიტიკებდა არატოლერანტული დამოკიდებულებისათვის აღმოსავლური კულტურებისადმი (სულ ტყუილად!), მაგრამ ის იბრძვის კულტურის გადარჩენისთვის მხოლოდ გონების ზეობის პირობებში. მისი გონებისაკენ სწრაფვა ერთდროულად უნივერსალურობისკენ და ინდივიდუალურობისკენ სწრაფვაა. მხოლოდ გონების წინაშე ვართ თანასწორნი, გონების ფარგლებში ვართ თავისუფალნი და
ჩუქება
