წინასიტყვაობა ზაფხულის ცხელი დღე იდგა, როდესაც ძლევამოსილი ფრანგი მხედართმთავარი ნაპოლეონ ბონაპარტი ეგვიპტის დედაქალაქში ჩავიდა. მასთან მისული მამლუქი შეიხები ერთმანეთს ეჯიბრებოდნენ დამპყრობლის კეთილგანწყობის მოსაპოვებლად. ერთ-ერთმა მათგანმა ნაპოლეონს მართლაც ჩინებული საჩუქარი - თვრამეტი წლის მამლუქი მიართვა თავისი ბედაურითურთ. ნაპოლეონს მოსწონებია საზრიანი ჭაბუკი და მალე პირად მცველადაც დაუნიშნავს. სწორედ ასე აღმოჩენილა ახალგაზრდა რუსტამი სახელგანთქმული ფრანგი იმპერატორის სამსახურში.
რუსტამ რაზა (Roustam Raza) (ხშირად რუსტანის (Roustan) სახელითაც მოიხსენიება) ნაპოლეონის ეპოქის ერთ-ერთი კოლორიტული პიროვნებაა. თბილისში დაბადებულმა რუსტამმა ტრაგიკული ბავშვობა გადაიტანა. იგი სომეხი ვაჭრის - რუსტამ ჰონანისა და მისი მეუღლის - ბუჯი-ვარის მრავალშვილიან ოჯახში 1782 წელს დაიბადა. 1795 წელს, აღა-მაჰმად-ხანის საქართველოში შემოსევის დროს, რუსტამის ოჯახი სომხეთში გაიქცა, სადაც მამის მშობლიურ ქალაქ აპერკანს აფარებდა თავს. მაგრამ აქ ყოფნისას ცამეტი წლის რუსტამი მონებით მოვაჭრეებმა მოიტაცეს და ჯერ დაღესტანში, ხოლო შემდეგ სტამბოლში გაყიდეს. ბოლოს რუსტამი ეგვიპტეში აღმოჩნდა, სადაც იგი ერთმა ქართული წარმოშობის მამლუქმა ბეიმ იყიდა. განათლების მიღებისა და სამხედრო წვრთნის შემდეგ რუსტამი თითქმის ორი წლის განმავლობაში მსახურობდა ეგვიპტეში, არაბეთსა და სირიაში. 1798 წელს ეგვიპტეში ნაპოლეონ ბონაპარტის ფრანგული ჯარი შემოიჭრა, დაამარცხა მამლუქები და ქვეყანა სრულად დაიკავა. მომდევნო წელს კი რუსტამი ნაპოლეონ ბონაპარტის სამსახურში აღმოჩნდა და თექვსმეტი წლის განმავლობაში ერთგულად ემსახურა იმპერატორს.
რუსტამი არ იყო ერთადერთი მამლუქი, რომელიც საფრანგეთის სამსახურში აღმოჩნდა. ეგვიპტიდან ნაპოლეონმა რამდენიმე მამლუქი წაიყვანა, რითაც პარიზული საზოგადოება გააოცა და მამლუქებზე ერთგვარ ხიბლნარევ წარმოდგენას დაუდო საფუძველი. 1801 წელს, როდესაც ფრანგული ჯარი ეგვიპტიდან დაბრუნდა, თან მრავალი მამლუქიც გამოჰყვა. მალე მამლუქი მსახურები გაიჩინეს ნაპოლეონის შვილობილმა ეჟენ დე ბოგარნემ, მისმა ძმამ ჟოზეფმა, გენერლებმა - მარმონმა, ლანმა, სულტმა, ბესიერმა და სხვა წარჩინებულმა პირებმა. ფრანგები მამლუქებისადმი დიდ აღტაცებას გამოხატავდნენ, ხაზს უსვამდნენ მათ ფიზიკურ აღნაგობას, ცხენზე ჯირითის ოსტატობას. ნაპოლეონიც მაღალი აზრის იყო მამლუქთა შესაძლებლობებზე და 1801 წლის მიწურულს ხელი მოაწერა მამლუქთა 240 კაციანი ესკადრონის შექმნის შესახებ ბრძანებას, რომელსაც სათავეში ნაპოლეონის ერთგული გენერალი ჟან რაპი ჩაუდგა. ესკადრონის შემადგენლობაში შევიდა ეგვიპტიდან ფრანგულ ჯართან ერთად დაბრუნებული რამდენიმე ასეული მამლუქი, თუმცა რაპის პირველმა შემოწმებამ ცხადყო, რომ საფრანგეთში ჩამოსულ მამლუქთა დიდი ნაწილი ხანშიშესული და სამხედრო სამსახურისათვის უვარგისი იყო. ამიტომ 1802 წლის იანვარში ნაპოლეონმა შემადგენლობა 150 კაცამდე შეამცირა. 1802 წლის აპრილის განკარგულებამ განსაზღვრა მამლუქთა ესკადრონის ორგანიზაციული სტრუქტურა, ხელფასი, შეიარაღება და ტანისამოსი. ესკადრონი შედგებოდა ორი ასეულისგან (თითოეულ მათგანში 5 ოფიცერი და 76 მამლუქი მსახურობდა), რომელთაც ფრანგი და მამლუქი ოფიცრები ხელმძღვანელობდნენ. 1804 წელს, ნაპოლეონის ბრძანებით, მამლუქთა ესკადრონი იმპერიული გვარდიის ნაწილად გამოცხადდა და მამლუქთა ასეულის (125 კაციანი შემადგენლობით) სტატუსი მიენიჭა.
თავდაპირველად მამლუქთა ესკადრონში უმეტესწილად სირიელი და ეგვიპტელი არაბები, სომხები და ბერძნები მსახურობდნენ, მაგრამ მოგვიანებით ესკადრონის შემადგენლობა საგრძნობლად შეიცვალა (განსაკუთრებით 1812-1813 წლებში განცდილი დანაკარგების შედეგად) და ნაპოლეონის ომების მიწურულს მამლუქთა ესკადრონი თითქმის მთლიანად ფრანგებით იყო დაკომპლექტებული. აღსანიშნავია, რომ მამლუქთა შორის რამდენიმე ქართული წარმოშობისაც იყო. მამლუქი ჰასანი წარმოშობით სამეგრელოდან იყო და, მამლუქთა ესკადრონთან ერთად, წარჩინებით მსახურობდა ნაპოლეონის თითქმის ყველა კამპანიაში. 1815 წლის შემდეგ იგი მრავალი წლის განმავლობაში მუშაობდა
პარიზის ჟანდარმერიაში. სამეგრელოდან იყო ასევე მამლუქი მუსაჰა გიორგი, ხოლო თბილისში იყვნენ დაბადებული მამლუქები - დაუდ გურჯი, რუსტამ გურჯი და გიორგი ჩერკესი. ქართველი იყო ასევე მამლუქი ანანია, რომელმაც თავი გამოიჩინა ესპანეთში 1810-1811 წლებში და შემდეგ რუსეთში ლაშქრობის დროს 1812 წლის 20 ნოემბერს დაიღუპა. თბილისში დაბადებულ მამლუქთა შორის ყველაზე გამორჩეულ სამხედრო კარიერას მამლუქმა შაჰინმა (Chahin) მიაღწია. 1798 წელს ეგვიპტეში ფრანგების შემოჭრიდან ორი კვირის თავზე შაჰინმა ზურგი შეაქცია თავის თანამემულეებს, ფრანგებს შეუერთდა და მალევე დაწინაურდა. მან თავი გამოიჩინა 1800 წელს თურქების წინააღმდეგ ბრძოლაში: ჰელიოპოლისთან განსაცვიფრებელი ვაჟკაცობა გამოავლინა და ოცდათხუთმეტი (!) ჭრილობა მიიღო, მაგრამ გადარჩა და ბრძოლის შემდეგ ლეიტენანტის წოდებით დაჯილდოვდა. 1801 წელს საფრანგეთში ჩასულმა შაჰინმა განაგრძო ფრანგულ ჯარში მსახურობა და თავზეხელაღებული ვაჟკაცის სახელიც მოიპოვა. 1805 წლის 2 დეკემბერს აუსტერლიცთან ბრძოლის დროს იგი მამლუქებს მიუძღოდა წინ, სიკვდილს გადაარჩინა გენერალი ჟან რაპი და ხელთ იგდო მოწინააღმდეგის ქვემეხი. 1807 წლის თებერვალში, ეილაუსთან ბრძოლაში, იგი კვლავ ბრძოლის ეპიცენტრში იყო, რამდენჯერმე მძიმედ დაიჭრა, მაგრამ კვლავ ისახელა თავი და იმპერატორისგან კაპიტნის წოდება მიიღო. მომდევნო სამი წელი ესპანეთში გაატარა, სადაც ავადსახსენებელ დოს დე მაიოს (1808 წლის 2 მაისს)
ჩუქება
