პროლოგი თანამედროვე მკითხველი განებივრებულია მსოფლიოს ლიტერატურული მემკვიდრეობით. მას შესაძლებლობა აქვს, ეზიაროს სხვადასხვა ეპოქისა და ქვეყნის, განსხვავებული მენტალიტეტის მქონე ხალხის მხატვრული ლიტერატურის შედევრებს. ბუნებრივია, მკითხველის წინაშე პერიოდულად დგება არჩევანის საკითხი – რომელი მწერალია მისთვის ყველაზე ახლობელი, რომელ პოეტთან შეხვედრა ანიჭებს მეტ ესთეტიკურ სიამოვნებას და, საერთოდ, რას აძლევს მხატვრულ ტექსტთან ზიარება. სხვადასხვა გემოვნების ადამიანს აქვს დიდი არჩევანი, მაგრამ მსოფლიო ლიტერატურაში არის სახელები, რომელთა აღმატებულობაზე, პირველობაზე, ამ სიტყვის ფართო გაგებით, არავინ დაობს. ასეთ სახელთა შორის არის ჰომეროსი, რომელიც სათავეს უდებს არა მარტო ბერძნულ მწერლობას, არამედ ევროპულ ლიტერატურას და, შეიძლება ითქვას, ევროპულ ცივილიზაციას.
ჰომეროსი ძვ. წ. აღ. VIII საუკუნეში მოღვაწეობდა და საქმეში ჩაუხედავი ადამიანის წინაშე სავსებით ბუნებრივად წამოიჭრება კითხვა: რამდენად დასაშვებია, რომ ჩვენგან დროში ასე დაშორებული პოეტი დღემდე იყოს კაცობრიობის ინსპირაციის მძლავრი წყარო, რატომ მიიჩნევენ მას ყველა ეპოქის უდიდესი მოაზროვნეები და პოეტები თავიანთ წინაპრად, რა არის მის პოემაში ისეთი, რაზეც დღესაც შეიძლება ბევრი ისწავლოს როგორც ჩვეულებრივმა მკითხველმა, ასევე ამოუწურავი ინფორმაციით განებივრებულმა რაფინირებულმა მწერალმაც.
ამ წიგნის მიზანი არ არის ჰომეროსის საკითხის მთელი სისრულით კვლევა. არც მის შესახებ არსებული ზღვა ლიტერატურის მიმოხილვა და კრიტიკული შეფასება. მე მიზნად დავისახე ჰომეროსის „ილიადის“ თერთმეტი, ჩემი აზრით, პოეტური თვალსაზრისით განსაკუთრებით საინტერესო სცენის თარგმნა და მათი ინტერპრეტაცია, რათა მკითხველმა დაინახოს, როგორი ოსტატობით აგებდა ევროპული ლიტერატურის უძველესი პოემის ავტორი თავის სცენებს, რითაა იგი სანიმუშო დღევანდელი პოეტებისთვის და საინტერესო – თანამედროვე მკითხველისთვის.
სტუდენტობის წლებიდან მოყოლებული, როდესაც კლასიკური ფილოლოგიის განყოფილებაზე ვსწავლობდი, გამიჩნდა სურვილი, მეთარგმნა ჰომეროსის „ილიადის“ ცალკეული ადგილები და მომენახა ბერძნული დაქტილური ჰექსამეტრით გამართული სალექსო სტრიქონების ქართულად გადმოტანის უკვე გაკვალულ გზებთან ერთად, ახალი შესაძლებლობებიც. საქმე ის არის, რომ ბერძნული ლექსთწყობა ევროპული სილაბურ-ტონური და ქართული, უპირატესად სილაბური ლექსთწყობისგან განსხვავდება მრავალი არსებითი ნიშნით. ბერძნულ ენაში სალექსო სტრუქტურებს ქმნის გრძელი და მოკლე მარცვლების მონაცვლეობით შედგენილი მეტრული კომბინაციები. ასე მაგალითად, დაქტილი, რომლის 6-ჯერ გამეორებით (ბოლო ტერფი კუდმოკვეცილად) ვიღებთ ჰექსამეტრულ სტრიქონს. თავად დაქტილი შედგება ერთი გრძელი და ორი მოკლე მარცვლისგან. ეს უკანასკნელი რეგულარულად შეიძლება შეიცვალოს ერთი გრძელი მარცვლით. შესაბამისად, დაქტილურ სტრიქონს ამგვარი სტრუქტურა ჰქონდა:
15253545556
ძველ ბერძნულში თავად დაქტილურ ტერფს სიტყვების ბუნებრივი მუსიკალური მახვილისგან დამოუკიდებლად არ ჰქონდა სხვა არავითარი ექსპირატორული მახვილი. მაგრამ იმ ევროპულმა ენებმა, მათ შორის რუსულმაც, რომელთა რიტმული სტრუქტურა სილაბურ ტონურობას შეიცავს და რომელთაც არ ახასიათებთ ოპოზიციური გრძელი და მოკლე მარცვლების სისტემა, ბერძნული დაქტილური ჰექსამეტრის იმიტაციისთვის აირჩიეს ამგვარი გზა: მათ ტერფი შეცვალეს სამ ან ორმარცვლიანი სეგმენტებით, რომლებშიც პირველ მარცვალს მოუდის ექსპირატორული მახვილი. შესაბამისად, მაგ: „ილიადის“ პირველი სტრიქონი რუსულში გადმოვიდა შემდეგნაირად:
Гнев, богиня, воспой, Ахилесса, Пелеева сына.
რომელსაც ექნება ამგვარი სილაბურ-ტონური სისტემა:
ხვხ / ხვხხ / ხვხხ / ხვხხ / ხვხа / ხვხ
ბუნებრივია, ქართველი მთარგმნელების წინაშე დგას საკითხი – თუ რომელი სალექსო საზომი იქნებოდა იდეალური ქართულში ბერძნული დაქტილური ჰექსამეტრის გადმოსაცემად. ქართულ ენას არ ახასიათებს არც მარცვალთა სიგრძე-სიმოკლე, არც მკაფიო ექსპირატორული მახვილით გამოხატული ტონალობა. „ილიადისა“ და „ოდისეის“ სრულ პოეტურ თარგმანებში რომან მიმინოშვილმაც და პანტელეიმონ ბერაძემაც გამოიყენეს 14 მარცვლოვანი ლექსი. ჩემი აზრით, ამ საზომით მთელი პოემების გადმოტანა ტექსტს რამდენადმე მონოტონურს ხდის. ბერძნული ჰექსამეტრული სტრიქონიც და მისი ევროპული სილაბურ-ტონური ექვივალენტებიც იძლევა სტრიქონში მარცვალთა რაოდენობის რეგულარული ცვლის შესაძლებლობას 12-დან 17-მდე.
ქართულ ენაზე ჰექსამეტრის თარგმნისას უმჯობესი იქნება, ჩვენც გამოვიყენოთ მარცვალთა სხვადასხვა რაოდენობის მქონე სტრუქტურები – 14 და 16 მარცვლოვანი სტრიქონები. რამდენადაც ჩვენ მიერ ამ წიგნში წარმოდგენილი თარგმანები შესრულებულია სხვადასხვა დროს, მკითხველმა შეიძლება შენიშნოს, რომ თარგმანისას უპირატესობას ზოგჯერ 14 და ზოგჯერ 16 მარცვლოვან ლექსს ვანიჭებდი, თუმცა ძირითადად ორივე საზომი თანაბრადაა გამოყენებული. მართალია, წიგნის გამოცემამდე შესაძლებლობა მქონდა, მომეხდინა ტექსტის საბოლოო რედაქტირება, მაგრამ პრინციპულად არ შევცვალე თარგმანის თავის დროზე შერჩეული სალექსო სტრუქტურა. შესაბამისად, აქ წარმოდგენილი თარგმანებიც ერთგვარი ტესტია იმისა, თუ რომელი პრინციპია ჰომეროსის თარგმნისას ქართველი მკითხველისთვის ყველაზე უფრო მისაღები.
იმისათვის, რომ მკითხველს გაუადვილდეს, თავად გაადევნოს თვალი, თუ რამდენად შეესაბამება ჩემი თარგმანი ორიგინალს, გადავწყვიტე, თარგმანები პარალელური ბერძნული ტექსტით წარმოვადგინო.
და მაინც, რა თქმა უნდა, ჩემთვის ამ წიგნში არანაკლებ მნიშვნელოვანია ის, რომ თითოეული მონაკვეთის თარგმანს დავურთო ანალიტიკური კვლევითი ნაწილი, რომელიც გვაჩვენებს ჰომეროსის
ჩუქება
