ჩიტების გამომზამთრებელი

ამ პატარა წიგნში თავმოყრილია მცირე ზომის პროზაული ნაწარმოებები - მოთხრობები და მინიატურები. მთხოვენ, თავადვე დავწერო ანოტაცია, ე.ი. რამდენიმე ფრაზით ვაუწყო მკითხველს, რას ეხება იგი, რა არის თქმული, ძირითადად , მოთხრობებსა და მინიატურებში. ეს იმდენად გავრცელებული თხოვნაა საგამომცემლო საქმიანობაში, დიდად უმადური უნდა იყოს ავტორი, ამაზე რომ უარი თქვას. მიუხედავად ამისა, მე მაინც უარს ვამბობ, უფრო სწორად შეუძლებლად მიმაჩნია მოკლე ანოტაციის დაწერა, და რატომ მიმაჩნია შეუძლებლად, აქვე შევუდგები განმარტებას. უპირველესად ის უნდა გავითვალისწინოთ, რომ წიგნში შესული ნაწარმოებების რიცხვი სამოცდაცხრამეტია! ამ სამოცდაცხრამეტიდან კი, ჩემი აზრით, ორიც არ ეხება ერთსადაიმავე საკითხს. მაგრამ მთავარი მაინც ეს არ არის, მთავარი ისაა, რომ მათ ავტორს ქვეყანაზე, აქვს პრეტენზია, რომ მისი მთლად მცირე ფორმის ქმნილებაც კი ეხება მრავალ საკითხსს, და თუკი ამ საკითხების გამოცალკევებას დავიწყებთ, ათობით მეტი წერილობითი ფართობი დაგვჭირდება, ვიდრე თვითონ ნაწარმოებს უკავია. ეს რომ ნამდვილად ასე არის, მე ავიღებ ერთ-ერთ უმცირესს თვით ჩემს მინიატურათა შორის - „თუშეთის მთებში“ - და რანდენიმე მოსაზრებას მოგახსენებთ მის ირგვლივ. აი, მთელი მინიატურა: „თუშეთის მთებში, ხრიოკ მიწაზე. გულაღმა ვგდივარ, ცხენისგან ნათრევი, დაჩეჩქვილი, თვალებში სისხლჩადედებული, და შევღიმი ჩემთან ჩამუხლულ, ხელებათახთახებულ, ატირებულ წითელ დედაბერს“. რაზეა, რა არის თქმული ამ მინიატურაში? პასუხი უნდა დავიწყოთ იმით, რომ გაირკვეს, ვინ არის ცხენიდან ჩამოვარდნილი, ნათრევი, დაჩეჩქვილი, ისიც - თუშეთის მთებში. „მე“ პირველი პირი, თითქმის არაფერს ნიშნავს, არ შეიძლება გაიგივევდეს იგი არც ავტორთან, რადგან სიტყვა „ავტორი“ კონკრეტულს ვერაფერს წარმოადგენინებს განსაკუთრებით მკითხველთა ფართო წრეს. მისთვის, ამ წრისთვის, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს უშუალოდ ნაწარმოებიდან ამომავალ სახეს, მის სოციალურ საწყისებს. ამგვარი სახის ამოსაკითხავად კი საჭიროა კიდევ ერთხელ დავუბრუნდეთ მინიატურას, დავაკვირდეთ მისი თხრობის მანერას. მთხრობელის დამოკიდებულებას მომხდარ მოვლენასთან. მეორე პერსონაჟს - დედაბერს. და სხვა. ამგვარი დაკვირვება უთუოდ ცხადყოფს: 1. მთელი მინიატურა ერთი რთული, რიტმულად დაძაბული წინადადებითაა გადმოცემული. ეს მანერა მწიგნობრულია ე.ი. კაცი, ვინც თხრობს, წიგნიერი სამყაროდან არის მოსული, გონებით მომუშავეა. აქედან-ნათელია, რომელ სოციალურ ფენას ეკუთვნის იგი. 2. მთხრობელის დამოკიდებულება მომხდარ მოვლენასთან - საკუთარ თავზე დატეხილ უბედურებასთან - ირონიულია, ცინიკურიც კი. მაშასადამე, ცხენიდან ჩამოვარდნილია წიგნიერი კაცი, ინტელიგენტი, დაშავებულია მძიმედ, მაგრამ, მიუხედავათ ამისა, ღიმილითა და რაღაც კმაყოფილებითაც კი შესცქერის მასთან ჩამუხლულ, ატირებულ დედაბერს. რა ღიმილია ეს ღიმილი, რა კმაყოფილება გამოსჭვივის დაზარალებულის გამოხედვიდან? მე ასე ვკითხულობ - ცხენიდან ჩამოვარდნილი კაცი უკმაყოფილო უნდა ყოფილიყო საკუთარი თავის, საკუთარი ყოფისა თუ ღვაწლის, ახლა სასჯელდადებულად გრძნობს თავს, და ეს სასჯელი უმსუბუქებს სულიერ ტანჯვას, რომელიც როგორც ცნობილია გაცილებით მძიმეა, ვიდრე ფიზიკური ტანჯვა. კიდევ უფრო მეტიც: -დასჯილს დასტირის მასთან ჩამუხლული წითელი დედაბერი. რატომ თვლი? რა არის ეს სიწითლე? ჯერ ერთი - თვით მინიატურაშია თქმული, რომ კაცს სისხლი აქვს ჩაქცეული, ჩაგუბებულ თვალებში, მეორეც - ზეიმურია სიწითლე დედაბერისა. რა არის ამ ტრაგიკულ სცენაში საზეიმო? თავისი თავის უკმაყოფილო კაცი ზეიმობს, რომ მას დასტირიან, ცრემლის ღირსად ხდიან. ტირის, თანაც, თუში დედაბერი, განსახიერება დედური სიყვარულისა, დედური სიკეთისა. იბადება შემდგომი კითხვა: რით უნდა იყოს გამოწვეული კრახი, - პერსონაჟის უმოქმედობით, თუ უგზო მოქმედებით. უმოქმედო კაცი თუშეთის მთებში არ დაიწყებს ცხენის ჭენებას. უმოქმედო კაცი ტკბობამდე ვერ აღიქვამს თავზე დატეხილ უბედურებას. მაშასადამე, ცხენიდან ჩამოვარდნილია ტემპერამენტიანი, მაგრამ უგზო მოქმედების კაცი. დედაბერი? რატომ დასტირის ამ უგზო კაცს დედაბერი? ზემოთ უკვე ითქვა - იგი განასახიერებაა დედური სიყვარულისა და სიკეთისა, მისთვის არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, რა ბიოგრაფიის კაცი გდია მის წინ, მთავარია, რომ მოდის დედების რისხვა, - უდროო სიკვდილი. ასეთ დროს უნდა იტიროს დედამ, და ტირის კიდეც, თანაც , უთუოდ ყველა დედის მაგივრადაც. კიდევ შეგვეძლო გაგვეგრძელებინა მსგავსი გამორჩევანი, მაგრამ ვფიქრობ, რომ აქამდე თქმულიც საკმარისი უნდა იყოს ჩემი ახირებული უარის გამართლებისათვის. სახელდობრ-ტრადიციულ ანოტაციას რომ არ ვწერ. ამასთან ერთად, ცოტა უხერხულიცაა ამგვარ წვრილმანებზე ესევითარი დაბეჯითებით ლაპარაკი ჩვენს განათლებულ დროში. ეს ხომ ყველამ უნდა იცოდეს, და ალბათ, იცის კიდეც. მთხოვენ აგრეთვე , განვმარტო - რატომ ვაერთიანებ ერთი სათაურის ქვეშ, თანაც არცთუ მაინცდამაინც გამოსაჩინებელი მოთხრობის სათაურის ქვეშ მთელ წიგნს - „ჩიტების გამომზამთრებელი“. ჯერ ერთი - მეჩვენება, რომ იგი სასიამოვნოდ ჟღერს. მეორეც - იმ წლებში, როცა ეს წიგნი იქმნებოდა, ჩიტების გამომზამთრებელის თვალით ვუყურებდი ცხოვრებას. კარგია ეს თუ ცუდი, თქვენ განსაჯეთ. და ბოლოს - ნუთუ არ შეიძლება ორიოდე სიტყით გადმოიცესო პრინციპი მაინც, რომლითაც ჩემი მოთხრობები და მინიატურები იქმნებოდა. ძალიან, ძალიან ზოგადად-კი. მიდიხარ ცხოვრებაში ვიღაც კარგი, მშვენიერი ადამიანებისკენ, და როგორც მინდორში, ანდა ტყეში საინტერესო და ლამაზია მრავალი ხე, მრავალი ბუჩქი, ყვავილი, დაწინწკლული პაწაწინა მწერი მწვანე ფოთოლზე. საინტერესო და ლამაზია უამრავი რამ ადამიანთა შორისაც. და როგორც კი ასეთ რამეს მოჰკრავ თვალს, მოუთმენლობა გიპყრობს, მიაწვდინო ყოველივე მათაც, ვისკენაც გამუდმებით ისწრაფი. ეს არის და ეს. ავტორისგან