წინათქმა
სახელმოხვეჭილი მწერლის, ნობელის პრემიის ლაურეატის იცხოკ (ისააკ) ბაშევის ზინგერის რომანი „მონა“, ისევე როგორც იმავე ავტორის იდიშზე დაწერილი ყველა დიდი და მცირე მოცულობის ნაწარმოები, პირველად ნიუ-იორკის იდიშენოვან ყოველდღიურ გაზეთ „ფორვერტსში“ გაგრძელებებით გამოქვეყნდა. 1962 წელს გამოიცა ამ რომანის ავტორისა და ამერიკელი მთარგმნელისა და პუბლიცისტის სესილ ჰიმლის მიერ ინგლისურ ენაზე ნათარგმნი და რედაქტირებული ვერსია. წინამდებარე თარგმანი კი შესრულდა ციკოს (CYCO - Central Yiddish Cultural Organization) მიერ 1967 წელს წიგნად გამოცემული „ფორვერტსში“ გამოქვეყნებული იდიშენოვანი ორიგინალიდან.
საყოველთაოდ ცნობილია, რომ თვით ბაშევისი დაინტერესებულ მთარგმნელებსა და გამომცემლობას ურჩევდა, მისი ნაწარმოებები არა ორიგინალიდან, არამედ მათი ამერიკული გამოცემებიდან ეთარგმნათ. ავტორის ეს სურვილი იოლად ასახსნელია. „ფორვერტსში“ გამოსაქვეყნებლად ნაწარმოები ნაჩქარევად, ხშირად ხელის ერთი მოსმით იწერებოდა, რადგან სამასი ათასი გამომწერი მოუთმენლად ელოდა რომანის მომდევნო ნაწყვეტს. შესაბამისად, ნაწარმოების იდიშზე დაწერილი საგაზეთო ვერსია, ცხადია, საგრძნობლად განსხვავდებოდა ავტორისა და ხშირ შემთხვევაში ავტორზე არანაკლებ ცნობილი და აღიარებული მთარგმნელების მიერ დამუშავებული ამერიკული შესატყვისებისგან. ეს თარგმნა-დამუშავება ხანგრძლივი და ძალიან შრომატევადი პროცესი იყო - მწერალი, შეიძლება ითქვას, ხელმეორედ წერდა იმავე ნაწარმოებს ამჯერად გაცილებით მრავალრიცხოვანი და ებრაულ ენასა და კულტურაში ნაკლებად გათვითცნობიერებული ინგლისურენოვანი მკითხველისთვის და გამუდმებით იმეორებდა, რომ ინგლისური, მიუხედავად მისი უზღვავი ლექსიკური მარაგისა, ებრაული კულტურიდან მომდინარე იდიომატური, ფაქტობრივად უთარგმნელი სიტყვების გამო, სრულყოფილად ვერასდროს გადმოსცემდა ორიგინალს.
ისმის კითხვა: რატომ გავკადნიერდით მე და ჩემი, უპირველეს ყოვლისა, პოლონელი კოლეგები, რატომ გადავუხვიეთ ავტორის ნებას და შევეჭიდეთ მისი თხზულებების იდიშენოვანი ორიგინალიდან თარგმნის რთულსა და ძალიან საპასუხისმგებლო საქმეს?
ამის მიზეზი, უპირველეს ყოვლისა, გახლდათ ის, რომ ენისა და ებრაული, უწინარეს ყოვლისა კი, ამ ენაზე მეტყველ აშკენაზ ებრაელთა კულტურის ცოდნამ ჩვენ „ჭეშმარიტი“ ბაშევისის აღმოჩენის ბედნიერება მოგვანიჭა. თარგმნა კი, ჩემი მოკრძალებული აზრით, სხვა არა არის რა, თუ არა ამ ბედნიერების სხვისთვის გაზიარების სურვილი. რატომ არის „ჭეშმარიტი ბაშევისი“ ბევრად უფრო საინტერესო, ღრმა და მომხიბვლელი? თუნდაც იმიტომ, რომ ის ბუნებრივი და ყოველგვარი შეზღუდვისგან თავისუფალია. დამეთანხმებით, სულ სხვაა მშობლიურ ენაზე მოუთხრობდე მათ, ვინც ბედის უკუღმა ტრიალმა შენსავით ცხრა მთას იქით გადახვეწა, ვისაც შენსავით ენატრება „ძველი ქვეყანა“; ვინც მყისვე მიგიხვდება თითოეულ გადაკრულ სიტყვას; ვისთანაც ნიღბის ტარება, სიტყვების შერჩევა, ფაქტების შელამაზება, ებრაული მისტიციზმით გაჯერებული მონოლოგების ვრცელ და მარტივ დიალოგებზე გადაცვლა არ გჭირდება.
არის კიდევ ერთი მიზეზი და ის იდიშური ენის გაცოცხლების, ქართველი მკითხველისთვის მისი სილამაზის, სიმდიდრის, მოქნილობის, იუმორის გაცნობისა და გაზიარების სურვილია. მას შემდეგ, რაც ნაცისტურ რეჟიმს ამ ენაზე მოლაპარაკე ექვსი მილიონი ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა, იდიშს „მკვდარ“ ენად თვლიდნენ. თავისი შემოქმედებით ბაშევისმა კიდევ ერთხელ დაადასტურა, რომ არ შეიძლება მკვდარი უწოდო ენას, რომელზეც შეიძლება შექმნა ამდენი სიცოცხლითა და ადამიანური განცდებით აღსავსე სამყარო.
რამდენად გავართვი თავი ამ დავალებას, ამის შეფასება თქვენთვის მომინდვია.
კატია ვოლტერსი
ჩუქება
