მთარგმნელისაგან Un roi sans divertissement უნივერსალური ლიტერატურის ერთ-ერთი მწვერვალია.
პიერ მიშონი
ჟან ჟიონო (1895-1970) - მეოცე საუკუნის ფრანგი კლასიკოსი მწერალი - საფრანგეთის პროვანსის ქალაქ მანოსკში დაიბადა. მთელი ცხოვრება პროვანსში გაატარა. როგორც მისი ბიოგრაფი პიერ სიტრონი აღნიშნავს, საკმაოდ მოკრძალებულ ოჯახში დაბადებულ ჟიონოს მდიდრული არა, თუმცა ბედნიერი ბავშვობა ჰქონდა. პროვანსული ატმოსფერო და იქ გატარებული ოქროს ხანა მწერალმა მთლიანად გააცოცხლა თავის რომანებში.
თუმცა წინამდებარე რომანი Un roi sans divertissement სცილდება პროვანსულ გარემოს და ალპებისკენ ინაცვლებს.
მწერალმა ამ რომანის სახელწოდება, ისევე როგორც მისი ბოლო ფრაზა, აიღო ბლეზ პასკალის „აზრებიდან“, რითაც უბედურებით აღსავსე პერსონაჟისთვის სიმბოლურად გამოსავლის ჩვენება სურდა.
პასკალი წერდა: „ყველაზე დიდი პატივი, ყველაზე სანატრელი კეთილდღეობა, რომლის ღირსიც შეიძლება მოკვდავი გახდეს ამქვეყნად, ალბათ მეფის ხვედრია. მაგრამ დააკმაყოფილეთ მეფის ყველა ჟინი, შეუსრულეთ ყველა წადილი, გარდა ერთისა: გართობის საშუალება არ მისცეთ მას; დაე, გართობის ნაცვლად თავის თავსა და თავის მოვალეობაზე იფიქროს, და ნახავთ, როგორ ერთბაშად განქარდება მთელი მისი ფუჭი ბედნიერება. მას უთუოდ საგონებელში ჩააგდებს და თავზარს დასცემს ბედისწერის სიმუხთლისა თუ ათასგვარი ამბოხების წარმოდგენა, დაბოლოს, სიკვდილსა თუ სნეულებაზე ფიქრი. ასე რომ, გართობის საშუალებას მოკლებული მეფე უბედურია, უფრო უბედური, ვიდრე მისი ყველაზე საცოდავი ქვეშევრდომი, რომელსაც არავინ უშლის თამაშსა და თავშექცევას“. (ბლეზ პასკალი, „აზრები“, ბაჩანა ბრეგვაძის თარგმანი.) პასკალის აზრით, კაცობრიობისთვის მღელვარე მოწყენილობიდან გამოსავალი რწმენაშია, Un Roi sans divertissement-ის პერსონაჟები - მუსიე V და ლანგლუა - შორს არიან ამ შემოთავაზებისგან.
...1843 წელია. იზერის რაიონის ტრიევის ოლქის შორეულ სოფელში, კოლ დე ლა კრუადან არცთუ ისე შორს, სოფლის მცხოვრებნი ზამთრის თოვლიან მოქუფრულ დღეებში უკვალოდ ქრებიან. სოფელში ჩადის ჟანდარმერიის კაპიტანი ლანგლუა, რომელიც ცდილობს გაარკვიოს ამ გაუჩინარებათა საიდუმლო. დანაშაულის ჩამდენისთვის განაჩენი თვითონვე გამოაქვს, თუმცა მალევე ის თავად ხდება დამნაშავე...
რომანის პერსონაჟები მოწყენილობისგან თავის დაღწევას ცდილობენ. მისი ერთ-ერთი პერსონაჟი - მთხრობელი - მიიჩნევს, რომ კაპიტანი ლანგლუა და მუსიე V სხვებივით ჩვეულებრივი ადამიანები იყვნენ, მაგრამ მათ სხვათაგან განასხვავებდა მარტოობა და მოწყენილობა, რაც სისხლში ჰქონდათ.
მუსიე V-ს უჩნდება გართობის მოთხოვნილება და მზად არის ეს მოთხოვნილება ნებისმიერ ფასად დაიკმაყოფილოს - მისთვის უზენაესი გართობა მკვლელობა ხდება. კაპიტანი ლანგლუა, დამნაშავის განმსჯელი, ფარულად, მოწყენილობის თავიდან აცილებას ჭარბი გართობით, წვეულებებითა და ცერემონიებით ხელოვნურად ცდილობს. თუმცა ლანგლუას შინაგანი სიცარიელის საჩვენებლად მთხრობელ პერსონაჟს სოფლის სიჩუმეში შევყავართ, მდუმარე სიჩუმეში. ამ ფონზე მწერალი აღწერს რიტუალებს, კაპიტანი ლანგლუა კი აცხადებს: „სიცოცხლე ხანმოკლეა“. მისი ბრძოლა შინაგანი სიცარიელის შესავსებად ადამიანის მდგომარეობის მეტაფორული ილუსტრაციაა და მეტაფიზიკისკენ იხრება.
დიახ, ლანგლუა, მადამ ტიმი და სამეფო პროკურორი ცდილობენ გართობას, თითქოს ხალისიანები ჩანან. მაგრამ ეს ხელოვნური სიხარულია, ამაო, რაც მოწყენილობიდან გამოსავალი არ არის. ჟიონოს სურს აჩვენოს, რომ ზოგჯერ გართობის მაძიებელი ადამიანი დანაშაულამდეც კი შეიძლება მივიდეს. ლანგლუას, დამნაშავის განმსჯელს, ქვეცნობიერად იზიდავს ქათქათა თოვლზე წითელი სისხლის მშვენიერება, ასეთივე დამოკიდებულება აქვს კიდევ ერთ პერსონაჟს - ბერგს. ჟან ჟიონოს მიერ საინტერესოდ იშლება ეს თემა. მწერალი თითქოს ერთგვარ ლიტერატურულ გაბაასებას გვთავაზობს: მიმართავს სხვა ავტორებს, მაგალითად, კრეტიენ დე ტრუას და მის გმირს, პერსევალს, რომელსაც თოვლზე ბატის სისხლის დანახვა აჯადოებს.
ნაწარმოებში არაერთხელ იკვეთება პასკალის „აზრების“ სხვადასხვა თემა: მოწყენილობა, გართობა, სიხარული და მეფე-პერსონაჟი. მოწყენილობასთან ერთად დომინანტურია ზეიმი და სიხარულის განცდა, თუმცა ეს ყველაფერი უსიხარულობასთან ბრძოლის მცდელობაა. მხოლოდ მცდელობა, რადგან მოწყენილობასთან ბრძოლიდან გამოსავალი მაინც ბუნდოვანია - ამ თემას ჟიონო ღიად ტოვებს და თითქოს მასზე დაფიქრებას მკითხველს სთავაზობს. ამდენად, რომანი ადამიანის სულის ამოუცნობ საიდუმლოდ რჩება; მასში თითქოს რაღაც დაუმთავრებელია, დიალოგებიც კი ერთგვარად ბუნდოვანი და ბოლომდე პასუხგაუცემელი ჩანს, როგორც, მაგალითად, ლანგლუასა და სოსისის საუბარი „სამყაროს დინებაზე“. მათი დიალოგი მხოლოდ წუხილია, სხვას, რაიმე განსაკუთრებულს არაფერს გვეუბნება. თითქოს პერსონაჟებიც ამოუცნობნი არიან. ინფორმაციის ნაკლებობაა.
რაც შეეხება ნაწარმოების სახელწოდების - Un roi sans divertissement-ის - თარგმანს, „უსიხარულო მეფედ“ დავასათაურეთ, რადგან ნაწარმოების გართობას მოკლებული პერსონაჟები მუდმივად ბედნიერებისა და სიხარულის ძიებაში არიან. როგორც სიმონ ვეიმ თქვა: „სიხარული სულის აუცილებელი მოთხოვნილებაა. სიხარულის ნაკლებობა, დაიბადება ის უბედურებისა თუ უბრალოდ მოწყენილობისგან, ავადმყოფური მდგომარეობაა, რა დროსაც ქრება ინტელექტი, გამბედაობა და კეთილშობილება. ეს კი ასფიქსიაა მაშინ, როდესაც ადამიანის აზროვნება სიხარულით იკვებება“.
თვითონ ჟიონო მოწყენილობისგან თავის დაღწევის საშუალებად, პირველ რიგში, გონივრულ აზროვნებასა და მის თანმდევ გართობას მიიჩნევს. მან
ჩუქება
